مشارکت کودکان در کارها

در یک اتاق بازی، پنج کودک دوساله به طور بی‌هدف مشغول بازی بودند. هر کدام یک اسباب بازی داشتند و در کنار هم، نه با هم، بازی می‌کردند. این کودکان پس از شش ماه توانستند به راحتی حرف بزنند و تمایل آنها به برقراری روابط اجتماعی افزایش یافت، اما حساسیت آنها درباره‌ی این که بچه‌های دیگر چه اسباب‌بازی‌هایی دارند، بیش از بازی کردن با یکدیگر بود. مشارکت در رفتار غالباً از سه سالگی ظاهر می‌شود. کودکان باید بیاموزند که در استفاده کردن از وسایل خود با دیگران شرکت شوند، با والدین و دوستان همکاری کنند و بخشی از مسئولیت خانواده را بپذیرند. مشارکت می‌تواند وضع دشواری برای والدین و کودکان پدید آورد، زیرا والدین گاهی احساس می‌کنند که نمی‌توانند وقت خود را به طور همزمان به چند نفر اختصاص دهند. خانم جودی (1) می‌گوید: «هر وقت فرزند کوچک‌ترم سارا را در آغوش می‌گیرم، مایکل پسر سه‌ساله‌ام می‌خواهد که او را نیز بغل کنم.» خانم جودی می‌افزاید: «همیشه به مایکل می‌گویم الان نمی‌توانم، چون قادر نیستم وقت خود را در یک لحظه به هر دو فرزندم اختصاص دهم و مایکل همیشه بازنده است و باید وقت دیگری را به او اختصاص دهم، بنابراین از او می‌خواهم تا کمی منتظر شود و سپس به سراغش می‌روم.» احساس گناه جودی سبب شده است تا او فراموش کند که با چه مهارتی توانسته وقت خود را به هر دو فرزندش اختصاص دهد. گاهی اوقات، خیلی به خود سخت می‌گیریم. جودی حتی به منتظر ماندن مایکل نیز حساس است. والدین معمولاً از مأیوس کردن یا دادن پاسخ رد به فرزندشان، احساس ناراحتی می‌کنند.
اگر کودکان بیاموزند که والدین باید به نوبت به آنها رسیدگی کنند، آمادگی خود را برای رعایت نوبت در مدرسه نیز افزایش خواهند داد. از خود انتظار نداشته باشید که بتوانید به طور همزمان وقت خود را به چند تن از فرزندان‌تان اختصاص دهید، رعایت نوبت موجب می‌شود حس همکاری کودکان با شما تقویت شود، به شرطی که با محبت به آنها توضیح دهید که به چه علت باید منتظر بمانند. آنها خواهند آموخت که به تقاضای والدین خود برای منتظر ماندن اعتماد کنند؛ توضیحات محبت‌آمیز والدین نیز موجب می‌شود تا آنها احساس کنند نزد والدین خود ارزشمند هستند. این برخورد، بر میزان اعتماد به نفس آنان خواهد افزود. برخورد منصفانه‌ی والدین با فرزندان موجب می‌شود تا آنها نیز با دیگران برخوردی منصفانه داشته باشند.
اگر والدین به حق تصمیم‌گیری فرزندان خود در باره‌ی وسایلی که دارند احترام بگذارند، آنها به راحتی حاضر خواهند شد تا دوستان و خواهر و برادرهای خود را نیز در استفاده از آن وسایل شریک سازند. هنگامی که کودک پانزده ماهه‌ی خانم جولی (2) اسباب بازی خواهرش را از او گرفت، مادرش به او گفت: «اگر می‌خواهی برادرت به اسباب‌بازی‌هایت دست نزند، آنها را در قفسه‌ی بالای کمد قرار بده تا دست او به آنها نرسد.» او به دختر خود نشان داد که به حق تصمیم‌گیری او درباره‌ی اسباب بازی‌هایش احترام می‌گذارد، او همچنین به دختر خود آموخت که چگونه می‌تواند برادر کوچک‌تر خود را با وسیله‌ی دیگری سرگرم کند تا به راحتی بتواند با وسایل خود بازی کند. این‌گونه احترام نهادن به کودکان، موجب می‌شود که آنها احساس کنند مورد حمایت و علاقه‌ی شما هستند. کودکانی که چنین احساسی داشته باشند، در وسایل خود با دیگران شریک می‌شوند. تقویت نکته‌های کلیدی زیر می‌تواند در برخورد کودکان با دوستان خود، مفید واقع شود:
