پیشگیری از تصلب شرایین

تصلب شرایین و یا سفت و سخت شدن جدار رگ‌ها (1) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های انسان است که غالباً باعث عوارض بسیار سختی می‌شود. در بیماری تصلب شرایین ابتدا در جدار سرخرگ‌ها مواد خاصی شبیه به چربی رسوب می‌کنند و پس از آن بافت هم‌بند رشد کرده و باعث تصلب یا سخت شدن جدار این شریان‌ها خواهد شد. در صورتی که بیماری ازدیاد فشارخون درمان نشود پس از مدتی تصلب شرایین نیز به آن اضافه خواهد شد. ولی این موضوع را نیز باید بدانیم که بیماری تصلب شرایین فقط به دنبال بیماری فشارخون تولید نمی‌شود بلکه افرادی هم که فشارخون‌شان طبیعی است و یا حتی آن‌هایی که میزان فشار خون‌شان پایین‌تر از سطح معمولی است نیز ممکن است به آن مبتلا شوند. بنابراین بیماری تصلب شرایین می‌تواند بدون ارتباط با بیماری فشار خون نیز ایجاد شود.
در زمان‌های گذشته چنین می‌پنداشتند که تصلب شرایین بیماری نیست، بلکه دگرگونی و تغییری است که در نتیجه‌ی بالا رفتن سن در عروق اشخاص سالخورده ایجاد می‌شود و به این ترتیب وقوع آن را اجتناب‌ناپذیر می‌دانستند، به عبارت دیگر گمان بر آن بود که تصلب شرایین نشانه و مظهر پیری است. افراد مسن بیش از دیگران به این بیماری مبتلا می‌شوند، ولی تجربیات روزانه‌ی پزشکی جدید نشان می‌دهد که این بیماری را نباید منحصراً مخصوص سنین پیری دانست، هم چنین نباید تصور کرد که همه‌ی افراد خیلی جوان و حتی کودکان و نوجوانان هم به بیماری تصلب شرایین مبتلا می‌شوند و بر عکس در مورد بسیاری از افراد مسن و سالخورده هیچ نشانه‌ای از بیماری تصلب شرایین وجود نداشته و یا این که مظاهر آن خیلی ناچیز بوده است. بنابراین معلوم می‌شود که تصلب شرایین، تغییر کردن ساختمان عروق به علت بالا رفتن سن نیست بلکه یک نوع بیماری می‌باشد که البته در افراد مسن و سالخورده نسبت به سایر سنین بیشتر بروز می‌کند.
لازم به ذکر است که شریان‌های بدن همگی به یک نسبت گرفتار تصلب و سفتی نمی‌شوند بلکه بیشتر در قسمت‌های معینی از بدن این عارضه بروز می‌کند. سرخ‌رگ‌هایی که بیشتر در معرض ابتلا به تصلب یا سفت شدن هستند عبارتند از: سرخ‌رگ آئورت، سرخ‌رگ‌های اکلیلی که خون را به عضلات قلب می‌رسانند، سرخ‌رگ‌های کلیه‌ها، سرخ‌رگ‌های پاها، سرخ‌رگ‌های چشم و غیره.
علت تولید بیماری تصلب شرایین، رسوب کردن یا ته‌نشین شدن کلسترول بر روی جدار داخلی عروق می‌باشد و اما این موضوع را نیز باید بدانید که فقط خوردن مقدار زیادی کلسترول نمی‌تواند حتماً موجب بیماری تصلب شرایین شود. به این معنی که در زندگی عده‌ی کثیری از افراد با وجودی که طی مدت‌های طولانی از غذاهایی تغذیه نموده‌اند که حاوی مقدار زیادی کلسترول بوده است ولی مبتلا به بیماری تصلب شرایین نشده‌اند و بر عکس از بین عده‌ی دیگری که همواره غذاهایی مصرف کرده‌اند که حاوی مقدار خیلی کمی از این ماده بوده است برخلاف انتظار تعدادی از آن‌ها به بیماری مذکور مبتلا شده‌اند. بنابراین معلوم می‌شود که برای تولید بیماری تصلب شرایین فقط چگونگی و طرز تغذیه‌ی انسان نمی‌تواند مطرح باشد بلکه چگونگی تبادل کلسترول در بدن و تنظیم مقدار آن در خون نیز حائز اهمیت است که در این رابطه سلسله‌ی اعصاب نقش اساسی و عمده‌ای را به عهده دارند.

