جوان و آموزه هاي تعالي بخش(قسمت اول)

استفاده از فرصت جواني

آيا تا کنون به ابرها نگاه کرده ايد؟ آيا ديده ايد که چگونه با ظاهري آرام، به تندي حرکت مي کنند؟
تمام فرصت هاي زندگي نيز مانند ابرها در گذرند و فرصت جواني نيز از اين دايره بيرون نيست، جوان با کمال وعاقل، کسي است که فرصت ها را به سود خود تمام کند و از آن توشه برگيرد. سخن هميشه ماناي حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام را بايد آويزه گوش ساخت. که: « وانتهزوا فرص الخير فانها تمر مرالحساب؛ فرصت ها همچون ابرها درگذرند، پس فرصت هاي نيک را در يابيد.» (1) فرصت جواني، تکرار نمي شود. پس عاقلانه آن است که اين فرصت طلايي را بيهوده و کم بها از دست ندهيم .
گويند: «جواني دست بر پشت پيرمردي نهاد و از روي تمسخر گفت: اين کمان را چند مي فروشي؟ پيرمرد در جواب گفت: زمانه اين را به تو نيز رايگان مي دهد، ولي به گران ترين قيمت يعني به بهاي جواني».
آري جواني موهبتي الهي است، ولي کوتاه و زودگذر. جواني، دوره شکوفايي عقلي و رشد جسماني است و با از دست دادن آن، چيزي جز اندوه و بي مايگي نصيب آدمي نمي شود. پيامبر گرامي اسلام نيز قدرداني و غنيمت شماري از دوران جواني را بسيار مهم و ارزشمند مي داند و مي فرمايد: «جواني خود را قبل از پيري درياب!» حضرت علي عليه السلام نيز به همين مسئله در اين روايت چنين تأکيد مي کند که:
شيئان لا يعرف قدرهما الا من فقدهما: الشباب و العافيه. (2)
دو چيز است که کسي به ارزش آن پي نبرد، مگر اين که آن را از دست دهد: جواني و سلامت.

پيام متن:

بهره گيري نيک و کامل از دوران جواني و قدرداني از اين فرصت طلايي، سبب رشد، تعالي و تکامل آدمي مي شود و تباه ساختن فرصت جواني، پشيماني به همراه دارد.

فرصت سازي براي پيري

بايسته است که جوان، فرصت زندگي را به رايگان از دست ندهد و ره توشه اي براي دوران پيري ذخيره کند. جوانان بايد در جواني به فکر آينده خود و روزگار پيري باشند و براي آن روزگاران، ذخاير مادي و معنوي بيندوزند. رسول گرامي اسلام مي فرمايد: «خذ من شبابک لهرمک؛ از جواني براي پيري خود بيندوز!» (3) ايشان در سخني ديگر مي فرمايد:
فلياخذ العبد من نفسه و من دنياه لآخرته و في الشيبيه قبل الکبر و في الحياه قبل الممات. (4)
هر فرد با ايمان بايد از توانايي خويش براي خويشتن و از دنيا براي آخرتش و در جواني قبل از پيري و در زندگي قبل از مردن توشه بگيرد.
راستي اگر کسي دوران جواني را در بي خبري بگذارند، در زمستان عمر چه ره توشه اي مي تواند داشته باشد. فرصت جواني، ذخيره پيري را نيز در خود دارد، چنان که امام علي عليه السلام براي استفاده نيکو از اين اوقات گران بها مي فرمايد:
هل ينتظراهل غضاضه الشباب الا حواني الهرم. (5)
آيا کسي که اهل خوشي و تن پروري جواني است، جز ناتواني و ذلت پيري را براي انتظار مي کشد.
جواني که از ارزش و بهاي جواني آگاه است، هرگز از آينده خود غافل نيست و مي کوشد توشه گران بها براي باروري و بالندگي آينده اش برگيرد. در حقيقت، بسياري از پيران تعالي يافته، از سفره با برکت جواني خود توشه پاکي و رستگاري برگرفته اند.

پيام متن:

جواني، دوران جمع آوري ذخيره براي کهن سالي است. از دست دادن اين دوران، افزون بر فوت وقت جواني ، ضربه اي جبران ناپذير براي دوران پيري است.

