جهاد در عرصه های مختلف

جهادگران در پیام امام خمینی رحمت‏الله علیه

امام خمینی رحمت ‏الله علیه ، آن احیاگر اسلام ناب محمدی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم درباره جهادگران و خدمات شایسته آنان چنین می‏فرمایند: «زحمات بی‏وقفه جهاد، این سنگرسازان بی‏سنگر، در دفاع مقدسمان از جمله مسائلی است که ترسیم آن در قالب الفاظ نمی‏گنجد. عشق جهاد در خدمت به اسلام و مردم، چشمِ دل عشاقِ خدمت به دین و مردم را روشن نموده است. شجاعت دلیرمردان و شیرزنان جهادی‏مان در جهادمان علیه کفر و بیداد، زبانزد خاص و عام است. وسعت دامنه گذشت و ایثار مردان و زنان جهاد، جنگ و صلح، بزرگ و کوچک، [و] فقیر و غنی این مرز و بوم را فرا گرفته است. جهاد شمایل دنیای آزادی و استقلال در عرصه کارو تلاش و پیکار علیه فقر و تنگ‏دستی و رذالت و ذلت است. فرزندان عزیز جهادی‏ام، به تنها چیزی که باید فکر کنید استواری پایه‏های اسلام ناب محمدی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم است...؛ اسلامی که پرچم‏داران آن پابرهنگان و مظلومین و فقرای جهانند و دشمنان آن، ملحدان و کافران و سرمایه‏داران و پول‏پرستانند؛ اسلامی که طرفداران واقعی آن همیشه از مال و قدرت بی‏بهره بوده‏اند و دشمنان حقیقی آن زراندوزان حیله‏گر و قدرت‏مداران بازیگر و مقدس‏نمایان بی‏هنرند.»

ملاک سازندگی

کسی که طالب رضای خداست، در همه کارها ملاکِ انجام دادنِ کار را اطاعت پروردگار قرار می‏دهد. وقتی جهادگر اساس کارهای خود را بر این قرار داده است، هیچ‏گاه نباید نگران نتیجه کار باشد. بلکه باید تمام تلاش خویش را در درستی کار و سازندگی صرف کند و نتیجه را به خدا وا گذارد و به آن راضی شود؛ چرا که راضی بودن به رضای خدا و تسلیم بودن در برابر او عصاره همه فضائل است.

جهاد در عرصه کشاورزی

کشاورزی کاری است که در طول تاریخ مورد توجه انسان بوده است. هم‏چنان که امام صادق علیه‏السلام فرمودند: «اساس زندگی انسان را آب و نان تشکیل می‏دهد». طبیعی است که بدون کشاورزی تأمین نان میسر نخواهد شد. حضرت علی علیه‏السلام در اهمیت کشاورزی می‏فرمایند: «از رحمت خداوند دور باد کسی که آب و خاک داشته باشد و در عین حال فقیر زندگی کند». امام صادق علیه‏السلام در بیان اهمیت کشاورزی و ارزش کشاورزان می‏فرمایند: «کشاورزان گنج‏های خلایق هستند. آنان چیزهای پاکیزه‏ای را که خداوند می‏رویاند کشت می‏کنند. اینها در روز قیامت از نظر مقام و منزلت بهترین انسان‏ها هستند». امام خمینی رحمه‏الله دراین‏باره می‏فرمایند: «ایران کشوری است که باید کشاورزی آن اساس همه کارها باشد. آن عده‏ای که می‏گویند از نظر کشاورزی نمی‏شود خودکفا شد، اطلاع دقیق ندارند. روستاییان هم سعی کنند به شهرها نیایند و در روستاهای خود بمانند».

