درمان زخم‌ها و بریدگی‌ها

منظور از بریدگی‌ها یا خراشیدگی‌ها، نواحی آسیب‌دیده‌ای در سطح پوست هستند که توسط آسیب‌های جزیی ایجاد می‌شوند. در هر زمانی سطح پوست ممکن است توسط بریدگی‌ها و خراشیدگی‌های کوچک آسیب ببیند. اکثر این ضایعات جزیی تا حدودی خون‌ریزی می‌کنند به ویژه آن‌هایی که روی سر یا کف دست قرار دارند. گاهی ممکن است یک زخم باز به طور خود به خودی یا به دنبال یک آسیب جزیی مثل خراش ناشی از ناخن ایجاد شود. زخم به صورت یک ناحیه‌ی صورتی و کم عمق از پوست تخریب شده ظاهر می‌شود و پوست اطراف ممکن است متورم باشد. زخم‌ها به آهستگی خوب می‌شوند و اغلب دردناک‌اند. یک بریدگی در پوست ممکن است نامنظم باشد یا در صورتی که توسط شیء یا لبه‌ی تیز مثل چاقو ایجاد شده باشد کاملاً صاف باشد. خراشیدگی زمانی ایجاد می‌شود که لایه‌ی فوقانی پوست بر روی یک سطح خشن مالیده شده و آسیب بیند. این ساییدگی‌های سطحی الزاماً خون‌ریزی نمی‌کنند اما ممکن است دارای ترشح یک مایع شفاف باشند.

اقدامات لازم:

یک بریدگی یا خراشیدگی را به محض این که توانستید با آب و صابون تمیز کنید و مطمئن شوید که هیچ‌گونه آلودگی یا اجسام خارجی در زخم باقی نمانده است، جهت کنترل خون‌ریزی یک گاز تمیز را محکم روی ناحیه فشار دهید. ضایعات کوچک ممکن است در صورتی که باز گذاشته شوند سریع‌تر بهبود یابند، اما اگر احتمال ورود آلودگی می‌رود حتماً ناحیه‌ی مبتلا را با یک کرم ضدعفونی کننده و یک بانداژ استریل محافظت کنید.
شدت جراحت به عمق و مکان جراحت بستگی دارد. زخم‌های شکم یا سینه با خطر خون‌ریزی داخلی همراه هستند و می‌توانند تهدید کننده‌ی حیات باشند. اقدامات درمانی همیشه پس از جراحت با اجسام تیز ضروری‌اند زیرا خون‌ریزی آشکار در رابطه با شدت جراحت داخلی ناچیز است.  

انواع جراحات:

در زخم‌های سطحی فقط پوست و عضلات صدمه می‌بینند. زخم‌های عمیق‌تر منجر به خون‌ریزی داخلی، از دست دادن هوشیاری و شوک می‌شوند. جراحات اجسام برنده گاهی اختصاصی بوده، مثلاً جراحت سینه منجر به پنوموتوراکس (1) می‌شود، به این معنی که هوا بین دو لایه‌ی پوشاننده‌ی ریه تجمع می‌یابد و اختلال تنفسی به وجود می‌آورد. در آسیب به شکم با شیء برنده احتمال سوراخ شدن روده و بیرون ریختن محتویات روده به شکم و عفونت حفره‌ی شکم وجود دارد.

اقدامات مؤثر:

ابتدا وضعیت تنفس و نبض بیمار را چک کرده، بعد او را به مرکز بیمارستانی منتقل کنید. خون‌ریزی خارجی را با فشار متوقف سازید. اگر شی‌ای در محل زخم است آن را خارج نساخته و اجازه دهید تا جراح آن را خارج کند.

انواع زخم:

زخم‌های سطحی:

برای درمان خراشیدگی پوست یا زخم‌های سطحی، خوردن آب پرتقال مؤثر است ولی به عنوان درمان می‌توانید آب جوشانده‌ی شنگ یا آب شنگ تازه را بگیرید و بر آن بمالید.
* خراشیدگی را با آب پیاز کمپرس کنید.
* پوست کدوی تنبل خام یا گوشت کدو را بر موضع ضماد کنید.
* لوبیای تازه را بپزید، بعد آن را کوبیده و در گاز یا یک پارچه‌ی توری نازک و تمیزی بریزید و روی زخم قرار دهید، روزی سه مرتبه این کار را تکرار کنید.

