نويسنده: دكتر اسماعيل منصوري لاريجاني


 

4. دنيا گريزي و ساده‏زيستي :

در ميان تعاليم ديني از «دنيا» با تعابير مختلفي ياد مي‏شود؛ گاهي مورد مذمت بسيار قرار مي‏گيرد و گاهي مورد ستايش. لذا قبل از همه لازم است براي فهم ماهيّت «دنيا»، از نصوص ديني پرسش كنيم و نظر دين و بزرگان آن را در اين‏باره جويا شويم.
در برخي از نصوص ديني «دنيا» مورد توجه قرار گرفته است؛ طوري كه مولاي متقيان علي‏عليه السلام مي‏فرمايند:
وَ انَّما ينظُرُ المُؤمِن اِلي الدُّنيا بعينِ الاعتِبار، وَ يقتات مِنها بِبَطنِ الاضطِرار
بنابراين، دنيا عبرتكده مي‏باشدو بهره وري از آن در حد نياز و ضرورت، مفيد است.
معبر آخرت ما دنياست، پس بايد از اين معبر خوب استفاده كرد.
اما آياتي هم در قرآن كريم وجود دارد كه »دنيا« را نكوهش مي‏كند، از جمله:
وَ مَا الحَيوةُ الدُّنيا اِلاّ مَتاعُ الغُرُورِ
دنيا جز متاع فريب و غرور چيزي نيست.
وَ مَا الْحَيوةُ الدُّنيا اِلاّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ
دنيا جز بازيچه كودكان و هوسراني بي‏خردان نيست.
ياد آوري مي‏شود دنياي مذموم، دنيايي است كه به هنگام تعارض و تزاحم با آخرت، ترجيح داده مي‏شود. كافران، مشركان، منافقان و دنياپرستان، كساني هستند كه آخرت را فداي دنيا مي‏كنند.
در روايات ديگري اين چنين آمده است:
فيها اَوحي اللَّه تَعالي اِلي موسي اعلَم ان كلّ فِتنَه بَذرها حُبُّ الدُّنيا
در آنچه خداوند به حضرت موسي وحي كرده است؛ بدان! بذر تمامي فتنه‏ها دنيا دوستي است.
حُبُّ الدُّنيا رَأسُ الفِتنَ وَ اَصلُ المِحَن.
دنيا دوستي سر منشأ فتنه‏ها و مايه رنج‏هاست.
براي مبارزه در راه خدا شرايطي وجود دارد كه تحصيل آن لازم است و موانعي نيز هست كه پرهيز از آن‏ها واجب مي‏باشد. اما مهم‏ترين ركن و اصلي‏ترين شرط، همان تجارت دنيا و آخرت است؛ يعني فروش دنيا و خريد آخرت؛ و منظور از دنيا كه رأس هر خطيئه است، همان توجه به غير خداست، زيرا همان طور كه آخرت درجاتي دارد، دنيا نيز دركاتي دارد كه بعضي از برخي ديگر فروتر و پست‏تر مي‏باشد. شرط اصلي جهاد در راه خدا، همانا اجتهاد در تشخيص دنيا با همه دركات، و تمييز آخرت با همه درجات آن است و همچنين اقدام به داد و ستد و از دست دادن دنيا كه در حقيقت رهايي از دركات آن مي‏باشد.
قرآن كريم در اين‏باره مي‏فرمايد:
قُل اِن كان آباؤُكُم و اِخوانُكُم و اَزواجُكُم وَ عَشيرتُكُم وَ اَموالٌ اقْتَرَفتُموها و تِجارةٌ تَخشَونَ كَسادَها و مَساكِنُ تَرضَونَها اَحَبّ اِلَيكُم مِنَ اللَّه رَسولِهِ وَ جِهادٍ في سَبيلِهِ فَتَربَّصوا حَتّي يَأتِي اللَّه بِأمرِه وَ اللَّهُ لايَهدي القَومَ الفاسِقين
اي رسول! بگو اي مردم اگر شما پدران و پسران و برادران و زنان و خويشاوندان خود و اموالي را كه جمع كرده و مال‌التجاره‏اي كه از كسادي آن بيم داريد و منازلي كه به آن دل خوش نموده‏ايد، بيش از خدا و رسول و جهاد در راه او دوست مي‏داريد، پس منتظر باشيد تا قضاي حتمي خدا جاري گردد كه خداوند قوم فاسق بدكار را هدايت نخواهد كرد.
