جوانان و آموزه هاي تعالي بخش (قسمت دوم و پاياني)

خوش خلقي، زينت جوانان

خوش خلقي، از مهم ترين و شايسته ترين اخلاق پسنديده براي انسان هاست. حسن خلق، از همه برازنده هست واز جوان، برازنده تر و براي او سرچشمه برکت هاي فراواني خواهد بود. امام صادق عليه السلام مي فرمايد:
واعلم ان الشاب الحسن الخلق مفتاح للخير مغلاق للشر و ان الشاب الشحيح الخلق مغلاق للخير مفتاح للشر. (1)
بدان که جوان خوش اخلاق، کليد خير و نيکي و قفل شر و بدي است و جوان بد اخلاق، قفل نيکي و کليد بدي و زشتي است.
حسن خلق که از ويژگي هاي ظاهري آن خوش برخوردي، گشاده رويي، بردباري و بزرگواري است، برخاسته از صفاي درون و طبيعت زيباي باطني و ملکات نفساني است. خوش اخلاقي، محبت انسان را در دل هاي مردم مي پرورد و انسان را به درگاه الهي نزديک مي کند. امام باقر عليه السلام اين دو را در روايتي زيبا چنين به تصوير مي کشد:
البشرالحسن و طلاقه الوجه مکسبه للمحبه و قربه من الله. (2)
خوش خلقي و گشاده رويي، سبب جلب محبت مردم و نزديکي به خداوند است.
حسن خلق، ايمان انساني را کامل مي کند:«اکمل المؤمنين ايمانا احسنهم اخلاقا.» (3) حضرت علي عليه السلام نيز مي فرمايد: «خوش خلقي بر بالاي نامه کارهاي آدمي آذين مي بندد.» (4) در واقع، خوش خلقي نه تنها يک فضيلت و زينت اخلاقي، يک ضرورت اجتماعي است. بسيار ديده ايم که مشکلي با يک برخورد نيک به راحتي حل مي شود و در مقابل، مشکل ساده اي با لجاجت و بدخلقي، مشکلات ديگري را نيز به دنبال مي آورد. جوان خوش برخورد و خوش اخلاق در روابط اجتماعي، باب خير ونيکي را مي گشايد و برخورد زيباي او بسياري از تنش ها را همچون باران بهاري مي زدايد.

پيام متن:

گشاده رويي، کينه ها را مي زدايد، محبت ديگران را جلب مي کند وارزش و جايگاه آدمي را نزد خلق و خالق افزون مي سازد.

خويشتن داري

بردباري واستقامت در برابر مشکلات و ايستادگي در برابر آنها، کليد پيروزي است. در حقيقت، رشد و بالندگي، بر پايه صبر و استقامت استواراست و هرگونه ايستادگي در برابر سختي، نويد بخش، صبحي روشن است، همان گونه که قرآن مجيد مي فرمايد: «فان مع العسريسرا ان مع العسر يسرا». (انشراح: 5 و6)
امام رضا عليه السلام نيز در اين باره مي فرمايد:
هيچ مؤمني مؤمن واقعي نمي شود، مگر اينکه سه ويژگي اخلاقي را از سه کس بياموزد تا ايمانش کامل شود: از خدا رازداري و عيب پوشي؛ از پيامبر مدارا و سازگاري با مردم و ازامامان صبر و استقامت در سختي ها. (5)
البته منظورازصبرهرگز بي تحرکي، پذيرش وضع ناپسند و يا بي خيالي و بي توجهي به امر پيش آمده نيست، بلکه صبر، نوعي فعاليت و پويايي و استحکام نفس است. بر اثر همين نيروي صبراست که جوان در برابر مصيبت ها، آرامش خود را حفظ مي کند و در برابر وظايف ديني به اطاعت واداشته مي شود. بر اين اساس، پاره اي از صفت هاي ارزشي، زير مجموعه صبر واقع مي شود، صفت هايي مانند شجاعت، رازداري، تقوا و سخاوت. در آموزه هاي ديني براي صبر و استقامت، نمونه هاي گوناگوني ذکر شده که مهم ترين آنها عبارتند از: صبر و تحمل در راه دوري از گناهان، صبر و بردباري در راه اطاعت الهي، صبر و خويشتن داري در برابر مشکلات و مصيبت ها و صبر در برابر فقر و تنگ دستي.

