اهميت و جايگاه درياي خزر
اهميت و جايگاه درياي خزر
جفرافيا و مسائل خزر
افزايش و يا کاهش سطح درياي خزر، از مسائل مشکل ساز است و افزايش آن طي سال هاي اخير، زيان فراواني را به کشورهاي ساحلي وارد کرده به شکلي که برخي از تأسيسات گردش گري، مراکز ماهي گيري و منازل مسکوني حاشيه دريا به زير آب رفته اند.
کارشناسان هنوز علت اصلي بالا آمدن آب اين دريا را شناسايي نکرده اند، تا بتوانند روش مناسب جلوگيري از آن را ارائه دهند. از ديگر مسائل درياي خزر، آلودگي آن است. طي ده سال گذشته، حدود يک ميليون تن نفت با آب مخلوط شده و هر ساله سيصد تا چهارصد ميليون متر مکعب فاضلاب به اين دريا مي ريزد. اين آلودگي ها به کاهش اکسيژن آب و نابودي جانداران دريا منجر مي شود. (4)
ويژگي ها و امتيازات درياي خزر
درياي خزر از چند جهت برا ي کشورهاي ساحلي داراي اهميت است:
1. بخش قابل توجهي از محصولات شيلات منطقه و نيز حدود نود درصد خاويار جهان را توليد مي کند؛
2. بيش از 25 درصد ذخيره ي نفتي جهان و نيز بيش از 20 هزار چاه فعال و غير فعال نفت را در اختيار دارد؛
3. ويژگي هاي جوي آن به رويش جنگل و توسعه ي کشاورزي کمک کرده، زمينه هاي اشتغال را فراهم مي آورد؛
4. راه ارتباطي مناسب و امني براي حمل و نقل بار و مسافر است؛
در مورد ويژگي چهارم اين مطلب قابل توجه است که راه ارتباطي مناسب در منطقه، گذر از درياي خزر و کشور ايران جهت حمل و نقل کالا و نفت است؛ زيرا اين راه کوتاه ترين، کم هزينه ترين و امن ترين راه موجود در منطقه مي باشد. ايران به دليل دسترسي به آب هاي آزاد، موقعيت جغرافيايي ويژه، برخورداري از امنيت و ثبات سياسي، بهره مندي از سواحل طولاني، در اختيار داشتن تجهيزات مناسب و توانايي لازم در تخليه و بارگيري کالا، دارا بودن خطوط راه آهن سراسري و تلاش براي احداث و توسعه ي بنادر جنوبي خزر، مي تواند راه مناسب براي تأمين کالاهاي مورد نياز کشورهاي آسياي ميانه باشد، و يا آنان را در راه کسب درآمد از طريق تجارت آسان با کشورهاي اروپايي، منطقه خليج فارس و... کمک نمايد. (6)
پيش بيني ذخيره نفت درياي خزر تا سقف چهل ميليارد بشکه (پيش بيني ديگر)، افزايش روبه رو رشد قدرت نفتي کشورهاي ساحلي درياي خزر و نيز عدم تعيين رژيم حقوقي آن، دست به دست هم داده و کشورهاي ساحلي و کشورهاي ذي نفع را در چگونگي انتقال نفت، با راه حل هاي گوناگون ذيل مواجه ساخته است:
1. آذربيجان، قزاقستان، روسيه، آب هاي شمالي روسيه؛
2. آذربايجان، گرجستان، درياي سياه؛
3. آذربايجان، ارمنستان، ترکيه، درياي سياه؛
4. آذربايجان، ايران، ترکيه، درياي سياه؛
5. ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، اقيانوس هند؛
6. قزاقستان، چين، خاور دور؛
7. ايران؛
