عروسک باربی بر خلاف سایر عروسک‌ها که تداعی کنندة کودک بوده و دارای چهره‌ای معصومانه می‌باشند، یک زن بیست سالة آمریکایی با تمام مشخصات اندامی آن است که با دقت فراوان طراحی و ساخته می‌شود و با حضور تصاویرش در اکثر مایحتاج و ملزومات ضروری کودکان و نوجوانان از قبیل لوازم التحریر، کیف، کفش، شکلات‌ها، ظروف، البسه، ساعت، وسایل شخصی و... ملکة ذهنی کودکان و نوجوانان گردیده، خود را به آنان تحمیل و موجب خرید عروسک می‌گردد.
در روش‌های تعلیم و تربیت، مهم‌ترین و کلیدی‌ترین عامل بحث «الگوسازی» است. هر سن و هر جنس الگوی خاص خود را برمی‌تابد. در این میان مهم‌ترین سن، دوران کودکی است. تربیت دوران کودکی توأم با بهره‌گیری از الگوهای خاص و ویژة این دوران است. طبیعی است که الگوهای دوران کودکی به طور عمده از مؤلفه‌های عاطفی به جای گزاره‌های عقلانی بهره می‌برند. لذا رمز و رازهای موجود در خیال‌پردازی‌های کودکانه، جایگزین گزاره‌های واقع‌گرایانه در تربیت بزرگسالان می‌شود. مبتنی بر این اصل، استفاده از نماد حیوانات به صورت فانتزی در انتقال مفاهیم آموزشی و تربیتی به کودکان همواره مدّ نظر بوده است؛ به گونه‌ای که امروزه بیشترین حجم تولیدات فرهنگی مربوط به کودکان در زمینة انیمیشن، کتاب، داستان و اسباب‌بازی به استفاده از نمادگرایی از حیوانات محدود می‌شود.
در این میان دختربچه‌ها انحصاراً به عروسک علاقه‌مند هستند. این علاقه نشأت گرفته از عاطفه ویژة دختر بچه‌ها و همچنین به دلیل قدرت برتر عروسک در ایجاد حسّ همزادپنداری و تفاهم خیالی با کودک است.
عروسک، بالاترین نقش تربیتی را به ویژه در شکل‌دهی و پایه‌ریزی شخصیت دختران دارد. دختربچه‌ها، زنان آیندة هر ملت هستند و برای انحطاط هر ملت بایستی دختران و زنان آن ملت را منحط تربیت نمود. همان‌گونه که برای اعتلای هر ملت، بایستی دختران و زنان آن ملت را متعالی تربیت کرد. از این منظر، نقش عروسک در تهاجم فرهنگی نقش بسیار برجسته‌ای است.

پدیدۀ عروسک باربی

کمپانی متل: کمپانی متل در سال 1945 توسط زوج هندلر و مت در ایالت کالیفرنیای جنوبی آمریکا تأسیس شد. این شرکت، ابتدا قاب عکس تولید می‌کرد و سپس به ساخت مبلمان خانه و در نهایت به تولید اسباب‌بازی روی آورد.
متل و میکی ماوس: کمپانی متل در 1955 با کلوپ میکی ماوس برای تبلیغ اسباب‌بازی‌ها به همکاری در نمایش‌های تلویزیونی پرداخت که موجب دگرگونی ساختاری در تجارت اسباب‌بازی شد.
در 1959 به دلیل علاقة دختر هندلر به عروسک‌های کاغذی، این کمپانی‌ها طرح ساخت عروسک را دنبال کردند که منجر به عقد قرارداد برای دریافت امتیاز عروسک آلمانی لی‌لی شد.

عروسک لی‌لی

عروسک لی‌لی در واقع برگرفته از شخصیت، اندام و چهرة یک زن خیابان‌گرد آلمانی به همین نام بود. عروسک آلمانی لی‌لی به عنوان یک قطعه کلکسیونی فقط به بزرگسالان، به ویژه به کلکسیونرهای اسباب‌بازی فروخته می‌شد.
کمپانی متل امتیاز عروسک لی‌لی را از آلمان خرید و پس از تغییراتی، صورت‌بندی نژادی آن را به نژاد «آنگلوساکسون» همانند کرد و به تولید انبوه آن در آمریکا اقدام نمود.