البته مال و زن و فرزند و دارايي‏هاي دنيا تا آن جا خوب و ارزشمند هستند كه مانع راه خدا و رسول و جهاد در راه او نشوند، در غير اين صورت، آفات هدايت و دين داري به حساب مي‏آيند و كساني كه در بند دنيا و دودمان خود گرفتار شوند، از بزرگ‏ترين زيانكاران به شمار مي‏روند. اما يك مجاهد فداكار همواره اميال و منافع مادي خود را فداي منافع اسلام و خداي تعالي مي‏كند و نه تنها سرمايه‏هاي دنيايي، بلكه سرمايه معنوي خود، يعني جان را نيز تقديم خدا مي‏كند.
امام راحل‏قدس سره فرمودند:
«بايد انسان تمام اميال خودش را فداي ميل اسلام بكند؛ همان طور كه شما و همه رزمندگان ما واقعاً يك چهره‏هايي هستيد كه جان خودشان را كه سرمايه همه چيز است، اين را دارند فدا مي‏كنند براي اسلام.»
بنابراين، تا زماني كه انسان از دلبستگي به دنيا اجتناب كند و آنچه را كه دارد، در هر شرايطي فداي منافع اسلام كند، انگيزه دفاع در او قوت مي‏گيرد و فرهنگ دفاع نيز در مدار خود استوار مي‏ماند. اما اگر به دنيا و رفاه‏طلبي رو آورد، نه تنها انگيزه دفاع از اسلام و ارزش‏ها در او از بين نمي‏رود، بلكه دلبستگي‏ها و تعلّقات دنيايي، او را در موضع دشمني با مدافعان اسلام قرار مي‏دهد.
بدين ترتيب، نتيجه مي‏گيريم كه فرهنگ دفاع با فرهنگ رفاه‏طلبي قابل جمع نيست، و هر يك ديگري را دفع مي‏كند؛ چنان كه امام راحل قدس سره در بياني بسيار زيبا فرمودند:
«بحث مبارزه و رفاه و سرمايه، بحث قيام و راحت‏طلبي، بحث دنياخواهي و آخرت جويي، دو مقوله‏اي است كه هرگز با هم جمع نمي‏شوند ؛ و تنها آن‏هايي تا آخر خط با ما هستند كه درد فقر و محروميت و استضعاف را چشيده باشند. فقرا و متدينين بي بضاعت، گردانندگان و برپادارندگان واقعي انقلاب هستند.»
بنابراين، آنچه لازمه حفظ روحيه دفاع و انگيزه مبارزه دائمي با دشمنان اسلام است، قناعت و بي‏اعتنايي به دنياست. آنان كه فكر مي‏كنند با داشتن سرمايه و رفاه مي‏توانند مبارز صحنه‏هاي دفاع از اسلام هم به حساب آيند، به فرموده امام راحل‏قدس سره سخت در اشتباه هستند.
به همين سبب مولاي متقيان علي‏عليه السلام از »خباب بن ارت« به عنوان الگوي عيني مدافعان اسلام ياد مي‏كنند كه در طول عمر هفتاد ساله خويش، در قناعت و ساده زيستي زندگي كرد و همواره مرد پيروز ميدان دفاع از اسلام و حريم ارزش‏هاي الهي به شمار مي‏آمد:
يَرحم اللَّه خباب ابن الارت فَلَقَد اَسلَمَ راغِباً هاجراً طائعاً و قَنَعَ بِالكَفاف وَ رَضِي عَنِ اللَّه، و عاشَ مُجاهداً، طوبي لِمَن ذكر المَعاد، و عمل الحِساب، وَ قَنَعَ بِالكَفافَ وَ رَضِي عَن اللَّه
خدا خباب بن ارت را بيامرزد كه از روي ميل و علاقه، اسلام را قبول كرد و از وطن هجرت نمود، و قناعت او از دنيا به اندازه كفاف بوده است (يعني به حد كافي از دنيا قناعت مي‏كرد) و از خدا راضي و خشنود بود. در زندگي همواره اهل جهاد و مقاومت بود. خوشا به حال كسي كه به ياد معاش باشد و براي روز واپسين كار كند و به اندازه روزي خود قناعت نمايد و از خدا خشنود باشد.
