پاياني بر عارضه ي نازايي

نازايي به عدم توانايي در حاملگي بعد از يک سال نزديکي فعال زوجين بدون استفاده از وسايل جلوگيري کننده از حاملگي اطلاق مي شود. حدود 78 درصد زوجين در طي سال اول و 88/8 درصد در طي سال دوم زندگي مشترک شانس حاملگي دارند. نازايي يک مسئله شايع و نگران کننده براي زوجنين محسوب مي شود و تقريبا 15 درصد زوجين از اين بيماري رنج مي برند. گزارشاتي موجود است که شيوع آن در جوامع بشري در حال افزايش مي باشد. علل نازايي اغلب چند فاکتوري بوده و بايد هر دو زوج به طور دقيق مورد بررسي قرار گيرند. به طور عمده نازايي به دو فاکتور زنانه و مردانه تقسيم مي شود. از علل مهم نازايي در زنان اختلال در تخمک گذاري، ضايعه لوله رحم، بيماري اندومتريوز و غيره مي باشد و از علل مهم مردانه مي توان اختلال در عملکرد، تعداد و شکل اسپرم را نام برد. عوامل مختلفي از قبيل افزايش سن، نوع تغذيه، چاقي، عوامل محيطي و شغلي و داروها، اختلالات کروموزومي و ژنتيکي و غيره مي تواند روي قدرت باروري زن و مرد تاثير بگذارد. با توجه به علل نازايي درمان هاي طبي و جراحي مختلفي انجام مي شود ولي در بعضي از موارد از جمله نازايي به علت نامشخص که حدود 30 درصد موارد را تشکيل مي دهد و يا انسداد لوله رحم از روش هاي نوين آزمايشگاهي براي درمان اين بيماران استفاده مي شود اين روش ها شامل ZIFT، GIFT، IVF، ICSI، IUI مي باشند.

تلقيح اسپرم به داخل رحم با استفاد از اسپرم (IUI):

دراين روش اسپرم هاي زنده به وسيله کاتتر و به طور مصنوعي همزمان با تخمک گذاري وارد حفره رحم مي شود. تحريک تخمدان قبل از تزريق اسپرم بدليل دستيابي به شانس بالاي حاملگي توصيه مي شود. زمان تخمک گذاري به وسيله سونوگرافي هاي متعدد از تخمدان در روزهاي متوالي و گاهي با اندازه گيري هورمون هاي جنسي در ادرار و خون مشخص مي شود. روش IUI روش ساده اي بوده و بيمار بدون ناراحتي همانند گرفتن اسپرم از دهانه رحم اين عمل را مي تواند تحمل نمايد. اسپرم مورد استفاده بايد به طور تازه از همسر بيمار گرفته شود. اين درمان را در موارد مختلفي از جمله نازايي با علت نامشخص، بعضي اختلالات اسپرم، وجود مخاط نامناسب در دهانه رحم براي عبور اسپرم و بعضي از بيماران با اختلالات تخمک گذاري مي توان استفاده کرد. اين روش را معمولا تا 4 بار در يک زوج انجام مي دهند که شانس حاملگي بعد از 4 دوره حدود 35 درصد مي باشد.

لقاح آزمايشگاهي (IVF)