نشانی و عوارض تصلب شرایین:

عوارض و نشانی‌های ناشی از تصلب شرایین برحسب این که کدام یک از شریان‌ها بیشتر گرفتار شده باشد تفاوت دارد. تصلب شدید عروق باعث می‌شود که رسیدن خون به اعضای بدن دچار اختلال شود و عوارض این اختلال بیشتر در اعضایی که زیر بار و فشار خیلی شدید هستند ظاهر می‌گردد. لازم به یادآوری است که به طور طبیعی عروق مربوط به اعضایی از بدن که در حال فعالیت شدید هستند متسع یا گشاد می‌شوند تا به این وسیله خون بیشتر و در حقیقت غذا و اکسیژن بیشتری به عضو در حال انجام کار برسانند. اما اگر رگ دچار تصلب شده و سفت و سخت گردیده باشد دیگر نخواهد توانست که به حد لزوم متسع و گشاد شود و به این جهت عضو مربوط به این رگ مواد غذایی و اکسیژن را به اندازه‌ی موردنیاز نمی‌گیرد و به این ترتیب دچار گرسنگی کمبود اکسیژن می‌شود. به دنبال تصلب عروق به ترتیبی که شرح خواهم داد تصلب یا سفت شدن اعضایی که مربوط به این عروق هستند به وجود می‌آید. اما علت سفت شدن اعضای ذکر شده این است که بافت هم‌بند که به مواد غذایی احتیاج چندانی ندارد شروع به رشد می‌کند، این نوع بافت هم‌بند در اوایل خیلی نرم و غیرمتراکم است ولی به تدریج سفت و خشن شده و شبیه جای زخم می‌گردد. بنابراین اگر شریان متعلق به عضله‌ی قلب دچار سختی و تصلب شده باشد تغذیه‌ی ماهیچه‌ی قلب مختل و در نتیجه ماهیچه‌ی قلب نیز دچار سفتی یا تصلب می‌شود. علاوه بر موضوع فوق‌الذکر بعضی اوقات عروقی که مبتلا به تصلب و سفتی شده‌اند به طور ناگهانی دچار تشنج و انقباض شدید یا اسپاسم (2) می‌گردند. در موقع وقوع این نوع انقباض شدید، قسمت‌های معینی از ماهیچه‌ی قلب (اگرچه برای مدت کوتاه) از اکسیژن و مواد غذایی محروم شده و یا خیلی کم به آن می‌رسد. این موضوع نیز تغذیه و سلامتی عضله‌ی قلب را بیش از پیش دچار اختلال خواهد کرد.  

نشانی و عوارض تصلب عروق برحسب عضو مبتلا:

اگر شریان‌های مغز دچار تصلب شده باشند؛ غالباً قابلیت انجام کارهای فکری خیلی پایین آمده و انسان زود خسته می‌شود، سردرد و سرگیجه عارض می‌گردد، در بعضی موارد هنگام پیاده‌روی شخص تعادل خود را از دست می دهد و گردش خون در مغز شدیداً مختل می‌شود. اگر عروق کلیه‌ها دچار تصلب و سفتی شده باشند؛ تصفیه‌ی خون و دفع مواد زاید از خون دچار اختلال و اشکال می‌شود و این موضوع در بعضی موارد باعث می‌گردد که مسمومیت شدید ایجاد شود.
اگر عروق پاها دچار تصلب و سفتی شده باشند؛ خون‌رسانی و گردش خون در پاها مشکل خواهد شد.
این نوع مبتلایان هنگام پیاده‌روی غالباً در ناحیه‌ی ماهیچه‌ی پاها احساس درد می‌کنند. درد در ناحیه‌ی پاها به حدی شدید است که افراد مبتلا قادر به حرکت نخواهند بود و مجبور می‌شوند برای استراحت توقف کنند، بعد از استراحت درد کمی رفع می‌گردد اما احساس درد و گرفتگی پا پس از راه‌پیمایی دوباره ایجاد می‌شود.