اينك زندگي برخي از سرداران عزيز دفاع مقدس را پي مي‏گيريم تا به ياري حق تعالي، نگرش آن‏ها به دنيا سرلوحه اعمال و رفتار ما قرار گيرد.
به راستي كه گفتار و رفتار شهيد چمران به قدري به هم آميختگي داشت كه موجب حيرت و اعجاب همگان شده است. ايشان در مورد دنيا مي‏فرمايد:
«اكنون حيات آنقدر در نظرم پست شده است كه به خاطر جان خود يا هستي همه دنيا حاضر نيستيم حقي را زير پا بگذارم يا دانه‏اي را به زور از موري بستانم و يا در اداي كلمه حق، از مرگ يا چيزي و يا كسي وحشت كنم، بلكه دست از جان شسته، خود به پيشواز حوادث آمده‏ام و همه هستي خود را خالصانه تقديم كرده‏ام.»
مردان الهي اگر چه دوران حيات مادي آن‏ها كم است، اما درخشش معنوي آن‏ها در تاريخ و افكار عمومي بسيار بلند و پايدار است. شهيد همّت از كساني است كه دنيا را خوب براي ما تعريف مي‏كند.
ايشان خطاب به والدين خود مي‏گويد:
«پدر و مادر فرهمند و مهربان! واضح است كه من هم چونان مردان عادي زندگي را دوست دارم؛ دنيا چيزي نيست كه انسان از آن روي‏گردان باشد.
وقتي كه پيامبرصلي الله عليه وآله دنيا را كشتزار سراي باقي مي‏داند: «الدُّنيا مَزرَعةُ الاخِرَه» چگونه مي‏شود من، از اين مزرعه پربار بيزار گردم. لكن دل به دنيا بستن را نمي‏پسندم، خويشتن را به دنيا نمي‏آلايم، خود را سرگرم اين دنياي فاني و گذرا نمي‏سازم، از جهان ابدي و از نعمت‏هاي بي كران »جنات عدن« غفلت نمي‏ورزم و شخصيت حقيقي خود را كه مقام خليفة اللَّه است، به ورطه فراموشي نمي‏سپارم.
پدر و مادر من! من زندگي را دوست دارم، ولي نه آنقدر كه آلوده‏اش شوم و خويشتن را گم كنم. علي وار زيستن و حسين وار شهيد شدن را دوست دارم. الگوي يك مؤمن، از بند هوي و هوس رستن است و من اين الگو را نيز دوست دارم.»
شهيد حسين خرازي علاوه بر اين كه به مال دنيا بي اعتنا بود، هيچ وقت به مقام و منصب هم دلبستگي نداشت و مي‏گفت: «مقام فايده‏اي ندارد، من علاقمندم كه بي آلايش هميشه در ميان بسيجي‏ها باشم و به درد دل آن‏ها برسم»، به همين لحاظ اغلب شب‏ها به سنگرها يا خوابگاه‏ها سركشي مي‏كرد.
اصولاً حاج حسين، رزمنده‏اي متقي و خدا ترس بود؛ هر چه مي‏كرد براي رضاي خدا بود؛ هر لحظه آماده شهادت بود.
بعد از عمليات خيبر كه دستش قطع شده بود، به ديدارش رفتم؛ به من گفت: «ما در اين دنيا هيچ كار عمده‏اي نداريم، جز جهاد في سبيل اللَّه» و سرانجام هم در اين راه به ديگر دوستان و رفقايش پيوست.
شهيد حسين خرازي در لباس پوشيدن چنان ساده بود كه از هر لباس خود مدت زيادي استفاده مي‏كرد، به حدي كه كهنه مي‏شد. وقتي به ايشان اصرار مي‏كردند كه لباس جديدي بگيرد، مي‏گفت:
«درست است كه من اختيار دارم به اندازه نيازم از بيت المال مسلمين بردارم، اما به خودم اجازه نمي‏دهم و تا حد امكان از همين لباس‏ها استفاده مي‏كنم.»
مسؤول حمام لشكر امام حسين‏عليه السلام مي‏گفت:
«يك بار شاهد بودم كه شهيد خرازي پيراهن خود را شست و مدتي صبر كرد تا خشك شده آنگاه آن را پوشيد و رفت.»