تقويت و نيروي عقل در پرتو دانش و تجربه

نيروي عقل و انديشه، از عناصر مهم و محوري براي رشد و بالندگي بشر است. اين موهبت به ويژه در دوران جواني اهميت و کارآمدي ويژه اي دارد. جوانان به طور طبيعي تحت تأثير شديد دگرگوني هاي جسمي و روحي و غريزه هاي نفساني هستند که در چنين شرايطي، پيروي از خرد، عامل مهمي در مصون ماندن آنها از خطا و لغزش هاست.
از اين رو، همان گونه که جوانان در بعد جسمي در پي تقويت جسم و آموزش فنون رزمي و انواع ورزش ها هستند، در جهت آموزش و تقويت انديشه نيز بايد گام هاي اساسي بردارند که البته در اين راه، دانش و تجربه تأثير بسزايي در افزايش خردورزي آنان خواهد داشت. از حضرت علي عليه السلام در اين باره نقل است: «العقل غريزه تزيد بالعلم والتجارب؛ عقل، غريزه اي است که با دانش و تجربه تقويت مي شود». (6)
بهره گيري از سرگذشت ديگران و پي بردن به عامل افت و خيز انسان ها، بالاترين توشه راه ترقي و تعالي جوان است. به فرموده حضرت علي عليه السلام: «کسي که از سرگذشت ديگران عبرت نگيرد، هيچ پشتيباني براي خود نمي گيرد.» (7)جوانان مي توانند با بهره گيري از ره آورد زندگي ديگران، تجربه هاي گران سنگي بياموزند و آن را به وقت مناسب به کار گيرند.
حضرت علي عليه السلام مي فرمايد: «التجارب لا تنقضي و العاقل منها في زياده؛ تجربه هاي آدمي پايان ندارد و عاقل از آنها در زيادکردن عقل بهره مي برد.» (8) در کنار تجربه، بايد پيوسته از نيروي دانش نيز بهره گرفت، و به اين نکته توجه داشت که استفاده از ديدگاه هاي دانشمندان و خردمندان سبب فهم بيشتر و درک عميق مسائل مي شود. اين سفارش امام علي عليه السلام را اگر به درستي به کار بنديم، بهره هاي ارزشمندي نصيبمان مي شود:
حق علي العاقل ان يضيف اي رأيه رأي العقلاء و الي علمه علوم العلماء. (9)
بر هر فرد عاقل سزاوار است که به نظر خود، نظرعاقلان را هم بيفزايد و از دانش دانشمندان بهره گيرد.

پيام متن:

شکوفايي عقل و انديشه در پرتو تجربه و دانش آموزي حاصل مي شود و بهترين زمان براي تأثير پذيري از قواي دانش و تجربه، درجواني است .

دانش اندوزي

آموختن دانش در جواني اهميت ويژه اي دارد. جوان بر اثر دانش به بينش درست ديني مي رسد و مي تواند حريم ديني خود را بهتر حفظ کند، چنان که امام علي عليه السلام مي فرمايد:
يا معشر الفتيان، حصنوا أعراضکم بالادب و دينکم بالعلم. (10)
اي جوانان، آبرو و شخصيت خود را با حفظ ادب و دين خود را به وسيله دانش نگه داريد.
دانش، زيبايي زندگي است و جوان را آراسته و او را نزد ديگران با ارزش جلوه مي دهد.
امام صادق عليه السلام مي فرمايد: « دوست ندارم جواني از شما را ببينم، مگر در يکي از دو حالت: يا دانشمند باشد يا در حال دانش آموختن. اگر به دنبال دانش نرود، کوتاهي کرده و سبب تباهي و نابودي عمر خود شده است و اگر عمر خويش را تباه کند، گناه نافرماني کرده است و در اين صورت، سوگند به خدايي که محمد صلي الله عليه و آله را به حق بر انگيخت، در آتش دوزخ ساکن مي شود. (11)
مهم ترين و زيربنايي ترين عنصر تکامل و پيشرفت انسان در دوران جواني، بهره گيري ازعلم و دانش است. از اين رو، به فراگيري علوم و فنون اسلام ائمه دين بسيار تأکيد و سفارش مي کنند.

آراستگي به ادب و فضيلت هاي اخلاقي

يکي از عوامل مؤثر در تربيت و رشد اخلاقي آدمي، پاي بندي به ارزش هاي اخلاقي در گفتار و رفتار است. در حقيقت، ارزش هاي اخلاقي نشان دهنده شخصيت آدمي است و نقش اخلاقي در ايجاد زندگي سالم در ساحت فردي و اجتماعي، امري حتمي است. رعايت ارزش هاي اخلاقي براي جوان، دستور ائمه معصومين عليهم السلام است. حضرت علي عليه السلام در رهنمودي گران بها به جوانان مي فرمايد:
يا معشر الفتيان حضنوا أعراضکم بالادب. (12)
اي جوانان! شخصيت و آبروي خود را به وسيله ادب حفظ کنيد.
سعادت و خوش بختي جوان، در سايه دوري از رذيلت ها و کسب فضيلت هاي انساني به دست مي آيد. دوري از پستي ها و زشتي ها، فطرت او را پاک مي دارد. امام علي عليه السلام مي فرمايد:
من سعاده الحدث أن لا يتم له فضيله في رذيله . (13)
اين از سعادت جوان است که فضيلت او به واسطه رذيلت، کامل نشود.
جوانان از دوران کودکي گذرکرده و در سن استدلال و انديشه پا گذاشته اند. از اين رو، به خوبي مي توانند با انديشه پاک و با بهره گيري از زلال فطرت و در سايه آموزه هاي قرآن و سنت، بسياري از ارزش ها را شناسايي و خود را از پندار ناصواب برهانند. آموزش آداب، از ضرورت هاي زندگي انسان مؤمن و تعالي خواه است. پس از شناخت آداب نيکو، بايد خود را به زيور آن آراست. امام صادق عليه السلام در سفارشي نيکو و زيبا مي فرمايد:
ان اجلت في عمرک يومين فاجعل احدهما لأدبک لتستعين به علي يوم موتک. (14)
اگر در زندگي دو روز مهلت داده شدي، يک روز را براي آموزش «ادب» قرار ده تا در روز مرگ از آن ياري بگيري .
در تمام جوامع بشري متانت و وقار، فضيلت به شمار مي آيد و اين ويژگي براي جوانان، يک زيبايي معنوي و نشانه رشد عقلي و شخصيتي است. پيامبر رحمت چه خوب آراستگي به متانت را ستوده و فرموده است:
خير شبابکم من تشبه بکهولکم و شر کهولکم من تشبه بشابکم. (15)
بهترين جوانانتان کساني هستند که خود را مانند کهن سالان، با وقار قرار مي دهند و بدترين پيرانتان کساني هستند که خود را شبيه جوانان مي کنند.