اين مسيرها به ترتيب با مشکلاتي چون بحران چچن، مسأله آبخازيا، نزاع ديرينه ارامنه و ترک ها، کردهاي مخالف دولت ترکيه و طولاني بودن مسير، مواجه اند که به ناامني خطوط انتقال نفت و يا به افزايش هزينه احداث و نگهداري آن مي انجامد. در حالي که ايران ارزان ترين و امن ترين مسير انتقال نفت به بازارهاي جهاني خواهد بود، ولي کشورهاي سرمايه گذار نفتي چون آمريکا، به دليل دشمني با ايران، با انتقال نفت از طريق ايران مخالفت مي کنند. (7)
رژيم حقوقي
سازمان همکاري هاي منطقه اي به علت نگرش هاي مختلف اعضا، درباره نوع رژيم حقوقي درياي خزر، چندان توفيقي نداشته است. زيرا، ترکمنستان، معيار 12 مايل دريايي را برگزيد، آذربايجان به تقسيم سطح آب به مناطق ملي (تقسيم مساوي) و قزاقستان از مقررات دريايي سازمان ملل متحد دفاع مي کند که همان معيار 12 مايل دريايي است. روسيه نيز، از تعميم مقررات گذشته سخن مي گويد، اما ايران که همانند آذربايجان خواهان واگذاري سهم مساوي و مشترک از اين دريا به کشورهاي ساحلي است، عقيده دارد تا قبل از روشن شدن اساس نامه حقوقي درياي خزر و قبول آن توسط همه کشورهاي ساحلي، قراردادهاي سابق مي توانند اساسي براي فعاليت باشند... به نظر کارشناسان ايران، هنگام تدوين مقررات جديد نظام حقوقي درياي خزر بايد به اين عمل توجه کشور که درياي خزر با ديگر درياچه هاي مشترک ميان چند کشور تفاوت دارد. فصل نامه مطالعات آسياي مرکزي و قفقاز در اين باره مي نويسد:
درياي خزر داراي ويژگي منحصر به فرد چه از نظر جغرافياي سياسي، امنيتي و توانايي اقتصادي... [و] اکوسيستم مي باشد و تشابهي با ساير درياچه هاي مشترک بين دو يا چند کشور ندارد. شايد عرف رويه هاي قضايي و حتي کنوانسيون هاي عام بين المللي ناظر بر درياها، نتوانند کمک زيادي به حل مشکل کنند... [و] مشکلات درياي خزر بايد با وساطت کليه کشورهاي ساحلي بدون مداخله ديگر کشورها حل شود. (9)
پي نوشت :
1. «نام هاي درياي مازنداران»، کمال حاج سيد جوادي، فصل نامه مطالعات آسياي مرکزي و قفقاز، سال پنجم، شماره 14 (تابستان 1375) ص 9 - 14.
2. اين مساحت مربوط به سال 1359شمسي است و با افزايش يا کاهش سطح آب آن، مساحتش نيز تغيير مي کند.
3. «جغرافياي درياي خزر» بهرام امير احمديان، فصل نامه مطالعات آسياي مرکزي و قفقاز، سال پنجم، شماره 14 (تابستان 1375) ص 17 - 20.
4. همان، ص 27 - 32.
5. همان، ص 20 - 26 .
6. «ترانزيت کالا از ايران، رقابت ها و چالش ها»، وجيهه صادقيان، فصل نامه مطالعات آسياي مرکزي و قفقاز، سال هفتم، شماره 23 (پاييز 1377) ص 149 - 158.
7. «اشتراک و تضاد منافع روسيه، غرب و ايران در حوزه ي خزر»، محمدرضا دبيري، فصل نامه مطالعات آسياي مرکزي و قفقاز، سال ششم، شماره 21 (بهار 1377) ص 87 - 90 .
8. «وضعيت حقوقي درياي خزر» جمشيد ممتاز، فصل نامه مطالعات آسياي مرکزي و قفقاز، سال چهارم، شماره 10 (تابستان 1374) ص 123 - 130.
9. «بررسي موضع ايران در قبال نظام حقوقي درياي خزر»، دونايووا ،فصل نامه مطالعات آسياي مرکزي و قفقاز، سال هفتم، شماره 23 (پاييز 1377) ص 117-121.
/س
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}