در مورد زهد و ساده زيستي شهيد حاج غلامرضا صالحي، قائم مقام لشكر حضرت رسول‏صلي الله عليه وآله سخن‏ها گفته‏اند:
«قرار بود عمليات در يكي از جبهه‏هاي جنگ صورت پذيرد، به همين دليل فرماندهان و معاونين يگان‏هايي كه قرار بود در عمليات شركت كنند، در يك محل گرد آمده بودند؛ از جمله شهيد حاج غلامرضا صالحي، قائم لشكر حضرت رسول‏صلي الله عليه وآله. او ميان بچه‏ها آمده بود و با آن‏ها احوالپرسي مي‏كرد. چيزي كه جلب نظر مي‏كرد، لباس بسيار ساده او بود. بچه‏ها به او گفتند شما كه يك فرمانده عالي‏رتبه هستيد، پوشيدن چنين لباسي زيبنده‏تان نيست.
او قاطعانه گفت:
ما ساده زيستي و خلوص را از رهبران راستين خود همچون علي آموخته‏ايم.»
به راستي شهيد صالحي انسان را به ياد اين جمله زيباي اميرالمؤمنين علي‏عليه السلام در نهج البلاغه مي‏اندازد كه فرمود:
وَ اللَّهُ لَقَد رقعت مدرعتي هذه حَتّي استَحيَيتُ مِن راقعها
به خدا قسم مرا جامه پشميني بود كه از بس آن را وصله كردم، از خياط آن خجالت مي‏كشيدم.
شهيد باكري بسيار ساده زيست بود و در حفظ بيت المال بسيار كوشا بود؛ حتي همسرش را از خوردن نان رزمندگان برحذر مي‏داشت و از نوشتن با خودكار بيت المال منع مي‏كرد. وقتي همرزمانش او را به عنوان فرماندهي كه مندرس‏ترين لباس بسيجي را مدت‏هاي طولاني استفاده مي‏كرد، مورد اعتراض قرار دادند، گفت: تا وقتي كه مي‏شود استفاده كرد، استفاده مي‏كنم.»
همسر مهربانش در مورد ساده زيستي شهيد باكري مي‏گويد:
«مهدي هنگامي كه در شهرداري خدمت مي‏كرد، از حقوق خود، كارمندي را براي بچه‏هاي بي سرپرست پرورشگاه استخدام كرده بود، يا حقوق خود را نمي‏گرفت و اگر مي‏گرفت، به افرادي كه نياز داشتند مي‏داد و در شهر همچون يك كارگر همراه كارگران شهرداري كار مي‏كرد. شنيدم كه ماشين بنز صفر كيلومتر در شهرداري بود و ايشان استفاده نمي‏كردند. وقتي يكي از دختران بي سرپرست پرورشگاه عروسي مي‏كند، ماشين را مي‏دهد و مي‏گويد تزئين كنند و براي اوّلين بار در عروسي اين دختر بي سرپرست استفاده شود.»
در مورد ساده زيستي شهيد محمد علي اربابي، رئيس ستاد لشكر زرهي 8 نجف اشرف، حتي در محيط كار سخن‏ها گفته شده است كه به يك نمونه از آن اشاره مي‏كنيم:
«يك روز به ستاد لشكر هشت براي ملاقات با رئيس ستاد، شهيد اربابي رفتم. تابستان بود و گرما بيداد مي‏كرد. از پشت پنجره ستاد كه رد مي‏شدم، ديدم كولر گازي اتاق رئيس خاموش است. با خود گفتم: حالا هم كه در اين گرماي طاقت فرسا تا اين جا آمدم، اربابي نيست.
دستگيره در را فشار دادم؛ با تعجب متوجه شدم كه در باز است و اربابي داخل اتاق مشغول كار مي‏باشد. پيشاني و اطراف چهره‏اش از عرق خيس بود و موهاي جلو سرش به پيشاني چسبيده و لباسش از عرق نقش گرفته بود.
اول فكر كردم برق نيست يا كولر خراب است. وقتي از اربابي پرسيدم كه اين اتاق كه كولر گازي دارد، چرا روشن نمي‏كني؟
با دستمال عرق‏هايش را پاك كرد و گفت: الان بچه‏ها در داخل چادر از گرما نفس‏هايشان حبس شده؛ اگر من كولر را روشن كنم، مرتكب گناه شده‏ام.»