جهاد در عرصه باغداری

باغداری به عنوان یکی از مهم‏ترین منابع تأمین مواد غدایی اهمیت ویژه‏ای دارد. مشهور است که حضرت علی علیه‏السلام با دست خود نخلستان‏ها را آباد، و در راه خدا واگذار می‏کرد. امام صادق علیه‏السلام می‏فرمایند: «زراعت کنید و درخت بکارید. سوگند به خدا، برای مردم کاری بالاتر و پاک‏تر از آن نیست.» در قرآن کریم آیات متعددی وجود دارد که به کشت و زرع و درخت‏کاری اشاره دارد و آنها را از نعمت‏های خداوند برای تأمین روزی انسان‏ها می‏شمارد. خداوند در برخی از این آیات که به کار کشاورزی اشاره دارد، می‏خواهد انسان را از غفلت بیدار سازد تا مپندارد که خود همه‏کاره است. بلکه کار اصلی که رویانیدن است به خدا نسبت داده شده است و کار کشت و افشاندن دانه و آماده‏سازی زمین به انسان. هم‏چنین از پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم نقل شده که فرمود: «هیچ‏یک از شما نگوید: من زراعت کردم؛ بلکه بگوید: کشت کردم؛ زیرا زارع حقیقی خدا است». با توجه به آنچه بیان شد، نتیجه می‏گیریم که زراعت و باغداری از دیدگاه اسلام کار ارزشمندی است؛ به‏ویژه اگر انسان توجه داشته باشد که این نعمت‏ها از جانب خداست و برای رسیدن به هدف والایی در اختیار انسان قرار گرفته است.

جهاد در عرصه دامداری

در اوضاع کنونی یکی از زمینه‏های مهمّ سازندگی در کشور رسیدگی به امر دامداری است. دامداری از نظر تأمین نیازمندی‏های زندگی پس از زراعت و کشاورزی، در درجه دوم اهمیت قرار دارد؛ زیرا بسیاری از مواد غذایی، پوشاک، و غیره از طریق فرآورده‏های دامی تأمین می‏گردد. در احادیث نیز دامداری بسیار مورد توجه قرار گرفته است. امام صادق علیه‏السلام در این‏باره چنین می‏فرمایند: «از پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم سؤال شد چه مالی بهتر است؟ حضرت فرمودند: زراعتی که صاحبش به آن رسیدگی کند و هنگام برداشت حق آن را ادا کند. سپس عرض شد چه مالی پس از زراعت بهتر است؟ فرمود: این‏که انسان به پرورش گوسفند بپردازد، نماز خود را به‏جا آورد و زکات بپردازد» در ادامه حدیث نیز به مسئله گاوداری و باغداری اشاره شده است. با توجه به این‏که دام‏ها از مهم‏ترین منابع تأمین نیازهای انسانی می‏باشند شایسته است که دامداری به طور جدی مورد توجه برنامه‏ریزان اقتصادی قرار گیرد تا ایران اسلامی از نظر تأمین مواد غذایی محتاج بیگانگان نباشد.

جهادگران در جست‏وجوی خشنودی خداوند

انگیزه خداجویی وقتی به اوج خود برسد، انسان را آن‏چنان ترقی می‏دهد که در زندگی هیچ خواستی جز رضای خدا و خدمت به خلق خدا نداشته باشد. انسان در پرتو این انگیزه برتر، سعی خواهد کرد تا هرکاری که خدا می‏پسندد انجام دهد، ولو با گذشتن از جان که عزیزترین چیز زندگی است. به راستی که جهادگران، این بندگان شایسته خدا و سنگرسازانِ بی‏سنگر، چنین بودند و چنین کردند.

عجله ناپسند درکار و سازندگی

از امام صادق علیه‏السلام نقل شده که فرمود: «سلامت با درنگ کردن است و پشیمانی در عجله، هرکس کاری را در غیر وقتش شروع کند، بی‏موقع ثمر خواهد داد». علی علیه‏السلام نیز در نامه معروف خود، خطاب به مالک اشتر چنین می‏نویسد: «و بپرهیز از کارهایی که هنگام انجام دادن آن نرسیده، و بپرهیز از سستی در کاری که گزاردنِ آن ممکن گردیده، و نیز بپرهیز از لحاجت در کارهایی که راه راست در آن ناپیداست، و از سستی ورزیدن آن‏گاه که آشکار است. پس هر چیز را در جای آن بدار و هر کاری را به هنگام آن بگزار.» از این بیانات نورانی و حکیمانه بر می‏آید که عجله در صورتی ناپسند است که انسان پیش از شناختِ درست نسبت به اصل کار و زمان و چگونگی انجام دادن کار و سازندگی، بخواهد عجولانه آن را انجام دهد که حاصلش یا ثمر دادن بی موقع است یا بی‏ثمری و پشیمانی را به دنبال خواهد داشت.