پیش‌گیری و مبارزه با تصلب شرایین:

برای جلوگیری از تولید تصلب شرایین رعایت کردن رژیم غذایی مناسب، داشتن زندگی پرتحرک و فعال، از میان برداشتن عواملی که باعث ضعف و ناراحتی اعصاب می‌شوند و دوری از نگرانی‌ها و عصبانیت‌ها لازم و ضروری است.

توصیه به مبتلایان ازدیاد فشار خون و تصلب شرایین:

برای افرادی که مبتلا به ازدیاد فشار خون و تصلب شرایین هستند، استراحت کافی و خواب به میزان عادی لازم و ضروری است. این گروه افراد باید شام یا غذای شب را 2 تا 3 ساعت قبل از خوابیدن صرف کنند. توصیه می‌شود که قبل از خوابیدن مدت 30 تا 40 دقیقه گردش و پیاده‌روی را در هوای آزاد انجام دهند. قبل از رفتن به بستر باید اطاق خواب را به خوبی تهویه کنند. این افراد در صورتی که دچار بی‌خوابی شده و خواب‌شان نیاید و یا این که اگر دچار سردرد شده باشند می‌توانند برای پاهای‌شان حمام آب گرم درست کنند. این افراد در روزهای تعطیل باید به استراحت کامل به خصوص در هوای آزاد بپردازند. در بعضی موارد نیز به دستور پزشک لازم خواهد بود که قسمتی از روز را در بستر بمانند. ناگفته نماند که ماندن در محیط‌های کم هوا یا به اصطلاح محیط‌های خفقان‌آور و گرم به مدت زیاد به خصوص برای افرادی که مبتلا به تصلب شرایین و فشار خون هستند مضر و زیان‌آور است. بنابراین لازم است که اطاق‌ها را همواره به خوبی تهویه کنند. افرادی که مبتلا به فشارخون و تصلب شرایین هستند مجاز نیستند و نباید که مدت زیادی را در حمام گرم بمانند. هم چنین این گونه افراد باید در تابستان لباس‌هایی از پارچه‌ی نازک با الیاف طبیعی و رنگ روشن بپوشند و کمتر در آفتاب بمانند.
معولاً کارهای سخت جسمانی و تمام وقت، برای بیمارانی که ازدیاد فشارخون و تصلب قلب آن‌ها معلوم شده است مجاز نیست و به طور کلی برای این‌گونه بیماران اضافه‌کاری، کارهای شبانه، بار زیاد فکری و جسمانی مناسب نمی‌باشد. این افراد با اجازه و یا با توصیه‌ی پزشک می‌توانند به تربیت بدنی، ورزش‌های سبک و کارهای جسمانی متعادل بپردازند. متأسفانه در زمان حاضر یکی از مهم‌ترین عوامل بازدارنده‌ی فعالیت‌های بدنی وجود تلویزیون در اماکن است. طی سال‌های اخیر عده‌ی افرادی که تمام اوقات فراغت خود را در برابر صفحه‌ی تلویزیون می‌گذرانند افزایش یافته است. ماندن طولانی در حالت نشسته، نسوج و عضلات مختلف بدن انسان را به حالت غیرطبیعی و خسته کننده‌ای در می‌آورد، و به این ترتیب سلامتی انسان به خصوص افرادی که مبتلا به بیماری فشارخون و تصلب شرایین هستند بیش از پیش مورد صدمه قرار می‌گیرد.

