نكوهش بهتان

بهتان هم مانند بيشتر آفات زبان، از جمله رفتارهاي مورد نهى شريعت بوده، حرام است و عامل آن به مجازات و كيفر الهی گرفتار خواهد شد.
خداوند بزرگ در آيه اي كه گذشت، بهتان را گناهى آشكار معرفى كرده است. [1] در روايات گوناگون نيز به بهتان زننده، وعيد آتش داده شده است. بر اساس نقل حضرت رضا (علیه السلام) پيامبر اكرم (صلی الله علیه آله) فرمود:
من بهت مومنا او مومنه او قال فيه ما ليس فيه اقامه الله يوم القيامه على تل من نار حتى يخرج مما قال فيه. [2]
هركس به مرد يا زن با ايمانى بهتان زند يا چيزي را به او نسبت دهد كه در او نيست، خداوند او را در روز قيامت بر تلى از آتش به پا مى دارد تا از آنچه گفته، خارج شود.
حضرت در گفتاري طولانى كه به بيان نشانه هاي شخص فاسق پرداخته، بهتان را يكى از آنها معرفى مى كند:
و اما علامه الفاسق فاربعه اللهو و اللغو و العدوان و البهتان. [3]
و اما نشانه فاسق چهار چيز است: و چهارم: بهتان.
حضرت صادق (علیه السلام) در دعايى طولانى كه آن را در آغاز ماه مبارك رمضان مى خواند، از گناهان بزرگ آمرزش مى طلبيد و از شمار آنها از بهتان نام مى برد. [4] از سوي ديگر، بهتان خود نوعى دروغ به شمار مى رود؛ زيرا در آن نسبتى دروغين به ديگري داده مى شود. همه اين موارد دليل آن است كه بهتان حرام بوده، افزون بر اين، از گناهان بزرگ به شمار مى رود؛ از اين رو امام صادق (علیه السلام) در وصيتى كه به اصحاب خويش فرموده، ايشان را از دروغ و بهتان بازداشت:
و اياكم ان تزلقوا السنتكم بقول الزور و البهتان. [5]
و بپرهيزيد از اين كه زبان هايتان را به گفتار دروغ و بهتان تيز كنيد.

اقسام بهتان

بهتان بر دو قسم است.
1. گاه در غياب كسى به او دروغى مى بندند و رفتار ناپسندى را مرتكب آن نشده است، به او نسبت مي دهند. در اين قسم از بهتان، دو گناه بزرگ نهفته است: يكى دروغ و ديگرى غيبت؛ زيرا مطلب نسبت داده شده غير واقعي است و در غياب شخص هم ابراز شده است. [6]
2. گاه رفتار يا صفتى از صفات زشت نفسانى را كه در شخص وجود ندارد، پيش رويش به او نسبت مى‏دهند كه در اين قسم از بهتان فقط گناه دروغ نهفته است؛ ولى از نظر درجات دروغ، شديدترين نوع دروغ به شمار مى‏رود.

زشت ترين قسم بهتان

گاه بهتان زننده، آن چه را به دروغ نسبت داده، خود مرتكب نشده است؛ اما گاهى رفتار ناشايستى را كه از خودش سر زده، به ديگري نسبت مي دهد كه اين زشت‏ترين و ناپسندترين نوع بهتان به شمار مى‏رود. خداوند متعالى همان طور كه گذشت، در قرآن كريم به همين قسم اشاره دارد؛ آن جا كه مى‏فرمايد:
و من يكسب خطيئه او اثما ثم به بريئا فقد احتمل بهتانا و اثما مبينا. [7]
كسى كه «خطا» يا «گناهى» مرتكب شود، سپس بى‏گناهى را متهم سازد، بار «بهتان» و گناه آشكاري را بر دوش گرفته است.

«حال و ملكه) بهتان [8]

بهتان نيز مانند رفتارهاى زشت ديگر، گاه به صورت رفتارى اتفاقى و ناپايدار از انسان سر مى‏زند كه با هوشيارى اندك مى‏تواند به رفع آن پرداخت و به آسانى از تكرار آن جلوگيرى كرد؛ اما اين رفتار بر اثر غفلت، تكرار شده، به صورت عادت و رفتارى ريشه دار در مى‏آيد تا آن جا كه مايه خشنودى بهتان زننده و وسيله‏اى براى خارج كردن رقيبان از صحنه‏هاى اجتماعى مى‏شود، و به صورت ابزارى تبليغاتى مورد بهره بردارى قرار مى‏گيرد. اين‏جا است كه شخص از ولايت الهی خارج، و در ولايت و سرپرستى ابليس داخل مى‏شود؛ همان گونه كه امام صادق (علیه السلام) فرمود:
من روى على مومن روايه يريد بها شينه و هدم مروءته ليسقط من اعين الناس اخرجه الله من ولايته الى ولايه الشيطان فلا يقبله الشيطان. [9]
هر كس بر ضد مومنى سخنى نقل كند و قصدش از آن، زشت كردن چهره او و از بين بردن وجهه ] اجتماعى [ اش باشد و بخواهد او را از چشم مردم بيندازد، خداوند او را از ولايت خويش خارج مى‏كند، و تحت سرپرستى شيطان قرار مى‏دهد، و شيطان هم او را نمى‏پذيرد.

پی‏نوشتها:

[1]. نساء (4): 112.
[2]. حر عاملى : وسائل الشيعه، ج 12، ص 287، ح 16323.
[3]. علامه مجلسى : بحار الانوار، ج 1، ص 121.
[4]. همان، ج 94، ص 328، ح 1.
[5]. كلينى : كافى ، ج 8، ص 2، ح 1.
[6]. علامه مجلسى قدس سره اجتماع دو گناه در بهتان غير حضورى را بعيد دانسته، مى‏نويسد: و قد يقال فى‏البهتان انها غيبه و بهتان و تجتمع عليه العقوبتان و هو بعيد. (علامه مجلسى: بحارالانوار، ج 72، ص 246).
[7]. نساء (4): 112.
[8]. حال به صفات ناپايدار درونى و ملكه به صفات پايدار درونى گفته مى‏شود.
[9]. كلينى: كافي، ج 2، ص 358، ح 1.

منبع: اخلاق الهی (آفات زبان ) ج4
/خ