اين‏ها نمونه‏اي از زهد و وارستگي رزمندگان ماست كه اگر سبكبار و وارسته از دنيا نبودند، نمي‏توانستند در ميدان جهاد و شهادت، عاشقانه اوج بگيرند.
به راستي چه شد آن حال و هوا؟ و چه شد آن وارستگي‏ها و بي‏رنگي‏ها؟ چه شد قلبي كه با دنيا وداع كرده بود و همه آرزوي او كربلا بود؟
خوشا روزي كه گرم جنگ بوديم
ميان رنگ‏ها بي رنگ بوديم
دل هر كس شهادت را طلب داشت
حديث عشق و مستي را به لب داشت
خوشا تنهايي شب‏هاي سنگر
كه دل بود و تمنا بود و دلبر
ز زرق و برق دنيا دور بوديم
سر و پا مست عشق و شور بوديم

5. دعا و نيايش

يكي از اوصاف برجسته رزمندگان، روح عبوديّت و توجه قلبي و خالصانه به خداي متعال بود. نماز و دعا و توسل و تهجّد آنان براي بيدار دلان بسيار آموزنده و راه گشاست. چه نيكوست كه به طور مجزّا، اجمالاً به هر يك از اين موارد بپردازيم.

نماز

زيباترين نوع عبادت و پرستش خداي متعال است. نماز خالصانه و از روي نياز، در تحوّل حالات انسان بسيار مؤثر است، و از طرفي عمود خيمه ايمان محسوب مي‏شود؛ چنان كه مولاي متقيان علي‏عليه السلام فرمودند:
اللَّه اللَّه في‏الصَّلاة فإنَّما عَمودُ دينكُم
خدا را خدا را درباره نماز، كه نماز عمود خيمه ايمان شماست.
به همين دليل، خداي متعال بندگانش را به اقامه و برپا داشتن نماز فرمان داده است. البته صرف خواندن و قرائت كردن، با برپايي و استواري حقيقت نماز در جامعه متفاوت است؛ چنان كه در قرآن كريم مي‏فرمايد:
حافِظوُا عَلَي‏الصَّلَواتِ وَالصَّلوةِالوُسطي وَ قوُموُا لِلّهِ قانِتينَ
مراقبت كنيد بر انجام نماز، به ويژه نماز وسطي (ظهر و عصر)، و از بر پادارندگان نماز باشيد.
رزمندگان ما از مصاديق روشن برپا دارندگان فرهنگ نماز بودند و با اقامه نماز در سنگرها و يا بر روي خاك داغ جبهه‏ها، نه تنها نسيم عبوديت را بر كالبد كم رمق ما مي‏دميدند، بلكه بدين وسيله به خدا تقرّب مي‏جستند، و بهترين وسيله براي تقرب به خدا را نماز با حضور قلب و عاشقانه مي‏دانستند؛ چنان كه مولاي متقيان علي‏عليه السلام فرمودند:
الصّلوة قربان كُلّ تقّي
نماز عاقل، تقرّب تقوا پيشگان است.
ابوسعيد ابي‏الخير هم زيبا گفته است:
بر نخل وجود، برگ و بار است نماز
ديباچه خرّم بهار است نماز
راهي به حريم كردگار است نماز
فرياد بلند روزگار است نماز
رزمندگان عاشق و خداجوي ما با درك حقيقت نماز در گرماگرم نبرد و مبارزه، وقتي صداي اذان را مي‏شنيدند، سراسيمه به سوي نماز مي‏شتافتند، و حتي براي ساعات و اوقات نماز لحظه شماري مي‏كردند و به يقين مي‏توان گفت صداي اذان كه دعوت معبود از عاشقان است، زيباترين ترانه و نغمه جان پرور به حساب مي‏آمد.
اينك به نمونه‏هايي از اذان و نماز رزمندگان، چه در ميادين نبرد و چه در سياهچال‏هاي اسارت رژيم بعثي، توجه كنيد:
در عمليات كربلاي دو، محمود كاوه، فرمانده لشكر پنجاه و پنج ويژه شهدا، كار عجيبي كرد. نيروهاي خطشكن را كه جلو فرستاد، آمد و نمازي دو ركعتي را اقامه كرد. بعد از نماز گفت: «اين نماز را فقط به دو دليل خواندم، اول براي پيروزي بچه‏هاي خطشكن و بعد...»