- کودکان نباید در مورد همه‌ی وسایل خود با دیگران شریک شوند، از این رو یک یا دو وسیله‌ی مورد علاقه‌ی آنها را در حوزه استفاده‌ی خصوصی آنها قرار دهید. به فرزندتان بگویید: «یکی از دوستانت قرار است امروز به خانه‌ی ما بیاید، آیا مایلی وسیله‌ای را که خیلی دوست داری در کمد بگذارم تا با سایر وسایل بازی کنید؟ اگر دوست نداری، مجبور نیستی در تمام اسباب بازی‌هایت با دوستت شریک شوی، تصمیم با خود توست».
- کودکان باید خودشان تصمیم بگیرند که چه وسایلی را مایلند با دوستان خود شریک شوند، بنابراین به آنها اجازه دهید خودشان وسایلی را که نمی‌خواهند در اختیار دوستان‌شان قرار دهند، انتخاب کنند. آنها را به دو یا سه وسیله‌ی مورد علاقه‌ی آنان محدود سازید.
- اگر دوستان فرزندتان درخواست کردند که با اسباب‌بازی‌های خصوصی فرزند شما بازی کنند، به آنها توضیح دهید که آن وسایل خصوصی هستند، ولی اجازه دارند با سایر اسباب‌بازی‌ها بازی کنند.
کودکان باید بیاموزند که در مسئولیت‌های خانوادگی نیز مشارکت کنند. اگر فرزندتان به کنار نهادن وسایل خصوصی خود اقدام نمود، او را تشویق و تحسین کنید. او نیز خوشحال خواهد شد که توانسته است احساس مسئولیت خود را در پیوند با وسایلش نشان دهد.
اکنون به نکاتی کلیدی اشاره می‌کنیم که می‌تواند در کمک کردن به فرزندتان در زمینه‌ی «مشارکت» مفید باشد:
1. کودکان نیاز دارند تا خود تصمیم بگیرند که چه زمانی و چه وسایلی را می‌خواهند در اختیار دوستان‌شان قرار دهند. آنها ممکن است از این که وسیله‌ی مورد علاقه‌ی خود را در اختیار دوستان خود قرار نمی‌دهند، احساس گناه کنند.
2. آموختن این که چه زمانی و چگونه باید با دیگران شریک شوند، به کودکان کمک می‌کند تا احساس شایستگی کنند. چنین احساسی آنها را شادمان خواهد کرد.
3. وسایلی نظیر توپ، به کودکان کمک می‌کند تا همکاری و مشارکت با دیگران را بیاموزند. با فرزندان خود توپ بازی کنید و آنها را به بازی‌های دسته‌جمعی تشویق کنید. این نوع بازی‌ها و ورزش‌ها باعث تقویت روابط اجتماعی کودکان می‌شود.
4. برنامه‌های خانوادگی تلویزیون را به همراه فرزندتان تماشا کنید و از آنها برای آموزش همکاری و مشارکت به کودکان استفاده نمایید.
5. کودکانی که دارای اتاق مخصوص به خود هستند، ممکن است به دوستان و یا برادر و خواهرهای‌شان اجازه‌ی ورود به اتاق خود را ندهند؛ در چنین مواردی سعی کنید سایر فرزندان خود را به بازی‌های دیگری مشغول سازید.

پی‌نوشت‌ها:

1. Judy.
2. Julie.

منبع مقاله :
سیگل، الینور، سیگل، لیندا؛ (1393)، کلیدهای رویارویی با مشکلات رفتاری کودکان، ترجمه‌ی مسعود حاجی‌زاده، تهران: موسسه انتشارات صابرین، چاپ پانزدهم.