عروسک باربی

این عروسک تغییر نژاد یافته (به نژاد آمریکایی ـ انگلیسی آنگلوساکسون) باربی لقب گرفت. باربی اسم خلاصه شدة «باربارا» دختر کوچک رئیس کمپانی متل یعنی آقای هندلر بود.
باربی به زودی در صف اوّل اسباب‌بازی دختران در غرب قرار گرفت. در سال 1959 هر عروسک باربی به قیمت سه دلار فروخته می‌شد. امّا اکنون هر عروسک باربی اصل ساخت کمپانی متل تا 4500 دلار قیمت دارد.
از طراحی موشک ضدّ هوایی تا طراحی عروسک باربی: طراح تغییرات باربی در آمریکا در کمپانی متل، «جک رایان» است. وی قبل از آن در پنتاگون (وزارت جنگ آمریکا) طراح موشک‌های اسپارو و هاوک بود. شرکت متل او را به خاطر تخصص و استعدادش در شناخت فرم هیکل زنان استخدام کرد.
در 1960 شرکت متل سهام خود را به فروش رساند و به سهامی عام تبدیل شد. از 1963 تا سال 1965 ثروت کمپانی متل از 100 میلیون دلار به 500 میلیون دلار افزایش یافت.

عروسک کِن (دوست‌پسر باربی):

در 1961 کمپانی متل عروسک کن را تولید کرد. این عروسک پسری بود با لباس‌های شیک و موهای قهوه‌ای که برگرفته از نام پسر آقای هندلر رئیس کمپانی متل است. به این ترتیب عروسک باربی صاحب یک دوست پسر شد. بعدها در سال 1963 عروسک «میچ» و در سال 1965 عروسک «اسکیپر» به جمع کن و باربی پیوستند.
دوستان زرد و سیاه باربی: در سال 1968 کمپانی متل برای اینکه به باربی یک شخصیت تربیتی جهانی ببخشد، اقدام به ساخت و فروش عروسک‌های سیاه و زردی نمود که هیکل و اندام آنها کاملاً همانند اندام باربی، ولی رنگ پوست و چهرة آنها متفاوت است. عروسک دورگة آفریقایی آمریکایی برای کودکان سیاه‌پوست در آمریکا و آفریقا که به باربی سیاهان معروف شد با نام «کریستین» توسط کمپانی متل به بازار آمد. این تمام مسئله نبود، زیرا بازار بیش از یک میلیاردی زرد پوستان در آسیا و همچنین تربیت غربی دختران آنان ضرورت نگاه فرهنگ غربی به آن عرصه را جدّی ساخته و در سال 1990 «کی‌یرا» معروف به باربی ژاپنی‌ها و چینی‌ها را ساخته و روانة بازار کرد. در کنار این دوست زرد پوست باربی دو سال قبل از آن (1988) «ترزا»ی آمریکای لاتین به جمع دوستان باربی پیوسته بود.
از 1965 کمپانی متل در راستای تبلیغ و ترویج باربی به ساخت و فروش اسباب‌بازی‌های جنبی و تکمیلی آن پرداخت: اسباب‌بازی «ببین و بگو» در مهدکودک‌ها، خودروهای مسابقه احتراقی، اسباب‌بازی‌های الکترونیکی، سرگرمی‌های ویدئویی خانگی، پازل‌ها و... .

اساسنامه کودکان:

1978 متأثر از شعار حقوق بشر رئیس جمهور وقت آمریکا جیمی کارتر مبنی بر بسط حقوق بشر در جهان، کمپانی متل با دید بشر دوستانه! اساسنامه جهانی کودکان را تنظیم نمود که به شکل قابل توجهی، شرکایی را به صورت غیرانتفاعی در اتحادیه‌ای پیرامون اساسنامة مزبور ـ از سراسر جهان ـ گرد آورد.