پيام متن:

بهترين زيور جواني، آراستگي به ارزش هاي اخلاقي و فضيلت هاي انساني است.

پاک سازي نفس

تلاش براي تأمين نيازهاي روحي و معنوي و نيازهاي جسماني، از سفارش هاي آموزنده اسلام است. براي نمونه، در اين سخن صادق آل محمد عليهم السلام، به هر دو محور اشاره شده است:
اقصر نفسک عما يضرها من قبل أن تفارقک واسع في فکاکها کما تسعي في طلب معيشتک فان نفسک رهينه بعلمک. (16)
روح و جانت را از آنچه برايش زيان آور است، دو رکن، پيش از اينکه جانت از تو جدا شود و مرگت فرا رسد و در آزادي جانت بکوش، همچنان که در طلب معاش خود مي کوشي، که نفس تو به يقين در گرو کارهاي توست .
در دوران جواني در هر دو زمينه بايد کوشيد، ولي هيچ گاه نبايد اولويت ها را از نظر دور داشت؛ زيرا تلاش در امور غير ضروري آدمي را از راه تکامل و بالندگي باز مي دارند. از آن جا که فرصت جواني محدود است، بايد با برنامه ريزي و آينده نگري، اين فرصت طلايي را براي به دست آوردن موقعيت ها و موفقيت هاي ضروري و ارزشمند صرف کرد. امام علي عليه السلام مي فرمايد:
من شغل نفسه بمالا يجب ضيع من أمره ما يجب .(17)
کسي که خود را به امور غير ضروري سرگرم کند، امور ضروري را از دست مي دهد.
جواني که از فرصت گران مايه و بي بديل دوران جواني آگاه است، فرصت سوزي نمي کند و بيش از هر چيزي به اصلاح و پاک سازي نفس خود مي پردازد و در اين امر کوتاهي نمي کند که اين امر، پايه و اساس زندگي و عامل حفظ ارزش هاي انساني و دوري از پليدي هاست، تلاش در اين زمينه، را ائمه دين بسيار تأکيد مي کنند، چنان که اسوه پاکان حضرت علي عليه السلام مي فرمايد:
لا تترک الاجتهاد في اصلاح نفسک فانه لا يعينک عليها الا الجد.(18)
کوشش و تلاش دراصلاح درون و خودسازي را رها نکن؛ زيرا جز تلاش و سخت گيري چيزي تو را در برابر نفست ياري نمي کند.
اين خود جوان است که بايد با تلاش فردي در ساختن بناي شخصيت خود بر اساس آموزه هاي ديني گام بردارد. بنابراين، نقش پويا و مؤثر وي در اصلاح نفس بسيار ضروري است.
امام صادق عليه السلام فرمود :
احمل نفسک لنفسک فان لم تفعل لم يحملک غيرک. (19)
خودت به تنهايي خويشتن را پيش ببر، وگرنه کسي تو را پيش نمي برد.

پيام متن:

بهترين فرصت اصلاح و پاک سازي نفس، دوران جواني است و بايد با اولويت بندي و تلاش پي گير در پاک سازي درون کوشيد.

پي نوشتها :

1- ابن تميمي آمدي، غررالحکم و دررالکلم، ص 473.
2- غررالحکم و دررالکلم، ص 371.
3- حسن بن محمد ديلمي، اعلام الدين، ص339.
4- شيخ حسن حر عاملي، وسائل الشيعه، ج 4، ص 30.
5- غررالحکم و دررالکلم، ص 158.
6- همان ، ص 53.
7- همان ، ص 646.
8- همان ، ص 444.
9- همان ، ص 55.
10- محمد علي خادمي کوشا، جوان در پرتو اهل بيت عليهم السلام ، ص 145.
11- بحارالانوار، ج1، 170.
12- جوانان در پرتو اهل بيت عليهم السلام، ص 152.
13- ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغه، ج 20، ص331.
14- جوانان در پرتو اهل بيت عليهم السلام ، ص157.
15- طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 118.
16- وسائل الشيعه ، ج 11، ص 236.
17- غررالحکم و درر الکلم ، ص235.
18- همان، ص237.
19- اصول کافي، ج 2، ص 454.

منبع: ماهنامه طوبي
/خ