زخم‌های معمولی:

برای درمان زخم‌های معمولی یا قرحه، نوشیدن آب پرتقال مؤثر است ولی باز به عنوان درمان باید اشک مو را روی آن‌ها بمالید.
* آب سیب را با روغن زیتون به میزان مساوی مخلوط کنید و بر زخم بمالید.
* 15 تا 20 گرم ریشه‌ی زغال اخته‌ی فرنگی را در یک لیتر آب بجوشانید و روی زخم‌ها را با آن کمپرس کنید.
* آب دم کرده‌ی برگ بو و یا آب دم کرده‌ی بابونه را بنوشید.
* برگ گردو را بجوشانید تا بپزد، بعد روی زخم کمپرس کنید.
* برگ گشنیز خشک را به صورت پودر روی زخم بپاشید.
* روی آن گرد تنه کار بپاشید.
* گل خطمی پخته را روی آن بمالید.
* یک عدد پرتقال سالم و رسیده را در خاکستر یا کنار آتش بپزید و قبل از سرد شدن آن را دو نیم کنید و روی زخم ببندید.
* گل همیشه بهار را بکوبید و روی گاز استریل بریزید و روزی سه بار بر آن گذارید.
* برگ و ریشه‌ی توت‌فرنگی را بجوشانید و آب آن را بخورید و خود آن‌ها را هم ضماد کنید.
* مقداری پودر ریشه‌ی خشک زنبق را بر آن بپاشید.
* یک مشت برگ تازه‌ی بارهنگ را خوب بشویید و بکوبید، بعد داخل تنظیف کرده و روزی سه بار روی آن گذارید.
* روغن زیتون یا روغن فندق را با سرکه مخلوط کرده و روزی دو بار با آن زخم‌ها را بشویید.
* چوب درخت موز را بسوزانید و خاکسترش را روی زخم گذارید.
* برگ‌های تازه‌ی انگورفرنگی سیاه را بکوبید و بر آن ضماد کنید.
* برگ انگورفرنگی خشک را 15 دقیقه در آب نیم گرم بخیسانید و روی آن ضماد کنید.

رویاندن گوشت نو بر زخم‌ها:

برای این که روی زخم‌ها گوشت نو بروید باید کندر، ریشه‌ی اریسا، آرد گرسنه یا گاودانه، زرآوند و جاوشیر را بجوشانید و با آب آن چند مرتبه در روز زخم را بشویید.
* یک برابر زرنیخ و دو برابر آهک تصفیه شده و نرم ساییده شده را در مقدار کمی سرکه حل کنید و روزی سه مرتبه روی آن بمالید.
* اوشق و انزروت را حل کنید و روزی چند مرتبه روی آن بمالید.

گوشت آوردن در جای زخم‌های گود شده:

به این منظور باید مخلوط ید فرم 60 گرم و پارافین مایع 80 گرم را روزی سه مرتبه بر موضع گود شده بمالید.

گوشت اضافی زخم‌ها:

به این منظور باید دو برابر زاج سیاه و یک برابر شوره‌ی قلمی را با تیزاب مخلوط کنید و بر محل موردنظر بمالید.

شستشوی انواع زخم:

برای شستشوی انواع زخم باید 50 تا 60 گرم برگ و پوست سبز گردو را در یک لیتر آب جوشانده و زخم را با آب آن بشویید.
* سی گرم برگ بو را در یک لیتر آب گرم 12 دقیقه دم کرده، بعد صاف کنید و زخم را با آب آن شستشو دهید و یا پارچه‌ای تمیز را در آن فرو برده و بر زخم گذارید.
* برگ سنا را در سرکه بجوشانید و زخم را با آن سرکه‌ها بشویید.

زخم‌های متورم:

برای درمان زخم‌های متورم باید برگ کلم را پس از شستن در آب اسید بوریک چند دقیقه نگه دارید تا خوب ضدعفونی شود، بعد روی آن بگذارید و ببندید.

زخم در اثر گرمی و حرارت:

اگر زخم در اثر گرمی و حرارت ایجاد شده است باید عدس را بپزید، بعد بکوبید، سپس با عسل مخلوط کرده و ضماد کنید.

