در تقویت اراده عوامل متعدّدى تأثیر گزار هستند که باید رعایت شده و با عواملى که موجب ضعف اراده مى‏شود مبارزه گردد:

1- اصل مقاومت:

اولین اصلى که باید رعایت شود، اصل مقاومت است که روان شناسان از آن به عنوان «اصل تسلیم ناپذیرى» یاد مى‏کنند. معناى مقاومت آن است که انسان در برابر شکست‏ها و ناکامى‏ها ایستادگی کند؛ زیرا برخى از شکست‏ها زمینه پیروزى‏هاى بزرگ را فراهم مى‏کند. یکى از نویسندگان مى‏نویسد: هرگاه برایتان مسآله‏اى پیش ‏آید که به نظر بسیار مشکل، نا امید کننده و غیر قابل حل مى‏رسد، آن چه شما را تا حصول پیروزى یارى خواهد کرد، اصل "تسلیم ناپذیرى" است.(1)

2- امید داشتن:

دومین اصلى که نقش بنیادى در تقویت اراده دارد، امیدوارى است. انسان باید در زندگى با امید زندگى نماید. یأس و نا امیدى انسان را از رسیدن به هدف باز داشته و روند زندگى را دچار مشکل مى‏کند. آن دسته از بزرگان که قله‏هاى موفقیت را کسب نمودند، امید به زندگى داشتند. از سوى دیگر برخى که در زندگى موفق نبودند، معمولاً نا امید بوده و یأس در زندگى آن‏ها بوده است. "فیلس سیمولک" مى‏نویسد: "به کار بردن و نگارش کلمات منفى، ویرانگر و مخرّب است. این کلمات قفل‌هایى هستند که بر درهاى ورودىِ هر راه حلى زده مى‏شود تا ما را براى شکست آماده کند. بر عکس کلمه "آرى" هیجان مى‏آورد و تحرک مى‏بخشد...".(2)

3- مبارزه با عادت ناپسند:

یکى از عوامل مهم تقویت اراده، مبارزه با عادت‏هاى بد و ناپسند است؛ از این رو باید سعى شود با هواهاى نفسانى (که انسان را به اعمال ناپسند مى‏کشاند) مبارزه شده و از عادات ناپسند جلوگیرى گردد.
"ویلیام جیمز" روان‏شناس معروف مى‏گوید: «یک نه گفتن به عادت بد موجب مى‏شود شخص براى مدّتى تجدید قوا کند و بدین وسیله ضعف اراده ی خود را به تدریج بر طرف سازد».(3)
در اسلام نیز به مبارزه علیه هواهاى نفسانى که زمینه‏هاى عادت بد را فراهم مى‏کند، تشویق شده است. پیامبر (صلی الله علیه وآله)می فرماید:«الشّدید من غلب نفسه؛(4) کسى قوى و با اراده است که بر هواى نفس چیره شود».

4 -تلقین به داشتن اراده قوى‏:

یکى از عوامل مهم تقویت اراده، تلقین کردن است. انسان باید این گونه باور داشته باشد که «من مى‏توانم بر مشکلات پیروز شوم. من مى‏توانم در امتحان موفق شوم. من اراده قوى و پولادین دارم».
در این خصوص سخنى از ناپلئون شنیدنى است: "باید کلمه "نمى‏شود" از قاموس زندگى و از لغت محو گردد و از شنیدن واژه‏هاى "نمى‏شود، نمى‏توانم و نمى‏دانستم" نباید استفاده کرد...".(5)

5- داشتن هدف روشن:

متأسفانه آن عدّه که دچار ضعف اراده مى‏شوند و از فعالیت‏هاى موفقیّت‏آمیز دست بر مى‏دارند، آنانى هستند که هدف معیّن و تعریف شده ندارند. اینان فعالیت‏هاى خویش را نیمه کاره رها مى‏کنند. براى تقویت اراده باید اهداف معیّن داشت.

6- تمرین تمرکز حواس:

تمرین تمرکز حواس یکى از راه‏هاى تقویت اراده است. براى تمرکز حواس باید نظم و انضباط در همة امور زندگى ایجاد کرده و با برنامه ریزى فعالیت‏هاى خویش را پیش برد.

7- انجام وظایف الهى:

یکى از عوامل مهم تقویت اراده، انجام وظایف الهى و حاضر دانستن خداوند در همه صحنه‏هاى زندگى است. نماز را اوّل وقت خواندن، مقررّات الهى را رعایت نمودن، دوری از گناه، هر کدام مهم‏ترین عامل تقویت اراده به شمار مى‏آید. کسى که روزه مى‏گیرد، با تمام هوس‏ها و رذایل اخلاقى مبارزه مى‏کند. کسى که به عبادت خداوند مى‏پردازد، آرامش روانى پیدا مى‏کند. آرامش روانى مؤثرترین عامل تقویت اراده است. یکى از بزرگان مى‏گوید: «خداوند بزرگترین گنج آرامش من است. من دیگر شتاب نخواهم کرد. او به من فرمان داده است که گاهى بایستم و آرام باشم...».(6)

8- اعتماد به نفس:

خودباورى نیز عامل مهم تقویت اراده است. اگر انسان استعداد و قابلیت‏هاى خویش را بشناسد و باور کند که توان انجام خیلى از چیزها را دارد، در تصمیم‏گیرى خویش دچار مشکل نمى‏شود.

