نویسندگان:
الینور سیگل، لیندا سیگل
مترجم: مسعود حاجی‌زاده

 

کودکان در آغاز قادر به تشخیص و درک رفتار منطقی نیستند؛ بنابراین باید با صحبت کردن و توصیح دادن، دانش‌ آنها را در زمینه‌ی رفتارهای شایسته افزایش داد. زمان، نوع و نحوه‌ی جایزه‌ای که به فرزند خود می‌دهیم، روابطی متفاوت را بین ما و فرزندمان ایجاد می‌کند و در چگونگی اندیشه و قضاوت فرزندمان در مورد رفتار خود ما تأثیر می‌گذارد.
تفاوت بین جایزه و رشوه، بیشتر یک موضوع روان‌شناختی است تا موضوعی اخلاقی، زیرا موجب تغییر انگیزه‌ی رفتارها می‌شود. فرق جایزه و رشوه فقط در نیّت و انگیزه است. یک جایزه، الزاماً مادی نیست و می‌تواند شامل بوسیدن، در آغوش گرفتن،تحسین کردن، و یا توضیح دادن باشد. هدف از جایزه دادن این است که توجه بیشتری به فرزند خود نشان دهیم.
توضیح دادن، عبارت است از ارائه‌ی اطلاعات بیشتر به کودک برای کمک کردن به او تا رفتارها را درک کند. به عنوان مثال، یک بار زن و شوهری به همراه فرزندان دوقلوی خود، وارد آسانسور شدند. پدر، یکی از بچه‌ها را در آغوش گرفته بود و فرزند دیگرش به او اصرار می‌کرد که او را نیز بغل کند. پدر از همسر خود خواهش کرد تا این کار را انجام دهد. اما او از فرزندش پرسید: «آیا می‌خواهی من تو را بغل کنم؟» کودک نیز مقاومت کرد زیرا از سؤال مادرش چنین دریافته بود که او تمایلی به این کار ندارد، لذا به اصرار خود ادامه داد. مادرش به او گفت: «پدرت نمی‌تواند تو را بغل کند زیرا برادرت در آغوش اوست.» کودک با شنیدن این پاسخ ناراحت شد زیرا پدر و مادرش به او توضیح ندادند که چرا نمی‌توانند او را بغل کنند. او به توضیح بیشتری نیاز داشت تا کمی تسلی یابد. برخی از این توضیحات عبارتند از:
- «نوبت تو تمام شده و اکنون نوبت برادرت است»؛
- «برادرت حالش خوب نیست، وقتی حال او کمی بهتر شد، نوبت تو می‌رسد تا بابا بغلت کند»؛
- «آسانسور به اندازه‌ی کافی جا ندارد که بتوانم هر دو نفر شما را بغل کنم، چون مزاحم دیگران خواهم شد. به محض این که آسانسور را ترک کردیم، بغلت می‌کنم.»
توجه: توضیح دادن نمی‌تواند فرزند شما را به سرعت تغییر دهد، در مثل بالا، کودکی که اصرار داشت ممکن است علاقه‌ای به شنیدن توضیح بیشتر نداشته باشد و به اصرار خود ادامه دهد ولی با توضیح والدین خود متوجه می‌شود که آنها به او بی‌توجه نیستند.
جایزه، همیشه باعث نمی‌شود تا کودکان کاری را انجام دهند بلکه درخواست شما را تقویت می‌کند و کودکان متوجه می‌شوند که شما برای آنها اهمیت قائل هستید.
جایزه‌ای که برای تسلی دادن کسی اعطا می‌شود، باعث تقویت اطاعت، بخشندگی و صداقت شده آرامش وجدان را در پی خواهد داشت. وقتی کسی از ما تشکر می‌کند، احساس خوشایندی در ما ایجاد می‌شود. شما می‌توانید فقط با دادن جوایز بسیار ناچیز موجب تقویت اعتماد به نفس در فرزندتان شوید.
یکی از تأثیرات مثبت جوایز ناچیز این است که برای کودک گرفتاری اخلاقی ایجاد نمی‌کند تا ناگزیر شود کاری را که شما از او می‌خواهید انجام دهد. از سوی دیگر، جوایز بزرگ ایجاد تردید می‌کند زیرا تحسین افراطی موجب می‌شود که کودکان احساس کنند این تحسین به دروغ صورت می‌گیرد و لذا از دریافت پیام اصلی منحرف می‌شوند.