زخم‌های سودایی دست‌ها از سرماخوردگی:

برای درمان زخم‌های سودایی دست‌ها که از سرماخوردگی ایجاد شده باشد، باید بادمجان را بجوشانید و شیره‌ی غلیظ آن را گرفته و با تخم‌کتان دوباره بجوشانید و بر دست ضماد کنید.

زخم سر:

برای درمان زخم سر اگر آب پرتقال و آب دم کرده‌ی بابونه را بنوشید مؤثر است و خاکستر موی آدم را بر آن بپاشید و چند روز ادامه دهید.

زخم پشت گوش:

اگر پشت گوش زخم شده و آب سرخ یا زرد پس می‌دهد که تقریباً شبیه زرد زخم می‌باشد، باید تا سه روز روی آن سرنج بپاشید و پس از سه روز روی آن پودر تالک پاشیده شود. بهتر آن است که روز سوم سفیدآب قلع را نرم بسایید و به جای پودر تالک از آن استفاده کنید.
* خون لخته شده‌ی کبوتر را روی آن بریزید، التیام می‌بخشد.
* حنا را با صابون مخلوط کنید و روی آن گذارید.
* هر روز شانزده نخود اسطوخدوس کوبیده را با آب و عسل بخورید.

زخم بینی:

برای درمان زخم بینی باید زرنیخ را با موم و روغن کنجد مرهم ساخته و بر زخم بمالید.

زخم‌های دهان و حلق:

برای درمان زخم‌های دهان و حلق باید 250 گرم برگ کرفس را در یک لیتر آب 1 ساعت بجوشانید، بعد صاف کرده و آب آن را در دهان و حلق قرقره کنید.

زخم وسط انگشتان پا:

برای درمان زخم وسط انگشتان پا باید هر روز پاها را با آب جوشانده‌ی بسفایج بشویید.

زخم ساق پا:

زخم ساق پا یک زخم باز و پایدار است که معمولاً روی قسمت ساق پا می‌باشد. افرادی که تحرک محدودی دارند یا زمین‌گیر می‌باشند در معرض خطر بیشتری هستند. زخم ساق پا زمانی ایجاد می‌شود که ناحیه‌ای از پوست روی قسمت تحتانی ساق، معمولاً به دلیل جریان خون بد، تخریب شود.
گاهی ممکن است یک زخم باز به طور خود به خودی یا به دنبال یک آسیب جزیی مثل خراش ناشی از ناخن ایجاد شود. زخم به صورت یک ناحیه‌ی صورتی و کم عمق از پوست تخریب شده ظاهر می‌شود و پوست اطراف ممکن است متورم باشد. زخم‌ها به آهستگی خوب می‌شوند و اغلب دردناک‌اند. این زخم‌ها بیشتر از همه در افراد مسن که جریان خون ضعیف و تحرک کمی دارند دیده می‌شوند.
دو نوع اصلی زخم ساق پا وجود دارند: زخم‌های وریدی و زخم‌های شریانی، بیش از 9 مورد از هر 10 زخم وریدی بوده که به دلیل جریان ضعیف خون در وریدها به وجود می‌آیند، بنابراین در افراد مبتلا به وریدهای واریسی رخ می‌دهند. زخم‌ها معمولاً درست بالای پاشنه ایجاد شده و ممکن است توسط پوست قهوه‌ای متمایل به بنفش و پوسته دهنده احاطه شوند. زخم‌های شریانی در نتیجه‌ی جریان خون بد در شریان‌های تغذیه کننده‌ی اندام‌ها به وجود می‌آیند. افراد مبتلا به مرض قند و کم خونی داسی شکل بیشتر مستعد ایجاد این نوع زخم‌ها هستند. زخم‌های شریانی اغلب روی پا ایجاد شده و توسط یک پوست نازک و رنگ پریده احاطه می‌شوند. با پیدا شدن اولین علامت یک زخم باید با پزشک مشورت کنید. زخم های ساق پا اغلب عفونی شده و عفونت ممکن است به بافت‌های اطراف گسترش یابد.

زخم آلت تناسلی:

برای درمان زخم آلت باید شبت سوخته و کوبیده را بر آن بپاشید.
* انار ترش را در آب کم بجوشانید، بعد بکوبید و به طور نیم گرم بر جراحت بگذارید.
* چشمیزک را نرم بکوبید و بر آن بپاشید.  

