از خواص هر قسمت درخت نخل و میوه آن چه می دانید؟

خرما انواع مختلفی دارد که تمامی آنها خواص دارویی دارند.

نام علمی:

Phoenix dactylifera L.، نام فرانسه Dattier و نام انگلیسی آن Date plam می‌باشد. نام‌های دیگر درخت و میوه آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، درخت خرما، خرما، نخل، تَمر و رطب نامیده شده است.

تیره گیاه:

خرما Palmaceae

نوع گیاه:

درخت

مشخصات ظاهری درخت:

درختی است به ارتفاع حدود 15 متر گاهی موارد بیشتر با تنه‌ای استوانه‌ای، قائم، صاف و بدون انشعاب که جای برگ‌هایی که از قبل ریخته شده روی تنه به صورت برجستگی مشخص می‌باشد. در قسمت انتهایی ساقه برگ‌هایی بزرگ، خاردار، دراز و سبز تیره با برگچه‌های شانه‌ای، سخت و خشن جلوه می‌کنند. برگ‌ها در آغاز پهنکی کامل دارند و کم‌کم بر اثر پیدایش چین‌هایی متعدد بریدگی‌های فراوان حاصل می‌کنند و مرکب از قطعات شانه‌ای متعدد می‌شوند. گل‌های آن به صورت گل آذین بزرگی در کناره برگ‌های قسمت انتهایی ساقه ظاهر می‌شوند. میوه رسیده‌ی درخت خرما بسته به نوع آن به رنگ‌های قهوه‌ای روشن و یا قهوه‌ای تیره‌ی مایل به سیاه می‌باشد که گوشتی شیرین هسته‌ای دراز را در مرکزیت خود قرار داده است، که گاهی اندازه هسته به 1 تا 3 سانتی‌متر می‌رسد. پس از بارور شدن درخت خرما میوه‌ها به صورت خوشه‌های بلند به طرف پایین ظاهر می‌شوند که گاهی وزن هر خوشه به 10 الی 15 کیلوگرم می‌رسد. در ایران نیز در بعضی از نقاط استان‌های هرمزگان، سیستان بلوچستان، خوزستان، بوشهر و جنوب استان فارس کاشته می‌شود. طبق بررسی‌های به عمل آمده درخت خرما بومی کشور عربستان می‌باشد.

مراحل تبدیل شدن شکوفه‌ها به خرما:

ابتدا شکوفه‌های نخل ماده تبدیل به میوه‌ای سبز و سفت و هسته‌دار می‌شود که به آن چاقالی می‌گویند. پس از مدتی چاقالی‌ها به رنگ زرد یا قرمز در می‌آیند که به آن خرما خرک گفته می‌شود. پس از تابیدن آفتاب به خرما خرک و گرم‌تر شدن هوا، خرما خرک به رنگ تیره درآمده و آبدار می‌شود که به آن رطب می‌گویند. با گذشت حدود 20 روز که هوا نسبت به گذشته گرم تر شده (خرماپزان) رطب، رطوبت خود را از دست داده، سفت و تقریباً خشک می‌شود که به آن خرما می‌گویند.

طبیعت خرما و هسته‌ی آن:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن گرم و خشک است.

رویش جغرافیایی:

اغلب در نواحی گرمسیر و نیمه حاره کشورهای آسیا و آفریقا خصوصاً در کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس کاشته می‌شود. در ایران نیز در بعضی از نقاط استان‌های هرمزگان، سیستان بلوچستان، خوزستان، بوشهر و جنوب استان فارس کاشته می‌شود. طبق بررسی‌های به عمل آمده درخت خرما بومی کشور عربستان می‌باشد.

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در خرما:

کالری، ویتامین‌های PP, E, C, B2, B1, A، پروتئین، چربی، تانن، موسیلاژ، املاح معدنی، مواد آلبومینوئیدی، آب، کربوهیدرات، فیبر غذایی، کلسیم، پتاسیم و منیزیم در آن مشخص شده است.

بخش مورد استفاده:

میوه‌ی رسیده (خرما)، هسته و گرد نخل.

نحوه مصرف:

به طور معمول خرما مصرف خوراکی داشته و در صنایع غذایی نیز کاربرد وسیعی دارد. در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها با استفاده از گرد نخل، نحوه و مقدار مصرف آن را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند.  