متل کمپانی چند ملیتی:

کمپانی آمریکایی متل برای ترویج باربی در سال 1986 شرکت هنگ کنگی اراکو را تأسیس کرد. در سال 1988 با کمپانی والت دیسنی در جهت تولید و بازاریابی اسباب‌بازی‌ها و فیلم‌های شخصیت‌های عروسکی و کارتونی معروف والت دیسنی در سراسر جهان قرارداد همکاری منعقد نمود. همچنین در سال1988 کمپانی متل کل سهام شرکت اسباب‌بازی سازی فرانسوی «اس، ای» را خرید و در سال 1989 شرکت «کورجی تویز» انگلیسی را تأسیس کرد. با توجه به گسترش نفوذ باربی، کمپانی متل در 1991 شرکت آویوا تولیدکنندة اسباب‌بازی‌های ورزشی را تأسیس کرد.
از این پس به ترتیب:
ـ در 1992 تأسیس شرکت‌های بین‌المللی از سوی متل،
ـ در 1993 جذب مجموعه محصولات فیشر پرایز (تولید کننده اسباب بازی پیش دبستانی) به مجموعه متلو،
ـ در 1994 تأسیس شرکت کرانسنکو برای تولید اسباب‌بازی‌های معروف باربی در انگلیس توسط متل،
ـ در 1995 تدوین مقررات حقوقی تولید و توزیع عروسک‌های بزرگ کاپچ کیدز توسط متل،
ـ در 1997 ادغام کمپانی اسباب‌بازی نایکو در متل،
ـ در 1997 ساخت و عرضه یک عروسک معلول سوار بر ویلچر به نام اسمایل توسط خط تولید باربی،
ـ در 1998 خریداری کمپانی اسباب‌بازی سازی پرندة آبی از انگلیس،
ـ در 1998 تولد دختر مطلوب آمریکایی در دو مجموعة اوّل (مجموعة اوّل دختران 3ـ7 ساله و مجموعة دوم دختران 7ـ12 سال) شامل سلیقه‌ها، علایق، الزامات و... .
در سال 2000 کمپانی متل امتیاز مجموعة بازی‌ها و فعالیت‌های سرگرم کننده پیرامون «داستان‌های هری‌پاتر» شامل: عروسک‌ها، پازل، خودروها، بازی‌های کامپیوتری و فیلم‌های مربوط را (با همکاری کمپانی سینمایی وارنر) خریداری نمود.
در سال 2001 کمپانی متل به معاهدة جهانی «چاپ و انتشارات تی.اچ.کیو» برای گسترش و نشر بازی‌های آموزشی و نرم‌افزارهای تولیدی خود با توجه به ذخایر کمپانی متل شامل باربی، هاتوی، دختر آمریکایی، مچ باکس و فیشر پرایز وارد شد.

فیلم‌های باربی

در سال 2001 عروسک باربی در اوّلین فیلم کامپیوتری خود به نام «باربی در فندق شکن» ظاهر شد، از آن پس تا کنون تعداد قابل توجهی فیلم کامپیوتری، انیمیشن، فیلم سینمایی و مستهجن سکس در مورد باربی تولید شده است.

دوباره‌سازی باربی

در طی سالیان گذشته باربی بیش از پانصد بار در نقش‌ها و شخصیت‌های متفاوت عرضه شده است از آن جمله:
پرستار، افسر پلیس، آموزگار، پزشک، دندانپزشک، دامپزشک، خواننده موسیقی راک، ژیمناست، کارآگاه، افسر نیروی دریایی، افسر خلبان، میهماندار هواپیما، دزد، گدا و... که این شخصیت‌پردازی‌ها، برای کارکردهای تربیتی این عروسک است.

باربی و سیاست

در طول چهل سال گذشته عروسک باربی فعال عرصه سیاست در آمریکا بوده است. در طول انتخابات ایالتی و ملتی، باربی بسیار فعال است. در طول جنگ ویتنام، گرانادا، پاناما، و در انتهای جنگ سرد باربی نقش‌های متفاوتی ایفا کرد.
در طول جنگ عراق و آمریکا در سال 1990 عروسک باربی با پوشش یونیفورم نظامی آمریکایی به تهییج افکار عمومی مردم آمریکا پرداخت. پس از واقعة 11 سپتامبر نیز باربی با پوشیدن یونیفورم نیروهای نظامی ضدّ تروریست با ایفای نقش جدید خود به تهییج افکار عمومی پرداخت. تیتر آگهی‌های تبلیغاتی باربی برای نبرد ضدّ تروریسم این بود: «باربی روح آمریکایی».