اولين نوزاد متولد شده با استفاده از روش درماني IVF در سال 1978 بوسيله Edwards و Steptoe گزارش شد. اين روش درماني اميد تازه اي براي زوج هاي نازا به وجود آورد. IVF مشابه IUI ساده و بدون نياز به بستري شدن بيمار انجام مي شود و شامل مراحل زير مي باشد.
1-تحريک تخمک گذاري:
با تجويز داروهاي محرک تخمک گذاري، تخمدان هاي بيمار تعداد زيادي فوليکول هاي حاوي تخمک توليد مي کنند. زمان رسيده شدن فوليکول ها به وسيله سونوگرافي هاي مکرر تخمدان و اندازه گيري هورمون استراديول سرم که از روز هشتم درمان شروع مي شود تعيين مي شود.
2-جمع آوري تخمک:
با تحريک تخمک گذاري، تخمدان ها (به اندازه پرتقال متوسط) بزرگ شده و معمولا در نزديکي ديواره واژن قرار مي گيرند. اين امر کمک مي کند که پزشک به وسيه سوزن مخصوصي از طريق ديواره واژن، تخمک ها را از تخمدان جمع آوري کند که اين عمل معمولا زير بي هوشي عمومي يا موضعي انجام مي شود.
3-تهيه و آماده سازي اسپرم:
صبح روز جمع آوري تخمک ها، اسپرم نيز با رعايت اصول بهداشتي و انجام مراحل آزمايشگاهي جدا و انتخاب مي شود.
4-لقاح و رشد جنين ها در محيط آزمايشگاه:
اسپرم و تخمک ها را در مجاورت يکديگر در محيط هاي کشت جنين در طول شب (در دماي 37 درجه سانتي گراد انکوباتور CO2) قرار مي دهند تا لقاح صورت گيرد. صبح روز بعد در صورت لقاح، براي مدت 24 ساعت ديگر جنين ها را داخل انکوباتور قرار داده تا به مرحله 4 تا 8 سلولي برسند.
5-انتقال جنين ها به داخل رحم:
اگر چه تعداد جنين هاي تشکيل شده معمولا بيش از سه عدد مي باشد ولي به منظور جلوگيري از حاملگي هاي چند قلويي تنها 2 تا 3 جنين بداخل رحم منتقل مي شود و مابقي آن ها را مي توان به وسيله منجمد کردن جنين ذخيره و در موارد نياز در سيکل درماني بعدي استفاده کرد.
6-تجويز هورمون پروژسترون:
در نيمه دوم سيکل قاعدگي به منظور آماده سازي رحم براي لانه گزيني و نگهداشتن جنين توسط رحم، هورمون پروژسترون به بيمار تجوير مي شود و تست حاملگي حدود 12 روز بعد از انتقال جنين انجام مي شود.
روش IVF در موارد انسداد لوله رحم و مرداني که داراي اسپرم هاي بسيار ضعيف و نامناسب براي IUI مي باشند به کار برده مي شود و ميزان موفقيت IVF براي انتقال جنين 25 درصد و ميزان تولد زنده 18 درصد در اين روش در هر سيکل درماني مي باشد. البته ميزان موفقيت بستگي به سن، علت نازايي و کيفيت اسپرم دارد.

تلقيح نطفه به داخل رحم (GIFT):

روش GIFT تا مرحله جمع آوري تخمک ها و تهيه و آماده سازي اسپرم مشابه IVF است. پس از اين مرحله مقدار مناسب اسپرم و تخمک توسط وسيله مخصوصي وارد رحم مي شود. براي انجام اين روش، لوله رحم مي بايست حتما سالم باشد.

انتقال نطفه بارور شده داخل لوله رحم (ZIFT):

اين روش ترکيبي از GIFT و IVF مي باشد. بيمار مشابه IVF آماده شده و تخمک ها جمع آوري و در آزمايگشاه لقاح صورت مي گيرد و جنين تک سلولي (زايگوت) تشکيل شده و به وسيله لا پاراسکوپي به داخل لوله رحم منتقل مي شود. اين روش در مواردي که انتقال جنين از دهانه رحم مشکل باشد انجام مي شود.

تزريق اسپرم بداخل تخمک (ICSI):

تخمک (اووسيت) حاوي پوسته گليکوپروتئيني به نام Pellucida zona و غشاء سيتوپلاسمي مي باشد که مانع ورود اسپرم با حرکت و شکل غير طبيعي به داخل سيتوپلاسم تخمک شده و در نتيجه مانع عمل لقاح مي شود. در سال هاي اخير روش جديدي به نام ICSI ابداع شده است که قادر است که اختلالات شديد اسپرم (شکل و حرکت غير طبيعي) را درمان نمايد. در اين روش اسپرم منفرد به وسيله سوزن باريک که 12 برابر نازکتر از يک تار مو مي باشد (در حالي که تخمک به وسيله پيپت نگهدارنده ثابت نگه داشته شده است) مستقيما به داخل سيتوپلاسم تخمک تزريق مي گردد و واکنش اسپرم و تخمک را تسهيل مي نمايد. ميزان لقاح براي هر تخمک 70 درصد و ميزان موفقيت حاملگي باليني براي هر سيکل درماني بيش از 24 درصد گزارش شده است. ICSI از IVF گرانتر بوده و نياز به وسايل پيچيده و فرد مجرب دارد. اين روش تهاجمي بوده و تمامي سدهاي طبيعي را به منظور انجام لقاح از بين مي برد. اگرچه اطلاعات اوليه از سرتاسر جهان، افزايش خطر اختلالات مادرزادي و کروموزومي را گزارش نکرده اند ولي هنوز مشخص نيست که آيا نوزادان مذکور که با اين روش به دنيا مي آيند، در آينده از نازايي رنج خواهند برد يا خير؟

