پیدایش صنعت چاپ و تحول اروپا

دقیقاً در همان دورانی که اروپای سده پانزدهم در رؤیای آینده‌ای پرحشمت و باشکوه به سر می‌برد، دروازه‌های یک فرهنگ داغ‌تر و البته کاملاً دنیوی به رویش گشوده شد. ابداع چاپ کتاب، فرهنگ کتاب‌خوانی را توسعه چشمگیری بخشید و عصر احاطه رساله و کتاب بر افکار مردم را با خود به ارمغان آورد. اولین شکل چاپی دنیای باختر زمین که از سال 1400 مورد استفاده قرار گرفت محتملاً نوعی صفحات چوبی بود که بر روی آن برجسته‌نویسی می‌کردند و سپس متون را با استفاده از آن بر روی کاغذ بازتولید می‌نمودند. این روشِ تولید صفحات چوبی برجسته‌نویسی شده البته خیلی کم مورد استفاده قرار گرفت، کمتر از رونوشت‌برداری‌های دستی که در اوایل قرن پانزدهم در کارگاه‌های تخصصی مورد استفاده قرار می‌گرفت و در آن چند ده نفر رونوشت‌نویس از روی املای یک استاد رونوشت‌برداری می‌کردند. استفاده از کاغذ اولین قدم در راه چنین پیشرفتی بود، اما ابداعات اساسی در سال‌های 1450 صورت گرفت و آن استفاده سیستماتیک از حروف فلزی متحرک بود. و این یوهانس گوتنبرگ آلمانی بود که در ماینتس شهر زادگاهش صنعت چاپ را بنیان نهاد. البته فرقی هم نمی‌کند که آیا او شخصاً چنین صنعتی را ابداع کرد و یا فقط آن را تکمیل نمود و یا توسعه بخشید. (1) در شهر ماینتس از سال 1454 کارگاهی دائر بود که در یک چرخه چاپی و به کمک حروف فلزی متحرک کتاب چاپ می‌کرد. حروف مذکور در حفره‌های مسی دست‌ساز به شکل قالب‌هایی ریخته‌گری می‌شد. در سال 1457 کارگاه ماینتس دست به چاپ کتب الوان نیز زد که علاوه بر رنگ سیاه دارای رنگ‌های قرمز و آبی هم بود. دانشگاه پاریس در سال 1466 رشته صنعت چاپ ایجاد کرد و در سال 1470 اولین چاپخانه را در دانشگاه راه‌اندازی نمود. در انتهای قرن پانزدهم چاپ کتاب تقریباً در سراسر قاره اروپا گسترش یافته بود. دو شهر اروپایی زودتر از دیگر شهرها جایگاه خویش را در رأس صنعت چاپ اروپا تثبیت نمودند: یکی آنتورپ که به عنوان اولین مرکز اقتصادی اروپا ارتقاء مقام یافته بود و دیگری شهر ونیز بود که هنرمند و چاپگرش بنام آلدوس مانوتیوس (2) (1515-1450 که به مانوسیو و در فرانسه به آلدو مانوکس نیز شناخته می‌شد) با تولیدات و آثار چاپی شهره آفاق شد.
کتب چاپی مربوط به پیش از سال 1500 که در دسترس ما باقی مانده‌اند به Inkunabeln (3) موسوم هستند. مدت زمان مدیدی گذشت تا اینکه انقلاب در صنعت چاپ، صنعت مذکور را متحول و دگرگون ساخت. کتب چاپی اساساً گران قیمت بودند ولو اینکه حائز هیچ‌گونه ویژگی مجلل هم نبوده‌اند. حدود اواخر قرن پانزدهم دوره‌ای هم پدید آمد که کتاب‌خوانی در آن دچار سیر قهقرایی قابل ملاحظه‌ای گردید. مضافاً صنعت چاپ تازه بعدها یعنی در قرن شانزدهم نوآوری‌هایی در محتوای کتاب‌ها ایجاد کرد و به فرآیند مذکور مدد رساند. سالیان متمادی بود که فقط انجیل و کتب مذهبی عهد وسطایی چاپ و منتشر می‌شد و تا مدت‌های طولانی کتب چاپی با مینیاتورهای قرون وسطایی تزئین و تهذیب می‌گردید. در عین حال باید گفت که صنعت چاپ به تنها انقلابی در عرصه علوم و دانستنی‌ها ایجاد کرد بلکه در کار خواندن و کتابت نیز تحول پدید آورد.

پی‌نوشت‌ها:

1. یا یوهان گوتنبرگ حدود 1397 یا حدود 1400-1468 م. که معمولاً او را مخترع حروف چاپی متحرک می‌شناسند. گرچه به نظر بعضی‌ها، ل.‌ی. کوستر و دیگران در این کار بر او مقدم بوده‌اند. چاپ با این نوع حروف قبلاً در ممالک شرقی چین و کره متداول بوده اما معلوم نیست که اروپائیان با آن آشنا بوده‌اند - مترجم.
2. Aldus Manutius چاپگر ونیزی که در ادبیات و علوم قدیم یونانی نیز تبحر داشت و اوقات خود را صرف چاپ و انتشار آثار قدیمی یونانی و رومی کرد و چاپ‌های او در دقت و صحت شهرت یافت. او در صنعت چاپ ابداعات و ابتکاراتی به کار برد - مترجم.
3. به لاتین incunabula یا مرحله نوزادی و نوباوگی و منظور چاپ کتاب در مرحله‌ی اولیه آن (پیش از سال 1500 م.) می‌باشد - مترجم.

منبع مقاله :
لوگوف، ژاک؛ (1391)، اروپا، مولود قرون وسطی (بررسی تاریخی فرآیند تکوین و تکامل اروپا در قرون وسطی (سده‌های 4 تا 16 میلادی)، ترجمه‌ی بهاءالدین بازرگانی گیلانی، تهران: انتشارات کویر، چاپ دوم.