باربی و تعلیم و تربیت

خانم روت هندلر همسر رئیس کمپانی متل دریافته بود که همچنان که فرزندش باربرا رشد می‌کند به شخصیت‌سازی و تقلید از بزرگسالان در رفتار با عروسک‌های کاغذی می‌پردازد، بنابراین طرح ایده ابداع عروسک واقعی (سه بعدی) به ذهن او خطور کرد.
پس از ساخت باربی تصمیم بر این شد تا مدل‌های گوناگونی از لباس‌ها در اختیار کودکان قرار گیرد تا آنان بتوانند شخصیت دلخواه خود را در مدل‌های مختلف به باربی ببخشند.
به مرور زمان باربی کارکرد مهمی یافت، باربی به دختران آموزش می‌داد که جامعة مدرن از آنها به عنوان یک زن چه انتظاری دارد.
کمر باریک و اندام کشیدة باربی باعث شده است تا دختران نوجوان در غرب و سایر کشورها برای اینکه اندامشان شبیه باربی شود یا از الگوی باربی خیلی فاصله نداشته باشند از خوردن غذا به اندازة کافی در سن رشد خود پرهیز کنند. لذا آمار حیرت‌آور سازمان‌های بهداشتی غرب از سوء تغذیه دختران غربی خبر می‌دهد.
طرح این ذهنیت که ترکیب اندام باربی هیچ‌گاه به هم نخواهد خورد، در تربیت دختران برای اینکه در سنین بزرگ‌سالی هیچ‌گاه آبستن نشوند (که مبادا فرم اندامشان به هم بخورد) بسیار مؤثر بود. در دهة 90 میلادی به دلیل کاهش نرخ تولید مثل در غرب ـ به ویژه در آمریکا ـ باربی برای تربیت دختران در آن زمینه وارد صحنه شد و در 1995 این عروسک با یک جنین در شکم خود به بازار عرضه شد تا دختران نوجوان با وضع حمل باربی به دست خود اشتیاق مادر شدن بیابند. امروزه اسکیپر که خواهر کوچک باربی محسوب می‌شود بخشی از پاسخ به درخواست سیاست‌گذاران فرهنگی برای بچه‌دار بودن باربی است.
نگاهی به تحول لباس‌ها و شخصیت باربی بیانگر آن تحول اجتماعی است که باربی در آن آفریده شده است. امروزه عروسک بزرگ باربی در هیأت یک دختر جوان حقیقی برای مقاصد مستهجن در فروشگاه‌های غربی خرید و فروش می‌شود. تعداد زیادی از هنرپیشه‌ها و خوانندگان زن غربی با صرف هزینه‌های زیاد اندام و چهرة خود را همچون باربی می‌سازند تا مورد توجه عموم واقع شوند. امروزه باربی بر روی تمامی وسایل مورد استفادة کودکان و نوجوانان اعم از لوازم التحریر، لوازم بهداشتی و آرایشی، پوشاک، اسباب‌بازی، لوازم تزئینی و... حک شده است و حتی خوردنی‌های فانتزی کودکان مانند آدامس و شکلات نیز از حضور باربی بی‌نصیب نیستند. چه اینکه دخترها در سراسر جهان بایستی حضور مدل و الگوی غربی خود (باربی) را همواره در پیرامون خود حس کنند. مادران غربی می‌پرسند: چرا دختران ما زودتر از آنچه که باید بالغ می‌شوند؟ دلیل این بلوغ زودرس جنسی دختران ما در چیست؟