يكي از بچه‏ها پرسيد: «بعد چه؟»
«دلم مي‏خواهد اگر خدا لايقم بداند، اين نماز آخرين نمازم باشد.»
و خدا لايقش دانست.
شهيد محمود كاوه در همان عمليات شهيد شد.
توي فاو بوديم؛ در عمليات والفجر هشت شب سختي را گذرانديم. دشمن آتش بارانمان مي‏كرد. من و دو نفر ديگر از بچه‏ها نماز نخوانده بوديم. دنبال جايي براي خواندن نماز مي‏گشتيم. سنگري را گير آورديم پُر از نيرو. مجبور شديم تك تك برويم آن‏جا، بايستيم به خواندن نماز. نمازمان را كه خوانديم، از سنگر بيرون زديم. در غرب رودخانه اروندرود به يك مجروح برخورديم. خوابيده بود توي قايقي، مي‏خواست برود آن طرف رود. توانايي‏اش را نداشت. نگاه به هم كرديم؛ تصميم گرفتيم هر جا كه مي‏خواهد، ببريمش. سوار قايق شديم؛ زديم به آب. سكوت عجيبي بود.
ميان رودخانه بوديم كه گفت: «من هنوز نماز نخوانده‏ام.»
گفتيم: «با اين زخم‏ها و تن و بدن چطور مي‏خواهي نماز بخواني؟» مي‏خواستيم مانع خونريزي‏اش شويم.
گفت: «چيزيم نيست. چند تا زخم كوچولو است، زياد عذابم نمي‏دهد.» و بلند شد ايستاد و نمازش را ايستاده در قايق خواند.
آفتاب كم‏كم اشعه طلايي خود را از افق بر مي‏چيد كه ما به نقطه رهايي رسيديم؛ جايي كه پس از اعلام رمز عمليّات بايد علي‏وار بر سپاه دشمن حمله مي‏برديم. با فرا رسيدن وقت نماز مغرب و عشاء، همه به نماز ايستادند. امّا اين بار، برخلاف هميشه كه نمازمان را به جماعت مي‏خوانديم، همه برادران نماز را فرادا خواندند. بچه‏ها اشك مي‏ريختند و خيلي‏ها حالتي داشتند كه انگار آخرين نماز را مي‏خوانند. گويا همه خود را مهيّاي شهادت كرده بودند. بعد از نماز، همه در حال سجده شديداً منقلب شده بودند و به شدّت گريه و زاري مي‏كردند. آن چنان ضجّه مي‏زدند كه انسان را به ياد عاشورا مي‏انداخت. سپس دريادلان عاشق، همديگر را در آغوش گرفتند و اين بار هم با باراني از اشك، گونه‏ها را شستشو دادند.
شب عمليات بدر سوار قايق شديم، زديم به خط. وقت نماز شد. رزمنده پيري با ما بود، با محاسن سفيد و بلند، با آب هور وضو گرفت. توي قايق ايستاد به نماز، وقت كم بود. وضو گرفتيم ايستاديم به نماز. هوا صاف بود و نسيمي دلمان را روشن مي‏كرد. جهت قبله را از ستاره‏ها پرسيديم. نماز آن شب بهترين نماز بود كه تا حالا خوانده‏ام.
عراقي‏ها با خشونت تمام مرا با خود بردند. در راه مدام كتك مي‏خوردم و تهديد مي‏شدم. هنگام ظهر، تصميم گرفتم نماز بخوانم؛ با اين اميد كه خداوند، نماز همراه با ناله و درد را مي‏پذيرد، اما وقتي سرباز عراقي متوجه حركت لب‏هايم شد، مشت محكمي به پشت سرم كوبيد. ناچار شدم بقيه نمازم را در دل بخوانم. پس از آن قضيه تا يك ماه با لباس خوني و آلوده نماز مي‏خواندم؛ آن هم بدون قطره‏اي آب و تنها با تيمم.
