نویسنده: صمصام صانعی
سُعد غده‌ی زیرزمینی گیاهی است و گیاه آن گونه‌های مختلفی دارد که در بعضی از گونه‌ها غده‌ی زیرزمینی (سُعد) گیاه معطر و خوشبو و در بعضی دیگر از گونه‌ها شیرین و خوردنی است. در کتب طب سنتی با نام‌های سُعد، سُعد کوفی، صباح الخیر، مشک زمین، حب الزلم و نوعی از آن نیز سُعد هندی نامیده شده است. در اینجا به نام علمی و مشخصات مربوط به یک گونه از آنها که غده‌ی زیرزمینی آن خواص دارویی داشته و در طب سنتی نیز کاربرد دارد اشاره شده است.

نام علمی:

Cyperus rotundus L.، نام فرانسه Souchet rond و نام انگلیسی آن Nutt grass می‌باشد. نام‌های دیگر آن به عربی و در کتب طب سنتی، سُعد کوفی، سقیط، زبل المعیز و سعد الحمار نامیده شده است.

تیره گیاه:

سیپه راسه Cyperaceae

نوع گیاه:

بوته

مشخصات ظاهری:

گیاهی است چند ساله با ساقه‌ای سه گوش به ارتفاع حدود 30 سانتی‌متر گاهی موارد بیشتر، برگ‌های آن متعدد، کوچک، باریک و نوک تیز و گل‌های آن گل آذین به صورت چتر ساده می‌باشند. سنبلک‌هایی به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز و باریک بر روی هر یک از اشعه‌ی چتر ظاهر می‌شوند. میوه‌اش فندقه و دارای سه سطح مشخص به رنگ خاکستری تیره است. ساقه‌ی زیرزمینی گیاه در قسمت‌های مختلف دارای تومورهای غده‌ای سیاه رنگ، تخم مرغی شکل و کمی دراز می‌باشد که در طب سنتی کاربرد دارند.

طبیعت سُعد:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن خشک و نسبتاً گرم است.

رویش جغرافیایی:

در نواحی گرم اغلب کشورها خصوصاً در هند، سیلان و عراق و در ایران بیشتر در استان‌های شمالی، خراسان جنوبی، تهران،‌ البرز، سیستان و بلوچستان و فارس انتشار دارد.

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در سُعد:

یک اسانس شامل پینن، سینئول، سسکی ترپن و یک الکل به نام ایزوسی پرول، چربی شامل یک ماده‌ی مومی خنثی، گلیسرول، لینولنیک اسید، لینولئیک اسید، اولئیک اسید، میریستیک اسید و استئاریک اسید و یک آلکالوئید ناپایدار در آن تشخیص داده شده است.

بخش مورد استفاده:

غده‌های زیرزمینی (سُعد)

نحوه مصرف:

معمولاً به صورت دم کرده، جوشانده و یا پودر شده استفاده می‌کنند و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف آن را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند.

خواص درمانی:

چاق کننده و اشتهاآور، دفع کننده رسوبات ادراری و ضد نفخ دستگاه گوارش، قبض کننده و مقوی معده، ادرارآور و بازکننده قاعدگی، معرق و التیام‌بخش زخم‌ها، مقوی قوای جنسی و افزاینده اسپرم، ضد کرم شکم و برطرف کننده اختلالات معده و تحریکات روده‌ای، مسکن و آرام‌بخش، ضد اسپاسم و بندآورنده خونریزی، دفع کننده سنگ مثانه و خارج کننده عفونت‌ها از بدن، افزاینده فهم و شعور و کاهنده سردردهای مزمن، نرم کننده سینه و روشن کننده رنگ و رخسار می‌باشد. در ضمن برای دیستانتری، خارش، عفونت لثه‌ها، بزرگ شدن معده، بد بویی بینی، اعصاب، تهوع، سرماخوردگی، درد شکم، صرع، باد سرخ، اسهال، سوءهضم و کمردرد نیز مفید است.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول. یی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: حافظ نوین، اول.