عجله پسندیده

معروف است که «در کار خیر باید عجله کرد». این سخن ریشه در آیات و روایات دارد. خداوند در سوره بقره می‏فرماید: «در کارهای خیر بر یکدیگر سبقت گیرید» و نیز در وصف حضرت زکریا و خانواده‏اش می‏فرماید: «آنان در کارهای نیک شتاب می‏کردند». هم‏چنین در روایات نیز به شتاب در کارهای خیر توجه خاصی شده است؛ به عنوان نمونه در اصول کافی، بابی به «تعجیل در کار خیر» اختصاص یافته است که به برخی از روایات آن اشاره می‏نماییم:
رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم می‏فرمایند: «همانا خداوند کارهای خیرِ زودانجام‏شده را دوست دارد» و نیز از امام باقر علیه‏السلام روایت شده که فرمودند: «کسی که قصد کار خیری کند، باید بشتابد؛ زیرا هرچه در آن تأخیر شود، شیطان را نسبت به آن مهلتی پیدا شود».
بنابراین، عجله در صورتی ناپسند است که: اوّلاً خیر بودن کار مشخص نباشد، ثانیا به فرض خیر بودن کار، زمان انجام آن فرا نرسیده باشد. اما در صورت خیر بودن کار و رسیدن زمان انجام آن‏که معمولاً پس از مطالعه و بررسی همه‏جانبه کار شتاب در انجام دادن آن نه تنها مذموم نیست، بلکه بسیار پسندیده است؛ زیرا شیاطین انس و جن که سعی در عدم تحقق کارهای نیک دارند، ممکن است از فرصت استفاده نموده، با ایجاد تردید و دودلی، یا آشوب و بلوا مانعِ تحقق آن شوند.

کم کاری

کم کاری یعنی این که انسان کاری را که از او انتظار می‏رود انجام ندهد. پایین بودنِ ساعاتِ کار مفیدِ کارکنانِ دولت در جامعه ما حاکی از وجود کم کاری است. امّا این‏که علل کم‏کاری چیست و چگونه می‏توان سقف کار مفید را بالا برد، خود نیازمند تحقیق دقیق و مفصل است. ولی نکته‏ای که در هر حال نباید از آن غفلت کرد این است که، اگر کارکنان با آداب کار از دیدگاه اسلام آشنا شوند، و این آداب در محیط کار نهادینه شود، تأثیر فراوانی در بالا بردن سقف کار مفید خواهد داشت؛ زیرا کسی که خدا را ناظر بر اعمال خود می‏داند حاضر نخواهد شد توصیه‏های موجود در آیات و روایات را که در مورد کار و تلاش و در نظر گرفتن رضای الهی وارد شده است، نادیده بگیرد و به آنها عمل نکند.

اهمیت محکم‏کاری

توجه به کیفیت کار، چه از نظر مادی، یعنی استحکام کار و کار خوب کردن، و چه از نظر معنوی، یعنی مخلصانه در حد وُسع خود کار کردن، از دیدگاه قرآنی اهمیت خاصی دارد. در داستان ذوالقرنین می‏خوانیم، مردمی که از قوم یأجوج و مأجوج ستم می‏دیدند، وقتی ذوالقرنین به دیار آنها می‏رسد، از او می‏خواهند تا سدی بین آنها و این قوم ستمگر بنا کند. ذوالقرنین سدی آهنین بنا می‏کند و برای جلوگیری از نفوذ آب و هوا، که سبب پوسیدگی و از بین رفتن آهن می‏شود، دستور می‏دهد تا مس گداخته بیاورند و با ریختن مس گداخته بر روی آهن، راه‏های نفوذ هوا را مسدود می‏کند.
رسول گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم تا آن‏جا به محکم‏کاری و توجه به کیفیت کار اهمیت می‏دهد که وقتی فرزندش را به خاک می‏سپارند، با دست خود ناهمواری قبر را اصلاح می‏کند و می‏فرماید: «هرگاه کاری می‏کنید آن را درست انجام دهید». امید می‏رود که کارگران میهن اسلامی‏مان عموما، و جهادیان صبور و مقاوم خصوصا اهمیت محکم‏کاری و کار بی‏خدشه را درک نموده، سفارش حضرت رسول صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را همواره به یاد داشته باشند که فرمودند: «هرگاه کاری می‏کنید آن را درست انجام دهید».