9- بهره‏گیرى از سرگذشت انسان‏هاى با اراده:

خواندن سرگذشت انسان‏هاى با اراده، عامل تعیین کننده‏اى در تقویت اراده است.
خواندن زندگی نامه انسان‏هاى با اراده موجب مى‏شود که آدمی در برابر عواملى که موجب ضعف اراده مى‏شود، مقاومت نموده و عوامل تقویت اراده را تجربه کند، مثلاً یکى از عوامل موفقیت «پشتکار» است.
علامه امینى (رحمت الله علیه) صاحب کتاب ارزشمند الغدیر جهت تدوین این کتاب به کشورهاى مختلف سفر کرد. یکى از سفرهاى وى به هندوستان حدود شش ماه طول کشید. پس از بازگشت از هند پرسیدند: هواى هندوستان چگونه بود؟ وى پس از اندکى تفکر پاسخ داد: به دلیل این که همواره سرگرم مطالعه بودم، نفهمیدم هواى آن جا در این مدّت چگونه بود!
مفسر کبیر قرآن، علامه طباطبایى، نمونه‏اى از افراد با اراده و مصمم است. او در پنج سالگى مادر و در نه سالگى، پدرشان را از دست مى‏دهند و راه معاش ایشان و برادرشان از کودکى، منحصر به زمین زراعتى در قریه شادآباد تبریز بوده است.
علامه طباطبایى به علت تنگدستى ناچار مى‏شود از نجف اشرف به ایران مراجعت نمایند و ده سال در همان قریه به کشاورزى اشتغال ورزند.(7) با این وصف ایشان با تلاش پیگیر توانست تفسیرى به رشته تحریر درآورد که به جامعیت آن، تفسیرى یافت نمى‏شود.
در کتاب رمز پیروزى مردان بزرگ از آیت‏الله جعفر سبحانى و سیماى فرزانگان از رضا مختارى داستان‏هاى زیادى از بزرگان نقل شده است.

توصیه‏هاى کاربردى براى تقویت اراده :

1 - پیش از انجام هر کارى به جنبه‏ها و آثار مثبت و منفى آن توجه کنید، زیرا با آگاهى از زیان‏ها یا منافع، انگیزه براى ترک یا انجام کار بیشتر مى‏شود و به طور طبیعى اراده قوى مى‏گردد.
2 - همواره سعى کنید با خواسته‏هاى نفسانى و عادت‏هاى ناپسند مبارزه کنید.
3 - همواره سعى کنید نماز خود را اوّل وقت بخوانید، حتى اگر مشغول نوشتن مطالبى باشید که فقط چند سطر یا کلمه‏اى از آن باقى مانده باشد یا با کسى مشغول صحبت کردن هستید، آن را رها کنید و خواسته و میل درونى خود را فداى اراده الهی سازید. انجام تکالیف و عباداتى هم چون نماز در اوّل وقت و روزه و حج و جهاد و صدقه و انفاق مالى، باعث تقویت اراده مى‏گردند.
4 - همواره در مقابل سختى‏ها و ناملایمات زندگى (کار و تحصیل و غیره) بردبار باشید و استقامت به خرج دهید.
5 - سعى کنید هر روز، در وقت معیّنى مثلاً صبح‏ها، دقایقى را به ورزش و نرمش اختصاص دهید.
6 - نفس انسان، مخصوصا جوانان به خواب پس از نماز صبح تمایل دارد. جهت تقویت اراده با این میل نفسانى مبارزه کنید.
7 - کارى را که شروع کردید، با حوصله و دقت به پایان برسانید و از رها کردن یا سر هم بندى آن بپرهیزید.
8 - با رعایت بند اوّل این توصیه و مشورت با دیگران، در تصمیم‏گیرى‏ها سرعت عمل داشته باشید. از وسواس و دودلى و امروز و فردا کردن دورى کنید.
9 - فکر خود را همزمان به چند کار مشغول نکنید. سعى کنید همواره توجه شما به یک کار معطوف گردد.
10 - تدبیر، نظم و انضباط را در همه امور زندگى خود جارى سازید. با برنامه ریزى دقیق و منطقى، کارهاى خود را پیش ببرید. در برنامه‏ریزى جایى براى انعطاف و جایگزین کردن امورِ غیر قابل پیش بینى بگذارید.
زمان غذا خوردن، استراحت و خوابیدن، مطالعه و تفریح نمودن روى برنامه باشد. تجربه نشان داده افرادى که کتاب، لباس یا وسایل شخصى خود را در جاى منظمى نمى‏گذارند یا به وضع لباس و کفش و ظاهر خود توجه ندارند، به تدریج در عرصه‏هاى مهم زندگى نمى‏توانند تصمیم جدى بگیرند. اگر چنین وصفى در شما است، آن را تغییر دهید.
11- سعى کنید در همه کارها به ویژه امور تحصیلى، تمرکز حواس پیدا کنید و از طریق تمرکز حواس، اراده خود را تقویت نمایید.

پی نوشت :

1. وجیهه آذرمى، معجزه اراده، ص 15.
2. همان، ص 17 - 18.
3. راز کامیابى‏ها، ص 149.
4. وسایل الشیعه، ج 11، ص 123.
5. جعفر سبحانى، راز موفقیت مردان بزرگ، ص 99.
6. معجزه اراده، ص 46.
7. علامه حسینى تهرانى، ص تابان، ص 39.

منبع:www.pasokhgoo.ir
/س