پيام متن:

صبر در همه عرصه ها به معناي پايداري، حرکت و فعاليت در برابرمشکلات است. صبر، خمودي و سستي نيست، بلکه تلاش و تکاپو در برابر حل مشکلات، در پرتو کوشش فراوان و تمرين بالاست. به تعبير زيباي سعدي:
بنشينيم و صبر پيش گيرم
دنباله کار خويش گيرم

اراده و کوشش

تلاش و کوشش براي جوانان، مايه رشد و تعالي است. بي کاري به هر دليلي، خسته کننده و ملال آور و مايه تباهي است، امام علي عليه السلام مي فرمايد: « بي کاري و جواني و دارايي براي انسان بسيار مايه فساد و تباهي است.» (6) به طور معمول در زمان بي کاري، فکر جوان به گونه اي انحرافي در تکاپو مي افتد و زمينه براي ارتکاب لغزش ها، از سوي او آماده مي شود. از اين رو، اسلام همگان به ويژه جوانان را از بي کاري نهي کرده است. ائمه معصومين عليهم السلام خود، الگوي عملي کار و تلاش بودند. در سيره امام علي عليه السلام آمده است که هرگاه از جهاد و دفاع بازمي گشت، به آموزش و قضاوت براي مردم مي پرداخت و وقتي ازآن دست مي کشيد، در باغي کار مي کرد و در همان حال به ذکر و ياد خدا سرگرم بود. (7) در سيره و فرهنگ امام علي عليه السلام، بي کاري به معناي بي شغلي نيست، بلکه هر گونه سکوني در زندگي بايد به حرکت تبديل شود.
ارزش اصيل کار، تنها در گذران زندگي خلاصه نمي شود که برآورنده نياز روحي انسان و مايه رهايي از افسردگي به شمار مي رود. از اين رو، تلاش و کوشش با وجود بهره مندي از امکانات، در درجه اول اهميت قرار دارد و بايد از همه شرايط پيراموني و شخصي مملکتي در جهت کارآفريني بهره برد.
کار براي جوانان افزودن سود اقتصادي و ابزار حيات با عزت است او را در ساختن پايه هاي شخصيتي فردي و اجتماعي اش ياري مي رساند. از اين رو، بايد با همه توان در راه به دست آوردن کار مفيد با افزايش بهره وري در کار، اقدام کرد.

پيام متن:

درپرتو کار و تلاش، در کنار بهره وري اقتصادي، شخصيت فردي واجتماعي جوان شکل مي گيرد. بر اين اساس آموزه هاي ديني بر آن تأکيد مي ورزند.

عبادت

يکي ازعوامل مؤثر در رشد روحي و معنوي انسان، عبادت و ارتباط با سرچشمه کمال هستي است. زيبايي عبادت به اين است که انسان با برترين وجود، يعني کمال بي نهايت و سرمنشأ هستي مرتبط مي شود و بي هيچ مشکلي با او سخن مي گويد و اين، ارزش والايي است که خداوند در اختيار همگان گذاشته است. جوان، با ارتباط و ياد خالق هستي، ضمن پاسخگويي به نياز فطري خود، به رازگويي با خداوند مي پردازد و خويشتن را از هرگونه سنگيني روحي مي رهاند. از ويژگي هاي جوان عابد اين است که خداوند با نگاه عظمت و افتخار به او مي نگرد. پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد:
ان الله يباهي بالشاب العابد الملائکه يقول انظروا الي عبدي ترک شهوته من أجلي. (8)
خداوند به جوان عبادت کننده، بر ملايکه مباهات وافتخار مي کند و مي فرمايد: بنده مرا ببينيد که شهوتش را به خاطر من رها کرده است.
همچنين رسول رحمت در سخني ديگر مي فرمايد:
ان الله يحب الشاب الذي يفني شبابه في طاعه الله. (9)
خداوند جواني را که جواني اش را در اطاعت الهي صرف مي کند، دوست مي دارد.
برفردي که در جواني به طاعت الهي روي مي آورد، ارزش والاتر در مقايسه با پيران عابد و مي تواند به درجه هاي بلند کمال دست يابد. در روايتي از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله نقل مي کنند:
فضل الشاب العابد في صباه علي الشيخ الذي يعبد بعد ما کبرت سنه کفضل المرسلين علي ساير الناس. (10)
برتري جواني که از کودکي به عبادت مي پردازد، بر پيري که پس از بزرگ سالي به عبادت مشغول مي شود، مانند برتري پيامبران برديگر مردم است.
بي گمان، پاداش دهي خداوند بر اساس ملاک و معيارارزش عمل و سنجش واقعي آن است و عبادت جوان در مقام ارزش گذاري، سرآمد ترين کارها و شايسته لطف و رحمت الهي است. پيامبر اکرم صل الله عليه و آله به ابوذر فرمود :
ما من شاب يدع الله الدنيا و لهوها واهرم شبابه في طاعه الله الا اعطاه الله اجر اثنين و سبعين صديقا. (11)
هيچ جواني نيست که به خاطر خدا، دنيا طلبي و لذت هاي بيهوده آن را رها کند و جواني خود را در اطاعت الهي به پيري رساند، مگر اينکه خداوند پاداش هفتاد و دو صديق و بنده صادق و خالص الهي را به او مي دهد.