خواص درمانی خرما:

مغذی و سرشار از مواد قندی، فعال کننده سلول‌های عصبی و سرشار از فسفر، نیرودهنده به گلبول‌های قرمز خون و مانع از ایجاد کم خونی، جمع کننده معده و تقویت کننده نیروی بدنی بزرگسالان، مسکن سرفه‌های مقاوم و رفع کننده اخلاط خونی، خارج کننده سموم از بدن و برطرف کننده یبوست، تقویت کننده اعصاب و افزاینده قوه بینایی، پیشگیری کننده از بروز سرطان‌ها و آرام‌بخش، افزاینده حجم خون و تقویت کننده حواس پنج‌گانه، محرک نیروی جنسی بخصوص در زنان و انرژی‌زا، تقویت کننده کبد و مقوی حافظه، شیرافزا و قطع کننده خونریزی زنانگی، تنظیم کننده کار معده و تقویت کننده لثه‌ها، سرشار از کلسیم و باعث رشد اندام‌ها در اطفال و نوجوانان و رشد دهنده جنین، تسکین دهنده درد مفاصل و برطرف کننده خستگی، ضد تب و مسکن درد سیاتیک، افزاینده قدرت باروری و برطرف کننده ضعف عمومی می‌باشد. در ضمن برای رفع ترشحات رحم، خشکی پوست، آروغ زدن، گلودرد، سینه درد، کمر درد، گواتر، بواسیر و بیماری‌های قلبی عروقی نیز مفید است. خوردن خرما قبل از صبحانه کرم معده را از بین می‌برد و مصرف آن در وعده‌های غذایی باعث بازیافتن جوانی می‌شود. مصرف جوشانده 50 گرم خرما در یک لیتر آب پس از صاف کردن، نرم کننده سینه و رفع کننده خشونت حلق می‌باشد در ضمن تقویت کننده کلیه، مسکن درد کمر، نرم کننده مفاصل (خشکی مفاصل) و خرد کننده سنگ مثانه است.
مواد قندی خرما شامل گلوکز و ساکارز است و استفاده کم آن برای بیماران دیابتی مضر نمی‌باشد.
استفاده از شیره‌ی خرما علاوه بر رساندن انرژی به بدن به دلیل داشتن قند طبیعی ضرر نداشته و افراد را فربه نمی‌کند.

خواص درمانی هسته‌ی خرما:

مصرف دم کرده نیم‌کوب شده هسته خرما خرد کننده سنگ مثانه می‌باشد و سائیده هسته خرما بندآورنده اسهال و گرد سوخته‌ی آن برای زخم‌های بدخیم مفید است. در استعمال خارجی ضماد گرد هسته‌ی خرما التیام‌بخش زخم آلات تناسلی، برطرف کننده تورم پلک‌های چشم و برای رشد مژه‌ها نیز مؤثر می‌باشد.

پنیر خرما:

در میانه تنه‌ی اصلی نخل ترد و شیری رنگی وجود دارد که طعم آن شیرین و گس می‌باشد که به آن پنیر خرما می‌گویند و از نظر خواص درمانی بسیار مقوی است.

طارونه:

به شکوفه‌های نخل خرما که در اوایل بهار ظاهر می‌شوند طارونه می‌گویند و از آن عرق طارونه گرفته می‌شود که مقوی و تقویت کننده قلب، آرام‌بخش و خواب‌آور قوی، تقویت کننده اعصاب و تسکین دهنده درد مفاصل می‌باشد. در ضمن برای ناراحتی‌های دستگاه گوارش و روماتیسم نیز مفید است.

تذکر:

زیاده‌روی در مصرف خرما باعث ایجاد زخم و تاول در دهان، جوش و خارش در پوست و موجب گرفتگی کبد، طحال، اختلال در اخلاط، سردرد و درد دندان می‌شود در ضمن برای افراد چاق، گرم مزاج و بیماران مبتلا به قند و ناراحتی‌های کلیه نیز مضر است.

گرد نخل

گردی است سفید مایل به زرد که از درخت نر خرما به دست آمده و برای باروری درختان ماده‌ی خرما به روش خاصی روی خوشه‌ی نخل درخت ماده ریخته می‌شود تا لقاح انجام گیرد و درخت ماده بارور شود.

نحوه مصرف:

علاوه بر روش‌های مصرف مختلفی که دارد معمولاً گرد نخل را با عسل مخلوط کرده و میل می‌کنند.

خواص درمانی گرد نخل:

تقویت کننده قوی، محرک غدد جنسی در مرد و زن و افزاینده وزن تخمدان در خانم‌ها و بیضه‌ها در آقایان می‌باشد. در ضمن برای نازائی، ضعف عمومی بدن و خانم‌هایی که مشکل ضعف تخمدان دارند و آقایانی که مشکل اسپرم‌سازی دارند نیز بسیار مفید است.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.