اهداء تخمک:

اولين گزارش موفقيت آميز استفاده از اهداء تخمک در سال 1984 داده شده است و از آن زمان تا به حال چند صد مورد تولد در جهان با اين روش گزارش شده است. از اين روش مي توان در موارد نارسائي زودرس تخمدان، عدم وجود مادرزادي تخمدان، از بين رفتن تخمدان ها در اثر جراحي، راديوتراپي و شيمي درمان، احتمال انتقال بيماري هاي ژنتيکي به نوزاد، عدم موفقيت در تخمک گذاري و سقط هاي مکرر استفاده نمود. فرد دهنده تخمک مي تواند زنان تحت درمان با روش IVF (تخمک هاي اضافي)، دوست، فاميل و يا فرد ناشناس باشد. از فرد دهنده معاينات فيزيکي و تست هاي مختلف از جمله تعيين گروه خوني، آناليز کروموزومي، جستجوي عفونت هايي مانند ايدز، هپاتيت و غيره به عمل مي آيد. در اين روش اهداء کننده تخمک، تحت درمان داروهاي محرک تخمک گذاري قرار گرفته و تخمک ها همانند روش IVF جمع آوري شده و سپس تخمک در مجاورت اسپرم شوهر فرد گيرنده تخمک قرار داده تا لقاح در محيط آزمايشگاه صورت بگيرد. پس از تشکيل جنين، 2 تا 3 جنين به داخل رحم فرد گيرنده منتقل مي شود. در اين روش فرد گيرنده تحت درمان استروژن و پروژسترون به منظور آماده شدن رحم براي لانه گزيني جنين قرار مي گيرد و اين درمان تا هفته 10-12 حاملگي ادامه مي يابد. بعد از اين زمان جفت قادر به توليد اين هورمون ها بوده و در نتيجه رحم قادر به نگهداري جنين مي باشد. ميزان موفقيت اين روش مشابه IVF مي باشد و در اين روش سن بيمار به طور مشخصي نمي تواند روي شانس حاملگي تاثير بگذارد.

اهداء جنين:

اهدا جنين يکي از راه هاي درمان زوج هايي مي باشد که توانايي ايجاد جنين هاي سالم را ندارند. اهدا کننده هاي جنين به دو گروه تقسيم مي شوند:
1-زوج هايي که تشکيل خانواده داده و تنها به منظور توليد جنين و اهداء آن به زوج هاي نازا تحت سيکل درماني IVF قرار مي گيرند.
2-زوج هايي که نازا بوده و تحت درمان IVF بوده بعد از حامله شدن و فرزند دار شدن تعداد اضافه جنين هاي تشکيل شده را که در نيتروژن مايع منجمد و ذخيره شده به زوج نازاي ديگر اهدا مي کنند. در اين روش پزشک تمامي احتمالات و خطرات ناشي از اهدا جنين از جمله عوارض فيزيکي مانند عفونت و اسکار دائمي و عوارض روحي و رواني ناشي از اهدا جنين را به فرد دهنده اطلاع مي دهد. قبل از اهدا جنين زوج هاي دهنده از نظر تاريخچه پزشکي، ژنتيکي و تست هاي خوني براي تشخيص بيماري هاي عفوني از جمله ايدز، هپاتيت، و گروه هاي خوني برسي مي شوند و اجازه کتبي مبني بر استفاده از جنين هاي آن ها و عدم داشتن هيچگونه حقوقي نسبت به نوزادان متولد شده را امضاء مي کنند.
منبع: ماهنامه دنياي سلامت
/خ