قبل از عمليات كربلاي سه، كنار خليج‏فارس همه بچه‏هاي لشكر چهارده امام حسين‏عليه السلام به نماز ايستادند؛ شكوه عجيبي داشت اين نماز و همين طور پايانش. هر كس خودش را در آغوش پُر مهر ديگري انداخته بود و مي‏بوسيدش و مي‏بوييدش و مي‏گفت حلالم كن، شفاعتم كن، ببخش، اگر بد كردم. اگر خانواده‏ام را ديدي، سلامم را برسان و عقده دل مي‏گشود، با بهاي مرواريد اشك. و با چه صفا و صميميتي! و چه بي‏ادعا! هيچ كس از گريه ابايي نداشت. يكي از روحاني‏ها با اشك به بچه‏ها مي‏گفت: اگر توي آب با مشكلي روبرو شديد، فقط مولايتان را صدا بزنيد، فقط حسين‏عليه السلام را داد بزنيد در دل‏هايتان. بخواهيدش با تمام وجودتان. سه بار فرياد بزنيد «السّلام‏عليك يا اباعبداللَّه» با همين فريادهاي دل بود كه بچّه‏ها توانستند اسكله الاميّه عراق را فتح كنند.
ما در اردوگاه رماديه يك بوديم و همواره مراسم نماز جماعت را برگزار مي‏كرديم. در مقابل، عراقي‏ها كه از انسجام و وحدت بچه‏ها بيمناك بودند، سعي در بر هم زدن نماز جماعت و ايجاد تفرقه در ميان ما داشتند.
يك روز كه نماز را شروع كرده بوديم، عراقي‏ها كابل در دست به پشت پنجره آمدند و ما را زير نظر گرفتند. پس از آن نماز، عراقي‏ها پيشنمازمان را كه يك فرد بسيجي بود صدا زدند و با خود بردند. چند ساعت بعد وقتي او را برگرداندند، آنقدر به كف پايش كابل زده بودند كه چشم‏هايش كم سو شده بود و به زحمت اطراف خود را مي‏ديد.
هر وقت برادرها احساس مي‏كردند كه روحيه‏شان ضعيف شده است و مي‏ديدند آتش دشمن زياد است، همه با هم به روي خاكريز مي‏رفتند و اذان مي‏گفتند. حسابش را بكنيد اگر 300 نفر با هم اذان بگويند، چه مي‏شود؟! چنان ضعفي در روحيه دشمن به وجود مي‏آمد كه در اين گونه مواقع به سنگرهايشان پناه مي‏بردند و ديگر خبري از آتش نبود.

تهجّد و شب زنده‏داري

يكي از سنت‏هاي نيكو و تحسين برانگيز رزمندگان و آزادگان سرافراز، تهجّد و شب‏زنده‏داري بود، كه اين ميراث گرانبها را از ائمه معصومين‏عليهم السلام و اولياي الهي به ارث برده بودند. خداي متعال هم صفت نيكوي عاشقان را شب زنده‏داري و سحرخيزي مي‏داند:
كانُوا قليلاً مِنَ الَّيلِ يَهجَعُونَ وَ بِاْلاَسحارِهُم يَسْتَغْفِروُنَ
پاسي از شب را به بيداري مي‏گذرانند و سحرگاهان به استغفار مشغولند.
اشك و آه سحري، كليد حوائج رزمندگان بوده است. آنان كه به فيض شهادت نايل آمدند، از اين مفتاح فرج، بهره جستند، و به مراد دل رسيدند و پيام آن‏ها هم به ما اين غزل حافظ بود:
طفيل هستي عشقند آدمي و پري
ارادتي بنما تا سعادتي ببري
مي‏صبوح و شكر خواب صبحدم تا كي
به قدر نيم شبي كوش و گريه سحري
مولاي متقيان علي‏عليه السلام در مورد عاشقان شب مي‏فرمايند:
الّذين كانت أعمالهم في‏الدُّنيا زاكيه و اعينهُمُ باكيةً
مؤمنان كساني هستند كه اعمالشان در دنيا پاك و چشمانشان در شب‏ها گريان است.