پيام متن:

عبادت، در جواني بسيارارزشمند است و خداوند جوان عابد را دوست دارد و به آن افتخار مي کند و پاداش فراواني براي عبادت جوان در نظر گرفته است.

دوري از محيط آلوده و دوستان ناپاک

بي ترديد، محيط از عوامل اثر گذار در شخصيت آدمي است. به همين جهت، سفارش شده است که حضور در محيط نامناسب پرهيز شود. با بررسي زندگي اولياي الهي در مي يابيم که آنان نيز براي رشد و کمال خود از حضور در محيط آلوده دوري مي کردند. حضرت ابراهيم عليه السلام که جوان مبارزي در برابر بت پرستي بود، مي گويد: «از شما و آنچه غير از خدا مي خوانيد، کناره گيري مي کنم و پروردگارم را مي خوانم تا بلکه با خواندن خدايم، بدبخت نباشم و به سعادت برسم. هنگامي که از آنها و معبودهايشان غيراز خدا کناره گرفت، به او اسحاق و يعقوب را بخشيديم و همه را پيامبر قرار داديم ». (مريم: 48 و 49)
محيط آلوده به طور ناخواسته درافراد اثر مي گذارد و بسياري از آموخته هاي رفتاري انسان، برگرفته از محيط زندگي اوست. بنابراين، بايد از محيط هاي ناپاک فاصله گرفت. پيامبر اکرم صل الله عليه و آله براي حفظ ارتباط با خداوند و دوري از ناپاکي محيط در سنين جواني ، هراز گاهي در دامنه طبيعت و ميان کوه ها و درون غار در خلوتي، فطرت خود را جلا مي داد.
هم نشيني با دوستان نيز يکي ازعوامل محيطي است. دوستي، در سرنوشت دوستان اثر مي گذارد. جوان تعالي خواه براي رسيدن به رتبه هاي بالاي رشد و پرورش شخصيت خويش، بايد درانتخاب دوستان با دقت بکوشد. آزمايش دوست، پيش از برقراري دوستي و رعايت شخصيت خويش، بايد در انتخاب دوستان با دقت بکوشد. آزمايش دوست، پيش از برقراري دوستي و رعايت حدود دوستي، از موارد تأکيد شده در اسلام است. به فرموده قرآن، برخي در آخرت بر اثر توجه نکردن به اين مهم با حسرت مي گويند: « يا ويلتي ليتني لم أتخذ فلانا خليلا؛ کاش با فلاني دوستي نکرده بودم .» (فرقان : 28)
امام علي عليه السلام نيز در سنجش دوست مناسب مي گويد:
من اتخد أخا من غيراختيار ألجاه الاضطرارالي مرافقه الاشرار. (12)
هر که بدون سنجش با دوستي کند، به ناچار با فاسدان هم نشين مي شود.
ايشان درباره تأثير دوستان فاسد بر انسان نيز مي فرمايد:
لا تصحب الشرير فان طبعک يسرق من طبعه شرا و أنت لا تعلم. (13)
با بد کردار دوستي نکن؛ زيرا طبع و خوي تو از خوي او به طور پنهاني اثر مي پذيرد، بدون آنکه بداني .

پيام متن:

دوري از محيط آلوده و دوستان ناپاک، شرط سلامت نفس و راه دست يابي به کمال انساني است.

پي نوشتها :

1- بحارالانوار، ج 78، ص 446.
2- همان، ج 17، ص 164.
3- وسائل الشيعه، ج 8، ص 503؛ رسول گرامي اسلام.
4- جوان در پرتو اهل بيت عليهم السلام، ص 159.
5- ميرزا حسين نوري، مستدرک الوسائل، ج 9، ص 37.
6- شرح ابن ابي الحديد، ج 3، ص 338.
7- مستدرک الوسائل، ج 2، ص 417.
8- ابوالقاسم پاينده، نهج الفصاحه، ح 736، 800، 2050.
9- همان.
10- کنزالعمال، ج15، ص 776.
11- بحارالانوار، ج77، ص 86.
12- غرر الحکم و دررالکلم، ص 416.
13- جوان در پرتو اهل بيت عليهم السلام، ص 194، به نقل از: شرح ابن ابي الحديد، ح 20، کلمه 147.

منبع: ماهنامه طوبي
/خ