آیا محکم‏کاری با آخرت‏گرایی منافات دارد؟

برخی افراد کوته فکر و ساده لوح ممکن است تصور کنند که، انسان در دنیا به‏طور موقت زندگی می‏کند، پس چه لزومی دارد که مثلاً در ساختن خانه آن‏قدر محکم‏کاری کند که چندصد سال دوام بیاورد؟ این‏گونه طرز تفکر از دیدگاه اسلامی مردود و غلط می‏باشد؛ زیرا آخرت‏گرایی صرف، در اسلام مطلوب نیست. هم‏چنان‏که دنیاگرایی به تنهایی مورد نظر اسلام نیست. بنابراین در فرهنگ اسلامی به همان میزان که به خودسازی و مسائل معنوی سفارش شده است، به سازندگی و عمران شهرها و روستاها و مسائلی دیگری که به نحوی به زندگی دنیوی ارتباط دارد نیز توجه شده و از کار و تلاش برای به‏دست آوردن روزی حلال و خودبسندگیِ اقتصادی، به عنوان امری مقدس یاد شده است. با توجه به همین دیدگاه است که در روایات معصومین علیه‏السلام وارد شده است: «برای دنیای خود آن‏گونه کن که گویا تا ابد زنده‏خواهی ماند، و برای آخرتت آن‏گونه کار کن که گویا فردا خواهی مرد».
بنابراین، دنیا و آخرت در بینش اسلامی آن‏چنان با هم گره خورده‏اند که نه توجه به دنیا باید مانع یاد آخرت شود، و نه توجه به آخرت باید انسان را از آینده‏نگری باز دارد؛ بلکه حق هردو را آن‏گونه که خداوند می‏پسندد باید ادا نمود.

بهره‏برداری درست از منابع طبیعی (معادن)

یکی از منابع و ثروت‏های طبیعی که اهمیت زیادی در رشد و شکوفایی اقتصاد هرکشوری دارد معدن است. معدن به عنوان مواد خام و اولیه در به‏کار انداختن واحدهای تولیدی و بخش‏های اقتصادی جامعه نقش مهمی را در استقلال اقتصادی هر کشوری ایفا می‏کند. علاوه بر این‏که معادن از منابع ارزآور و مایه تجهیز و راه‏اندازی بسیاری از طرح‏های زیربنایی اقتصاد کشور می‏باشد و در تأمین مایحتاج عمومی و ضروری مردم نقش اساسی را دارد. در اهمیت معادن ذکر این نکته کافی است که همیشه استعمار با استفاده از ابزارها و سیاست‏های مختلف چشم طمع به کشورهای دارنده این منابع دوخته است و سعی دارد از راه‏های مختلف بر منابع کشورها دست یابد. از طرفی، در صورت استفاده غیربهینه از معادن و بهره‏برداری بی‏حدوحصر از آنها جامعه متحمل زیان خواهد شد. از آن‏جایی که یکی از شعارهای جهاد سازندگی در برنامه سوم توسعه، حفظ منابع طبیعی می‏باشد، این نهاد می‏تواند از هدر رفتن منابع طبیعی و وارد شدن خسارت به جامعه جلوگیری کند و از این طریق به اقتصاد کشور یاری رساند.

تجلیل امام خمینی رحمه‏الله از ایثارگران جهاد سازندگی

در پیامی که بنیان‏گذار جمهوری اسلامی حضرت امام خمینی رحمه‏الله در روز 27 خرداد، سالروز تأسیس جهاد سازندگی، صادر فرمودند، نکات زیرا را در مورد جهادگرانِ خستگی‏ناپذیر در می‏یابیم: 1. برادران جهاد سازندگی بهترین و بیشترین کار را انجام داده‏اند؛ 2. جهادگران بهترین کارها را در بدترین اوضاع و با انبوهی از مشکلات و با دادن شهدای بسیاری به ثمر رسانده‏اند؛ 3. مجاهدان سازندگی، بذر انقلاب را در دل هر روستایی کاشته‏اند؛ 4. از مجاهده این برادران خستگی‏ناپذیر نهال انقلاب در روستاها و شهرهای دورافتاده بارور گردیده است؛ 5. با آباد شدن مناطق محروم، روستاییان آن مناطق به پاسداران انقلاب و اسلام تبدیل شده‏اند؛ 6. جهادگران، پیروزی سپاه اسلام بر ارتش کفر بعثی را تسریع بخشیده‏اند؛ 7. اختلاف زبان و لباس و جز آن نتوانسته است مانع مجاهدات آنان شود؛ 8. هدف جهادگران، تحقق آرمان‏های ملت مسلمان و انقلابی ایران و اجرای برنامه‏های اسلام است.
منبع: گلبرگ - خرداد 1381، شماره 30
/س