باربی و استراتژی فرهنگی آمریکا

از آنجا که بنیان دکترین فرهنگی آمریکا بر «امانیسم» (بشر مداری به جای خدامحوری) است، طبیعی است که سیاستمداران و استراتژیست‌های فرهنگی آمریکا تلاش نمایند تا از طریق شیوه‌ها و راهکارهای مختلف بنیان فرهنگی خود را تقویت و آن را در آمریکا و سراسر جهان بسط و تسرّی دهند. یکی از این شیوه‌ها، تربیت دختران آمریکا و سراسر جهان با گزاره‌های فرهنگی آمریکایی است. لذا به عنوان بهترین و کارآمدترین راه، اگر دختران سایر ملت‌ها با «ارزش»های آمریکایی تربیت شوند، این دختران، نقش همسران و مادران را در جوامع خودشان عهده‌دار می‌شوند، لذا مبتنی بر ارزش‌های آمریکایی، جامعه‌شان را اداره می‌کنند و این مهم‌ترین کارکرد تهاجمی یک فرهنگ مهاجم است که شهروندان دیگر ممالک را با ارزش‌های خود بپروراند.
این‌گونه است که باربی، در استراتژی فرهنگی آمریکا واجد بالاترین تأثیرها و ارزش‌گذاری‌هاست و در عرصة پدافند در برابر تهاجم فرهنگی عروسک باربی، مهم‌ترین اقدام در گام نخست تبیین مخاطرات تربیتی و فرهنگی این عروسک است. لذا هشدار و بصیرت بخشی در صدر این اقدامات است.

مکانیزم تربیتی عروسک باربی

عروسک باربی بر خلاف سایر عروسک‌ها که تداعی کنندة کودک بوده و دارای چهره‌ای معصومانه می‌باشند، یک زن بیست سالة آمریکایی با تمام مشخصات اندامی آن است که با دقت فراوان طراحی و ساخته می‌شود و با حضور تصاویرش در اکثر مایحتاج و ملزومات ضروری کودکان و نوجوانان از قبیل لوازم التحریر، کیف، کفش، شکلات‌ها، ظروف، البسه، ساعت، وسایل شخصی و... که به بیش از ده‌ها هزار مورد موجود در بازار (حتی داخلی) می‌رسد، ملکة ذهنی کودکان و نوجوانان گردیده، خود را به آنان تحمیل و موجب خرید عروسک می‌گردد. خریداران باربی با خرید یک عروسک کارشان تمام نشده بلکه مجبورند تمام وسایل مکمل آن را از قبیل لباس خواب، وسایل حمام، مایوی شنا، لباس میهمانی، وسایل آرایش و... را که همه ساله در چندین نوبت نیز تغییر مد داده و بازسازی و تولید می‌شوند تهیه و همواره آن را به روز نمایند. بدیهی است مدل لباس باربی و تمام آنچه که تحت عنوان متعلقات عروسک عرضه می‌شود مدل لباس و سایر وسایل مورد نیاز دختران و زنان قرار گرفته و بدین صورت دختران مأنوس با این عروسک با سلیقة باربی (یا به قول دقیق‌تر با سلیقه و خواست یک زن آمریکایی) بزرگ شده، در زمانی که به سنّ انتخاب می‌رسند دقیقاً دارای سلیقه‌ای همانند باربی (یا یک زن آمریکایی) می‌باشند. بنابراین هر آنچه در تمدن غرب برای انحطاط بشر تولید و عرضه می‌شود، قبلاً ذائقه و احساس نیاز به آن را با هزینه مصرف‌کنندگان به وجود آورده‌اند که پدیدة «باربی بیس» یکی از نمودهای عینی در داخل کشور است که متخصصان تربیتی و تغذیة داخلی با نگرانی فراوان از طریق رسانه‌های جمعی در جستجوی راه حلّی برای آن و اطلاع‌رسانی به خانواده‌های ایرانی برای پیشگیری و جلوگیری از گسترش آن هستند. در شرایطی که در صفحة نیازمندی‌های روزنامه‌های صبح و عصر، آگهی‌های بسیار فریبنده‌ای با عبارات اغفال‌کننده دختران این مرز و بوم را با وعده و وعید فراوان به باربی شدن دعوت می‌نمایند!!!
نباید فراموش کرد که تا این لحظه، هیچ کشور و ملتی نتوانسته است در برابر باربی رقیبی ماندگار و جدی بتراشد و در این عرصه کاملاً شکست نخورده باشد که از جملة آن «عروسک سندی» در انگلیس است.
 

منبع: ماهنامه موعود
/خ