پريکارديت چيست؟

مقدمه:

پريکارديت در اصطلاح پزشکي به التهاب پريکارد گفته مي شود. پريکارد غشايي است که اطراف قلب را احاطه مي کند و شامل دو لايه است، لايه اول به طور مستقيم برروي قلب اتصال دارد و تا حدود 6 - 5 سانتيمتر از عروق بزرگ خارج شده از قلب (آئورت و شريان ريوي) را نيز مي پوشاند. لايه دوم در خارج قرار گرفته و اصطلاحا به آن پريکارد پاريتال گفته مي شود. بين دو لايه ذکر شده حدود 35 - cc15 مايع به طور طبيعي وجود دارد که در عملکرد طبيعي قلب نقش دارد. علاوه بر آن، لايه هاي پريکارد داراي عصب و عروق لنفاوي و خوني نيز مي باشد. لذا التهاب لايه پريکارد (که از اين به بعد پريکارديت اطلاق مي شود) مي تواند باعث ايجاد درد قفسه سينه شود.

بيماري هاي پريکارد

پريکارد مي تواند دچار بيماري هاي مختلفي نظير التهاب حاد (پريکارديت حاد) ، پريکارديت فشارنده، افزايش مايع مفصل به حفره پريکارد، شيلوپريکارديوم، لنفوپريکارديوم، پريکارديت کلسترولي و ... شود که صحبت در مورد تک تک آنها خارج از حوصله اين مبحث است ولي از آنجايي که در فصول سرد سال، عفونت هاي ويروسي شيوع بيشتري پيدا مي کند و باعث التهاب حاد (پريکارديت حاد) مي شوند در اين مبحث در مورد پريکارديت حاد ويروسي بيشتر صحبت مي کنيم:

پريکارديت حاد

پريکارديت حاد را اکثر موارد علت ويروسي دارد و معمولا قبل از بروز پريکارديت، ساير علائم بيماري ويروسي نظير علائم تنفسي (سرفه، آبريزش بيني و ... ) گوارشي (تهوع، اسهال و ... ) تب و دردهاي عضلاني و ... وجود داشته است. شروع علائم پريکارديت مي تواند ناگهاني يا تدريجي باشد که در موارد ويروسي يا باکتريايي معمولا ناگهاني و پر سر و صدا شروع مي شود. شايع ترين علامت پريکارديت، درد قفسه سينه مي باشد که به خصوص در پريکارديت حاد ويروسي يا باکتريايي بسيار شايع است. (در پريکارديت ناشي از سل و نارسايي کليه کمتر درد قفسه سينه مشاهده مي شود) درد معمولا دردي است مانند فرو رفتن چاقو که با تنفس و تغيير جهت (نظير دراز کشيدن يا چرخيدن به پهلو شدت مي يابد، لذا اکثر بيماران جهت رهايي از درد، بيشتر حالت نشسته به خود مي گيرند. درد با فعاليت نيز بيشتر مي شود. در بعضي از موارد درد حالت فشارنده داشته و به فک يا قسمت بالايي شکم انتشار مي يابد و افتراق آن از درد ناشي از بيماري هاي عروق کرونر بسيار مي شود. درد شانه ها نيز گاها ديده مي شود که ناشي از عصب دهي پريکارد توسط عصب فرنيک و شاخه هاي آن است. علاوه بر درد، علائم ديگري نظير سرفه خشک هم ديده مي شود که مشخصه آن افزايش درد سينه با سرفه ها است و معمولا قبل از شروع درد سينه، سرفه بيمار شروع مي شود. علائم نادر ديگري نيز مي توانند وجود داشته باشند نظير سکسکه و يا درد هنگام بلعيدن غذا، سرگيجه و ضعف، طپش قلب و ...

واکنش هاي سيستميک

تب در پريکارديت حاد شايع و معمولا زير 39 درجه است، لرز ممکن است در پريکارديت باکتريايي (ميکروبي) مشاهده شود. در پريکارديت ويروسي شايع مي باشد. ضعف، سستي، اضطراب و رنگ پريدگي و ... نيز از واکنش هاي سيستميک ديگري اند که با شيوع کمتر مي توان وجود داشته باشد.

معاينه باليني

در معاينه باليني بيمار دچار پريکارديت حاد، مي توان صدايي شبيه مالش دو لايه چرم با هر ضربان قلب شنيد ولي پزشکان عزيز بايد توجه داشته باشند که نشانه معمولا گذرا است و حتي در صورت وجود يک دوره زماني، مي تواند حين معاينه شنيده نشود و مدتي بعد دوباره شروع شود، لذا نشنيدن نشانه فوق (rub) به هيچ وجه رد کننده بيماري پريکارديت نيست و در صورت ظن باليني قوي، بايستي شنيدن صداي قلب بيمار مرتبا تکرار شود و حتي درمان بيمار آغاز شود.

