معرفی ایرسا و خواص درمانی آن

ایرسا گونه‌های مختلفی دارد. در اینجا به نام علمی و مشخصات مربوط به یک گونه از آنها که خواص دارویی داشته و در طب سنتی نیز کاربرد دارد اشاره شده است.

نام علمی:

Iris florentina L.، نام فرانسه Iris de Florence و نام انگلیسی آن Florentine Iris می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، زنبق، سوسن ابیض، دهق، آسمان جونی و بیخ بنفشه نامیده شده است.

تیره گیاه:

زنبق Iridacea

نوع گیاه:

بوته

مشخصات ظاهری:

گیاهی است چند ساله با ساقه‌ای راست به ارتفاع حدود 70 سانتی‌متر و برگ‌های آن سبز مات و به شکل تیغه‌هایی به عرض 2 تا 3 سانتی‌متر می‌باشد. در انتهای ساقه، گل دهنده و گل‌های آن درشت، سفید رنگ در بعضی موارد کبود آسمانی، معطر و منفرد هستند. زیاده‌روی در مصرف آن مسهل قوی و قی‌آور است به طوری که موجبات تحریک دستگاه هضم، درد شدید در روده، استفراغ و دفع زیاد مدفوع را همراه می‌آورد. میوه‌اش بیضی شکل دارای سه زاویه‌ی نسبتاً مشخص و در آن تعدادی دانه وجود دارد. ساقه‌ی زیرزمینی گیاه، متورم، حجیم، گوشتی و پرگره، سطح خارجی آن خاکستری، مغزش سفید و طعمش تند می‌باشد.

طبیعت ایرسا (ساقه‌ی زیرزمینی):

طبق نظر حکمای طب قدیم ایران طبیعت آن نسبتاً گرم و متعادل است.

رویش جغرافیایی:

اغلب در سراسر اروپا بخصوص در فلورانس ایتالیا و در ایران بیشتر در غرب کشور بخصوص در نواحی قصر شیرین انتشار دارد.  

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در ایرسا (ساقه‌ی زیرزمینی):

تانن، نشاسته، گلوکوزیدی به نام ایریدین، اسانس روغنی فرّار شامل میریستیک اسید، اولئیک اسید و اترهای متیلیک و یک ماده‌ی معطر به نام ایرون در آن تشخیص داده شده است.

بخش مورد استفاده:

ساقه‌ی زیرزمینی

نحوه مصرف:

به طور معمول به صورت دم کرده یا جوشانده استفاده می‌کنند و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف آن را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند.

خواص درمانی:

تصفیه کننده خون و صفرابر، بازکننده عروق و بهبود دهنده گردش خون، تقویت کننده اعصاب و مسکن سردرد، ضد التهاب اندام‌های تنفسی و دم کننده اخلاط، ضد استسقاء و مفید برای بیماری‌های مثانه و ناراحتی‌های کبد، ضد سیاه‌سرفه و مؤثر برای نفس تنگی، ضد یرقان و برطرف کننده صداهای مبهم در گوش می‌باشد. در ضمن برای میگرن‌های مرتبط با عادت ماهیانه، خیز عمومی، آسم مرطوب، نزله مزمن ریه، گریپ، انزال زودرس و تب و لرز نیز مفید است.

تذکر:

زیاده‌روی در مصرف آن مسهل قوی و قی‌آور است به طوری که موجبات تحریک دستگاه هضم، درد شدید در روده، استفراغ و دفع زیاد مدفوع را همراه می‌آورد.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.