زخم‌های کهنه:

برای درمان زخم کهنه خوردن آب پرتقال یا آب دم کرده‌ی بابونه مؤثر است.
* خمیر ترش، حنا، روغن و نمک را مخلوط کرده و بر آن ضماد کنید.
* برگ‌های سماق را بجوشانید و بر زخم ضماد کنید.
* بادام تلخ کوبیده را با سرکه مخلوط کرده و بر آن ضماد کنید.
* موی سوخته‌ی خوک و زفت را با گِل رُس تمیز به صورت خمیر بر آن ضماد کنید.
* برای شستشوی آن مریم گلی، گل بومادران و آویشن شیرازی را به نسبت مساوی مخلوط کنید و بجوشانید و با آب آن محل زخم را شستشو دهید و سفیدآب قلع، کات کبود، گوگرد زرد، مردارسنگ و تخم خطمی از هرکدام 5 گرم و دار و کله، تخم کرفس و تخم بزرک از هرکدام 10 گرم را نرم بسایید، بعد با 200 گرم سرکه و 30 گرم قرقروت مخلوط کرده و روزی سه مرتبه بر محل زخم بمالید.

زخم‌های بزرگ:

برای درمان زخم‌های بزرگ باید کندر، صبر زرد و انزروت را به میزان مساوی با هم مخلوط کرده، بسایید و بر آن بپاشید.
* روی آن سرکه بمالید.
* سیب را بکوبید، بعد در آب خودش بپزید و روی زخم‌ها ضماد کنید.
* روی آن روغن عقرب بمالید.
* پسته‌ی وحشی کوبیده را بر آن ضماد کنید.
* برگ‌های اسفناج را در روغن زیتون بپزید و بر آن ضماد کنید.

زخم‌های خیلی شدید و سخت:

برای درمان زخم‌های خیلی شدید و سخت باید یک عدد سیب‌زمینی را در هاون خوب بکوبید، بعد آن را در شیره‌ی خودش بپزید و روی زخم ضماد کنید.
* شیره‌ی برگ‌های کرفس را بر آن کمپرس کنید.

تسکین درد زخم‌ها:

برای تسکین درد زخم‌ها، گل گاوزبان تازه یا پخته را روی آن ضماد کنید.

زخم‌هایی که ترشح دارند:

برای درمان زخم‌هایی که ترشح دارند می‌توانید تخم گشنیز، تخم خشخاش، کهربا، شاخ مرجان، تخم خرفه، گِل ارمنی، پوست سوخته‌ی تخم‌مرغ، کتیرا، صمغ عربی، صدف حلزون، بزرالبنج و شادنج سنگی را نرم ساییده و بر آن بپاشید.

زخم‌های فشاری (زخم بستر):

زخم‌های فشاری زخم‌های پوستی‌ای هستند که در نقاط فشار ایجاد شده و افرادی که تحرک کمی دارند یا زمین‌گیر می‌باشند را مبتلا می‌سازد. اگر فردی دچار فلجی یا بی‌تحرکی شود، نواحی کوچکی از پوستش در معرض فشار مداوم ناشی از وزن بدنش قرار می‌گیرد، این فشار ممکن است جریان طبیعی خون به بافت‌ها را محدود سازد و گاهی اوقات نیز یک ناحیه از بافت می‌میرد و منجر به ایجاد زخم‌های بازی به نام زخم‌های فشاری یا زخم‌های بستر می‌شود. این وضعیت معمولاً افراد مسن را که احتمال بیشتری برای بی‌حرکتی و داشتن پوست شکننده دارند مبتلا می‌سازد. بی‌اختیاری ادراری نیز اگر باعث شود که پوست دایماً مرطوب باشد ممکن است زخم‌های فشاری ایجاد کند. لذا
- نواحی مبتلای پوست شروع به قرمز و حساس شدن می‌کنند.
- نواحی دردناک و بنفش می‌شوند.
- پوست تخریب شده تا زخم به وجود آید.
در صورت عدم درمان، زخم‌ها بزرگ‌تر و عمیق‌تر شده و ممکن است عفونی شوند. زخم‌های فشاری شدید گاهی ممکن است عضله، رباط و یا استخوان زیر ناحیه‌ی آسیب‌دیده‌ی پوست را نیز درگیر کنند.
اقدامات لازم: افراد زمین‌گیر یا آن‌هایی که تحرک محدودی دارند باید به طور مرتب پوستشان از نظر وجود نشانه‌های قرمزی و حساسیت بررسی شود. یک فرد زمین‌گیر باید حداقل هر 2 ساعت وضعیتش را تغییر دهد تا فشار روی نواحی مبتلا کاهش یابد. تمیز و خشک نگه داشتن پوست مهم است. در صورت عفونی شدن یک زخم ممکن است آنتی بیوتیک‌ها ضرورت پیدا کنند. معمولاً زخم های فشاری تدریجاً با درمان و تغذیه‌ی خوب (جهت اصلاح سلامت عمومی فرد)‌ بهبود می‌یابند، اما زخم‌های عمقی ممکن است برای خوب شدن به ماه‌ها وقت نیاز داشته باشند. اگر این زخم‌ها وسیع باشند ممکن است جراحی پلاستیک جهت تسریع روند بهبودی لازم شود.