البته اشك و آه شبانه علامت عشق و توجه خدا به عاشقان است؛ يعني خدا هر بنده‏اي را كه دوست دارد، ميل آن‏ها را به نيايش و تضرع و زاري سوق مي‏دهد تا در متن اين گريه و زاري، صفاي باطن و سرور و شادابي رواني را به آن‏ها ارزاني دارد؛ چنان كه مولوي گفته است:
چون خدا خواهد كه ما ياري كند
ميل ما را جانب زاري كند
اي خُنك چشمي كه او گريان اوست
اي همايون دل كه او بريان اوست
از پي هر گريه آخر خنده‏اي است
مرد آخر بين مبارك بنده‏اي است
اينك به نمونه‏هايي از تهجّد رزمندگان و آزادگان عزيز توجه كنيد تا ببينيد كه چگونه مصاديق روشن آيات و روايات شدند و در ضمن به اين حديث نوراني امام صادق‏عليه السلام دقت نماييد كه فرمودند:
لَيس من شيعَتَنا مَن لَم يُصّل صَلاة اللَّيل.
كسي كه نماز شب نمي‏خواند، از شيعيان واقعي ما نيست.
روزهاي ما با آموزش و شب‏ها در رزم شب مي‏گذشت. آن ماه، ماه رمضان بود و بوي عمليات در منطقه پيچيده بود. بچه‏ها شور و حال عجيبي داشتند؛ از سرشب تا اوايل صبح، دعاي مخصوص ماه رمضان را مي‏خواندند و ناله مي‏كردند.
از نيمه شب به بعد، اگر به محل مراسم صبحگاهي پايگاه سرمي‏زدي، در نگاه اوّل تصور مي‏كردي همه مشغول نماز جماعت هستند؛ به ساعت كه نگاه مي‏كردي، متوجه اشتباهت مي‏شدي و مي‏فهميدي كه آن‏ها نماز شب خوان‏هاي جبهه هستند. هر كس براي اين كه شناخته نشود، شگردي به كار مي‏برد؛ يكي به سر و صورت خود چفيه مي‏بست، ديگري بر روي شانه‏ها و سرش پتو آويزان مي‏كرد و بعضي هم در گوشه‏هاي دنج و خلوت، به آرامي قامت رسايشان را در مقابل معبود مي‏شكستند.
يك شب در اثر صدايي از خواب پريدم. فانوس روشن بود. ديدم شهيد «معزّزي» مشغول خواندن نماز است و در سجده است؛ بلند نشدم تا او نفهمد من او را ديده‏ام و دوباره خوابيدم. حدوداً 2 ساعت بعد دوباره بلند شدم، ديدم هنوز نماز شب مي‏خواند!!
يكي از اسرا كه پايش قطع شده بود، نيمه‏هاي شب از خواب بيدار مي‏شد و بالشي جلوي خود مي‏گذاشت و بعد مهر خود را روي آن قرار مي‏داد و به صورت نشسته، مشغول خواندن نماز شب مي‏شد. او مدت‏ها ذكر مي‏گفت و اشك، مثل مرواريد از چشمانش فرو مي‏غلتيد. خدا گواه است كه نواي دلنشين «الهي العفو» چنين عزيزاني در نيمه شب، قلب هر انساني را تكان مي‏داد و مانند صاعقه، شب تاريك و ظلماني را مي‏شكافت.
در اردوگاه موصل 4، يك شب به يكي از بچه‏ها كه نگهبان شب بود، سفارش كردم كه مرا براي نماز شب بيدار كند؛ وقتي سر موقع مرا بيدار كرد، متوجه شدم كه بيش از نود درصد بچه‏ها مشغول خواندن نماز هستند. با ديدن اين صحنه از خودم خجالت كشيدم.
مدتي بود كه عراقي‏ها نسبت به زود بيدار شدن بچه‏ها براي نماز شب حساس شده و آن را ممنوع اعلام كرده بودند. در واقع بچه‏ها حق نداشتند قبل از اذان صبح بيدار شوند و از اين جهت، براي اقامه نماز شب دچار مشكل مي‏شدند.
در يكي از شب‏ها، حاج‏آقا ابوترابي كه در اردوگاه به سر مي‏برد، به دليل كسالت مزاج و تب شديدي كه داشت، پيراهنش خيس عرق شده بود. آن شب، وقتي از خواب بيدار شدم، حاج‏آقا را ديدم كه به حالت نشسته به ديوار تكيه داده بود و در حالي كه از شدت تب مي‏لرزيد، مهر نماز را روي زانويش گذاشته بود و نماز شب مي‏خواند.
منبع: پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس
/خ