آیا رفتار آنها آن‌قدر خوب بوده است که شایستگی دریافت یک جایزه بزرگ را داشته باشند؟ آیا ناگزیر هستند فردا رفتار بهتری داشته باشند تا بتوانند مورد تحسین شما قرار گیرند؟
جایزه‌ی ناچیز شامل رفتارهای محبت‌آمیزی است که کودک شما را تقویت نماید، به ویژه زمانی که در حال یادگیری موضوعی دشوار است، یا چیزی جدید یاد می‌گیرد، و یا مسابقه می‌دهد. وقتی با فرزند خود صحبت می‌کنید، او را لمس کنید، به چشمانش نگاه کنید و بگویید:
- «تو خیلی زحمت کشیدی تا توانستی تصویری به این زیبایی نقاشی کنی، و از رنگ‌های قشنگی هم استفاده کرده‌ای»؛
- «خیلی عالی بود»؛
- «آفرین، من به تو افتخار می‌کنم که خواسته‌هایت را با "لطفاً" شروع می‌کنی و بچه مؤدبی هستی».
رشوه، برخلاف جایزه و پاداش، تأثیری در بهبود ارتباط ما با کودکان ندارد زیرا هنگامی به آنها رشوه می‌دهیم که بخواهیم شتابزده نتیجه بگیریم و حوصله‌ی توضیح دادن برای آنها را نداشته باشیم. به مثال زیر توجه کنید:
مادر: آماده شو می‌خواهیم به فروشگاه برویم.
کودک: من به فروشگاه نمی‌آیم، از فروشگاه متنفرم.
مادر: اگر به فروشگاه بیایی برایت شکلات می‌خرم.
اگر به طور مداوم به فرزند خود رشوه بدهید، خطر این وجود دارد که فرزندتان برای انجام هر کار ساده‌ای چیزی از شما بخواهد و وضعیتی ایجاد شود که به درگیری و مشاجره‌ی خانوادگی بینجامد.
اکنون به نکاتی کلیدی اشاره می‌کنیم که می‌توانند در مورد جایزه و رشوه راهگشای شما باشند.
1. پیش از آن که به عنوان رشوه، از غذا استفاده کنید، یا کودک خود را با خوردن دسر به کاری تشویق کنید، لختی بیندیشید، زیرا خوردن غذای زیاد باعث افزایش وزن فرزندتان شده و مشکلی جدید ایجاد می‌کند.
2. به خاطر داشته باشید که رفتار شما نخستین تجربه‌ای است که فرزندتان در این جهان به آن دست می‌یابد. اگر برای هر کاری به او رشوه بپردازید یا به طور افراطی جایزه بدهید، عادتی در او ایجاد می‌شود که از هر کسی انتظار گرفتن جایزه یا رشوه خواهد داشت.
3. وقتی قصد دارید به فرزندتان جایزه بدهید، درباره‌ی احساسات خود فکر کنید. چه کلماتی موجب می‌شود تا احساس کنیم از خودمان راضی هستیم؟
4. گاهی اوقات، کمی توجه بیشتر یا یک جایزه موجب تغییر رفتار فرزندتان می‌شود. مادری از فرزندان خود خواهش کرد که از شیرینی‌هایی که برای میهمانان کنار گذاشته بود استفاده نکنند ولی بچه‌ها بدون توجه به خواهش مادر خود اصرار داشتند شیرینی بخورند. سرانجام مادر آنها به یک راه حل ساده دست یافت؛ او بشقابی پر از تنقلات به فرزندان خود داد و آنها را در آشپزخانه رها کرد تا میهمانی مستقلی داشته باشند و مزاحمتی برای سایر میهمانان ایجاد نکنند.
5. جایزه و واکنش خوبی که والدین نسبت به رفتار فرزندان خود نشان می‌دهند، به کودکان کمک می‌کند تا ارزش رفتارهای شایسته را درک کنند.
منبع مقاله :
سیگل، الینور، سیگل، لیندا؛ (1393)، کلیدهای رویارویی با مشکلات رفتاری کودکان، ترجمه‌ی مسعود حاجی‌زاده، تهران: موسسه انتشارات صابرین، چاپ پانزدهم.