جلوگیری از خون زخم:

جهت جلوگیری از خون زخم اگر کمی گچ روی آن بپاشید خون بند می‌آید.
* پوست تخم‌مرغ ساییده را بر آن بپاشید بند می‌آید.
* زاج سفید را به صورت گرد درآورده و روی آن بپاشید.
* زخم را با سرکه بشویید.
* پوست فندق را نرم بسایید و روی آن بپاشید.
* پنبه‌ی سوخته را روی آن گذاشته و ببندید.
* باقلای تازه را روی خط خود دو نیم کرده، بعد نیمی را از طرف داخل روی آن بگذارید و ببندید.
* شکوفه‌های زردآلو را بجوشانید، بعد پنبه‌ای در آن بزنید و روی زخم قرار دهید، بند می‌آید.
* پوست درخت موز را بسوزانید، بعد نرم بکوبید و روی آن بپاشید.
* پوست خشک کدو را نرم کرده و روی آن بریزید، بند می‌آید.  

رفع خشک شدگی زخم:‌

برای برطرف کردن و درمان خشک شدگی زخم باید انجیر را در سرکه بپزید و روی آن ضماد کنید.

شقاق:

برای درمان شقاق باید توت کال را بکوبید و با سرکه بر آن ضماد کنید.

زخم واریس:

برای درمان زخم‌های واریس باید برگ کلم را بر آن ضماد کرد.

باز کردن زخم‌های عفونی:

جهت باز کردن زخم های عفونی می‌توانید آرد گندم را با روغن کنجد یا روغن زیتون و ماست یا شیر مخلوط کنید و خمیر به دست آمده را بگذارید تا ترش و بدبو شود و بعد روی آن ضماد کنید.
* روی آن مغز حرام بگذارید.
* سبوس گندم را با آب انگور خمیر کرده و روی آن ببندید.
* روغن تخم شنبلیله را روی آن ضماد کنید.

زخم عفونی که سر باز کرده باشد:

برای درمان زخم عفونی که سر باز کرده باشد باید با خاک رس و پرمنگنات ضماد درست کرده و روی آن بگذارید.

رفع جراحت زخم:

جهت رفع جراحات زخم باید خرمای سبز و کال را بکوبید و بر آن ضماد کنید.

درمان زخم‌های عفونی:

برای درمان زخم‌های عفونی بهتر است آب پرتقال یا آب دم کرده‌ی بابونه بنوشید و نیز 30 گرم برگ بو را در یک لیتر آب گرم، 12 دقیقه دم کرده، بعد صاف کنید و با آب آن زخم را بشویید.
* پر مرغ را بسوزانید و سوخته‌ی آن را دو، سه روز بر زخم‌ها بپاشید.
* سدر یا پودر کاهوی خشک را روی آن بپاشید.
* زردچوبه و مردار سنگ را ساییده و با روغن زیتون مخلوط کنید تا به صورت خمیر در آید و بر آن مرهم بگذارید.
* خاک رُس را با پرمنگنات مخلوط کرده و با کمی آب خمیر کنید روی آن بگذارید.
* صمغ درخت گردو را بر آن ضماد کنید.
* بادام تلخ کوبیده را با سرکه مخلوط کرده و بر آن ضماد کنید.
* در هر روز چند بار به آن بخور پیاز بدهید.
* مقداری تره‌ی تازه را بکوبید، بعد با نمک مخلوط و بر آن ضماد کنید.
* ترب پخته را بر آن ضماد کنید.
* تمرهندی را بر زخم بمالید.
* گزنه را کوبیده، بعد با نمک مخلوط و بر آن ضماد کنید.
* برگ به کوبیده را بر آن ضماد کنید.
* خاکستر گزنه‌ی سوزانده شده را بر آن ضماد کنید.
* تخم ترب کوبیده را با عسل بر آن ضماد کنید.
* صبر زرد، مرمکی و خون سیاوش از هرکدام یک سهم و کندر دو سهم، همه را مخلوط کرده، بعد بسایید و بر آن بپاشید.
* آرد گندم را با روغن گل سرخ یا روغن حیوانی و زرده‌ی تخم‌مرغ مخلوط کرده و بر آن ضماد کنید.
* روی آن را پشم شتر سوخته گذاشته و ببندید و تا زمانی که بهبودی نیافته آن را باز نکنید و موضع را همه روزه با آتش، کمی گرم کنید.
* مقداری گلنار و مرمکی را به میزان مساوی بسایید و روی زخم بپاشید.
* برگ تازه‌ی غازیاقی را بکوبید، بعد با نمک و سرکه مخلوط کنید و روی آن بمالید.

خشک کردن زخم‌های چرکی:

جهت خشک کردن زخم‌های چرکی باید هسته‌های خرما را پس از نرم کردن روی آن بپاشید.

شستشوی زخم‌های عفونی:

جهت شستشوی زخم های عفونی می‌توانید 20 تا 30 گرم برگ بو را در یک لیتر آب بپزید، بعد 12 دقیقه دم کنید، سپس پارچه‌ای در آب صاف کرده‌ی آن بیاندازید و روی زخم‌ها را با آن بشویید.
* هسته‌ی خرما را نرم کرده و بجوشانید و با آب صاف کرده‌ی آن زخم‌ها را بشویید.
* سی گرم سیر رنده شده را در نیم لیتر سرکه، 10 روز بخیسانید، بعد صاف کرده و زخم‌ها را با آن بشویید.

زخم‌های متعفن:

برای درمان زخم‌های متعفن باید روزی سه لیوان آب پرتقال بنوشید، اگر مرتب آب پرتقال نوشیده شود در تسریع بهبودی مؤثر خواهد بود و روزی سه بار نیز روی آن را سرکه بمالید.

ریشه‌های فاسد زخم:

جهت برطرف کردن ریشه‌های فاسد زخم باید صبر زرد، مرمکی و انزروت از هرکدام یک برابر و کندر دو برابر، همه را بسایید و بر زخم بپاشید.

جوش دادن زخم‌ها:

جهت هم آوردن و جوش دادن زخم‌ها می‌توانید کندر، صبر زرد و انزروت را به میزان مساوی بسایید و مثل پودر بر زخم بپاشید.
* شبت خشک را مثل غبار بسیار نرم کرده و روی زخم بپاشید.
* خاکستر توتون را روی زخم‌ها بپاشید.

برطرف کردن اثر زخم‌ها:

جهت برطرف کردن اثر زخم‌ها که بر پوست مانده باشد می‌توانید دایم پودر باقلا را با آب خمیر کرده و بر آن ضماد کنید.
* ضماد ترب را با عسل روی آن گذارید.
* پی و چربی کبوتر را روی آن ضماد کنید.
* ترب را با آرد شلمک بر آن ضماد کنید.
* بذر غازیاقی تازه‌ی کوبیده شده را بر آن ضماد کنید.

زخم آتشک:

برای درمان زخم آتشک یا سفلیسن یا شانکر باید گِل ارمنی و یا گِل سرشور را نرم بسایید، بعد با کمی کافور و سرکه خمیر کرده و بمالید.
* مازو را بسایید و با سرکه خمیر کنید و بر زخم بمالید.
* یک انار را چند قسمت کنید و با پوست در سرکه بجوشانید تا خوب پخته شود، سپس کوبیده و مانند خمیر بمالید.

پی‌نوشت‌ها:

1.Pneumothorax

منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرة المعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پازدهم.