علل پريکارديت حاد

حدودا 100 علت را مي توان براي التهاب پريکارد نام برد ولي به طور خلاصه علل مهم عبارتند از:
- علل عفوني: الف) باکتريال؛ نظير سل يا هر ميکروب چرک زاي ديگر.
ب) ويروسي؛ نظير ويروس آنفلوآنزا، کوکساکي، ويروس ايدز و ...
- پريکارديت ثانويه به بيماري هاي روماتيسمي
پريکارديت به دنبال التهاب اعضاي مجاور نظير انفارکتوس حاد ميوکارد، پارگي لايه داخلي آئورت (ديسکسيون آئورت) ، ذات الريه، ذات الجنب و ...
- پريکارديت ناشي از بيماري هاي متابوليک نظير نارسايي کليه، پريکارديت ناشي از دياليز، پريکارديت ناشي از کم کاري تيروئيد و ...
- پريکارديت ثانويه بدخيمي هاي مختلف
- پريکارديت ناشي از ضربه هاي مختلف (چاقو، پارگي مري يا معده به دنبال آندوسکوپي، جراحي باز قلب و اصابت گلوله و ... )
- پريکارديت ناشي از بيماري هاي ديگر نظير تالاسمي، تاکاياسو و ...

درمان

قبل از شروع درمان بايد حتما اکوکارديوگرافي از بيمار گرفته شود تا از لحاظ افزايش مايع بين دو لايه پريکارد اطمينان حاصل شود، چرا که افزايش حاد اين مايع حتي به ميزان نه چندان زياد مي تواند باعث سندرمي به نام تامپوناد شود. در اين سندرم افزايش مايع داخل حفره پريکارد باعث افزايش فشار داخلي آن و متعاقبا فشار زياد به روي دهليز و بطن راست (که حفرات اصلي قلب محسوب مي شوند) شود و نهايتا کاهش فشار خون و تنگي نفس و ... ايجاد نمايند. اين بيماري در صورت عدم توجه و عدم تشخيص به موقع مي تواند منجر به مرگ شود. پس قبل از شروع درمان بايستي حتما اکوکارديوگرافي انجام شود. بستري شدن در بيمارستان براي اکثر بيماران لازم است ولي در صورت نداشتن مايع در داخل حفره پريکارد و همچنين در مواقعي که ويروس هاي مسبب آن شيوع زيادي در جامعه پيدا کرده اند و تا حد زيادي از ويروسي بودن آن اطمينان داشته باشيم مي توان به صورت سرپايي درمان را شروع کرد. درمان اصلي اين بيماري، تجويز داروهاي ضد التهابي غير استروئيد (NSAIDs) است.
اکثر داروهاي اين گروه را مي توان تجويز نمود ولي ايبوپروفن انتخاب اول و ايندومتاسين انتخاب آخر است. چرا که داروي اول باعث افزايش جريان خود در عروق کرونر مي شود ولي داروي دوم از ميزان آن مي کاهد. در موارد خفيف ويروسي و افرادي که تصميم به درمان سرپايي آنها گرفته شده است، دوره درمان حتي 4 - 1 روزه نيز کافي است و معمولا بيماران به خوبي به درمان فوق جواب مي دهند، معمولا کورتون در پريکارديت حاد نقشي ندارد مگر در درمان بيماري اوليه اي که منجر به پريکارديت شده نظير بيماري هاي روماتيسمي باشد.
نهايتا بيماراني که از بيماري پريکارديت حاد رهايي مي يابند (که غالبا چنين است) بايستي مرتبا تحت نظر باشند، چرا که چنين بيماراني مستعد گرفتاري مجدد پريکارد به دنبال ساير عفونت هاي ويروسي هستند و کسي که حتي يک بار دچار پريکارديت مي شود، احتمال دارد در آينده دچار پريکارديت فشارنده شود. در اين بيماري پرده پريکارد بيمار بسيار ضخيم و سفت مي شود به طوري که عملکرد طبيعي قلب را غير ممکن مي سازد و بيمار دچار علائمي نظير تنگي نفس، ورم اندام هاي تحتاني و شکم مي شود. لذا گوشزد کردن اهميت ويزيت هاي مجدد و انجام اکوکارديوگرافي در فواصل زماني معين براي بيماران لازم است.
منبع: ماهنامه دنياي سلامت
/خ