غذا و تغذیه:

در بیماری ازدیاد فشارخون و تصلب شرایین افراط یا زیاده‎روی در خوردن غذا بسیار مضر و زیان بخش است. توصیه می‌شود که این گروه از مبتلایان به نکات زیر توجه داشته و به آن‌ها عمل کنند:
1- به طور کلی نباید در تغذیه و خوردن غذا از حد اعتدال خارج شده و زیاده‌روی نمایند.
2- باید تغذیه و صرف غذای روزانه با فواصل معین و در 4 یا 5 نوبت در روز، آن هم به مقدار کم باشد.
3- نباید نمک و گوشت را به مقدار زیاد مصرف کنند.
4- نباید در یک روز حداکثر بیش از 130 تا 150 گرم گوشت بخورند و (به طور کلی تهیه مواد گوشتی فقط باید به صورت آب پز باشد).
5- باید لااقل دوبار در هفته فقط از خوراکی‌های گیاهی و لبنیات کم چرب تغذیه کنند.
6- باید مواد ذکر شده در این قسمت را به کلی از صورت غذاهای خود حذف و این نوع مواد را مصرف نکنند: چای پررنگ، قهوه‌ی غلیظ، ادویه‌جات، مانند فلفل، خردل و مشابه آن‌ها، کنسروهای تند و خوراکی‌های دود داده شده.
7- غذاهای زیر نیز چون حاوی مقدار زیادی کلسترول هستند لذا مصرف آن‌ها توصیه نمی‌شوند و نباید هرگز مقدار زیادی از آن‌ها را تناول کرد، این غذاها عبارتند از: انواع خوراکی‌های تهیه شده از گوشت قرمز، چربی‌جات، مغز، دل، جگر سیاه، زرده‌ی تخم‌مرغ، کاکائو و شکلات... مجدداً تأکید می‌شود که این نوع تغذیه به خصوص برای مبتلایان به بیماری فشارخون بالا و تصلب قلبی، نامناسب و نامطلوب می‌باشند.
8- باید از ویتامین‌ها به خصوص ویتامین C که به مقدار زیادی در تره‌بار و میوه‌جات تازه وجود دارد استفاده کنند، این نوع ویتامین دارای اثرات بسیار مفید و مناسبی می‌باشد.
9- باید حتی‌المقدور از مواد چربی‌زدا؛ یعنی موادی که در بدن باعث دفع چربی‌ها می‌شوند استفاده کنند که این نوع مواد در جو صحرایی، سویا، مغز گردو، روغن زیتون، لوبیای چیتی، گوشت ماهی دریایی و روغن ماهی وجود دارند.

لخته شدگی خون در رگ‌ها:

اگر دچار لخته شدگی یا بستگی و سفت‌شدگی خون (فلبیت) در رگ‌ها شده‌اید؛ حجامت کنید یا زالو بیندازید، هر روز یک عدد پیاز بخورید و از آب لیمو، آب پرتقال و آب نارنج زیاد استفاده کنید، یا سرکه را گرم کرده و کمی نمک بزنید و بخورید، یا 1 سهم آب پرتقال و نارنج و 4 سهم آب را با هم مخلوط کنید و در هر لیوان آن 15 گرم قند حل کرده و روزی شش لیوان به مرور بنوشید و 4 تا 6 هفته، همه روزه این کار را تکرار کنید.
* پنجاه گرم پوست یا برگ درخت فندق را در یک لیتر آب، 5 دقیقه بجوشانید، بعد آب آن را صاف و شیرین کرده و روزی پنج مرتبه، هر بار نیم فنجان بنوشید.

گشاد شدن سر رگها:

برای رفع گشاد شدگی سر رگها مصرف هر روزه شربت زرشک اثری مثبت خواهد داشت.

پی‌نوشت‌ها:

1.Atherosclerosis
2.Spasm

منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرة المعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پازدهم.