معرفی قهوه و خواص درمانی آن

درخت قهوه گونه‌های مختلفی دارد که سه گونه از آنها نسبت به دیگرگونه‌ها مرغوب تر می‌باشند و عبارتند از قهوه عربی، قهوه لیبریه و قهوه آفریقای جنوبی. در اینجا به نام علمی و مشخصات مربوط به گونه درجه یک قهوه (قهوه عربی) اشاره شده است. آلکالوئید کافئین، آلکالوئیدتریگونلین، آلکالوئیدهای آدنین، گزانتین، هایپوگزانتین، ماده گوانین، اسید کوفالیک، اسید سیتریک، کولین، قند، مواد ازته و نیاسین در آنها تشخیص داده شده است.

نام علمی:

Coffea Arabica L.، نام فرانسه درخت Cafeier، نام فرانسه قهوه Graine de cafe، نام انگلیسی درخت Coffee tree و نام انگلیسی قهوه Coffeen bean می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، قهوه معمولی، قهوه عربی و بُنّ نامیده شده است.

تیره گیاه:

روناس Rubiaceae

نوع گیاه:

درخت

مشخصات ظاهری:

درختی است به ارتفاع حدود 7 متر با ساقه‌ای استوانه‌ای و شاخه‌های متقابل، برگ‌های آن سبز تیره و ناخزان، براق، متقابل و بیضوی با کناره‌های موجدار و گل‌های آن معطر، سفید رنگ و به صورت مجتمع در کنار برگ‌ها ظاهر می‌شوند. میوه‌اش تخم مرغی شکل، قرمز رنگ و تیره و پس از رسیدن محتوی دو عدد دانه قهوه می‌باشد. شکل دانه‌ها (قهوه) از یک طرف صاف و از طرف دیگر محدب، رنگ دانه‌ها سبز یا قهوه‌ای و در امتداد طول دانه یک شیار دیده می‌شود.  

طبیعت:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت دانه‌های بوداده قهوه، سرد و خشک است.

رویش جغرافیایی:

درخت قهوه عربی اغلب در مناطق آفریقای استوایی، سودان و حبشه به صورت خودرو انتشار دارد. گونه دیگر آن در برخی از مناطق کشورها که آب و هوای مناسب برای کشت درخت قهوه از این گونه را دارند بخصوص در هند، برزیل، ونزوئلا و جزایر آنتیل به صورت پرورشی کاشته می‌شود. گونه‌های دیگر قهوه‌هایی که در جهان از آن استفاده می‌شود مختص کشورهایی از قبیل نیجریه، گابن، ماداگاسکار، سیرالئون، کنگو و ساحل عاج می‌باشد. درخت قهوه در ایران نمی‌روید و محصول قهوه جزء یکی از اقلام وارداتی می‌باشد.

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در قهوه (دانه) و برگ درخت:

آلکالوئید کافئین، آلکالوئیدتریگونلین، آلکالوئیدهای آدنین، گزانتین، هایپوگزانتین، ماده گوانین، اسید کوفالیک، اسید سیتریک، کولین، قند، مواد ازته و نیاسین در آنها تشخیص داده شده است.

بخش مورد استفاده:‌

دانه (قهوه)

نحوه مصرف قهوه:

معمولاً پودر دانه‌های بوداده قهوه را به صورت نوشیدنی استفاده می‌کنند و در صنایع غذایی نیز کاربرد دارد. روش‌های مصرف مختلف دیگری نیز دارد.

خواص درمانی قهوه:

افزاینده فشار خون و ضد افسردگی، بازکننده گرفتگی‌ها و تحریک کننده سیستم اعصاب مرکزی، مسکن سردردهای به وجود آمده پس از صرف غذا و برطرف کننده ضعف قوای جسمی، نیروزا و تقویت کننده قلب، نیرودهنده سیستم عصبی و ماهیچه‌ای و مسکن دردهای عصبی، بازکننده برونش‌ها و خلط‌آور می‌باشد. در ضمن برای بیماری‌های عفونی نظیر ذات‌الریه و تب حصبه، آب آوردن انساج، خیزهای سطحی بدن، سوءهاضمه، سردرد، سیاه سرفه و زردی نیز مفید است. مصرف یک فنجان نوشیدنی قهوه سبک پس از صبحانه قدرت تصمیم‌گیری، پاسخ‌گویی، هوشیاری، تفکر سریع، تسلط بر اعصاب و واکنش سریع به فعل و انفعالات روزمره را زیاد می‌کند. نوشیدن یک فنجان قهوه در عصر نشاط‌آور، آرام‌بخش، سرحال کننده بدن و فعال کننده مغز می‌باشد و لبخندی بر لب‌های مصرف کننده می‌نشاند و شخص را از تفکرات واهی و ناراحتی‌های روزمره برای مدتی کوتاه رها می‌سازد. سالمندان در بعضی از مواقع دچار تنبلی سیستم اعصاب می‌شوند که اگر قبل از صبحانه یک فنجان قهوه بنوشند این حالت به نشاط و سرحال آمدن تبدیل می‌شود. مصرف قهوه افزاینده مقاومت بدن در کارهای سنگین به طور کاذب بوده و سبب افزایش مقاومت ورزشکاران در تمرینات و مسابقات می‌شود.

نکته:

مقدار قهوه تابع میزان مصرف، نوع مزاج فرد، ضعف، قدرت بدنی و اشخاص می‌باشد. مصرف قهوه برای مسمومین از تریاک، مشروبات الکلی و سایر مواد مخدر مؤثر است. اگر شیر و شکر با قهوه مخلوط شده و نوشیده شود مناسب‌تر، سالم‌تر و بی‌ضررتر می‌باشد. قهوه زیاد بوداده و کهنه مانع خواب و کاهنده نیروی جنسی است.

تذکر:

بهتر است سرشب یا موقع خواب از قهوه استفاه نشود زیرا شخص را دچار بی‌خوابی می‌کند. زیاده‌روی در مصرف قهوه سبب ایجاد لرزش و رعشه، ناراحتی‌های معده‌ای و روده‌ای، روی دادن حرکات غیرارادی و عضلانی، سردرد، ضعف قوای جنسی، اسهال، سوءهاضمه، بروز بیماری‌های قلبی از قبیل فشار خون بالا و افزایش کلسترول خون می‌شود. مصرف قهوه برای خانم‌های باردار ممنوع و برای اشخاص مبتلا به بیماری‌های قلبی، بیماری‌های عصبی، پوکی استخوان، ضعف کلیه‌ها، ناراحتی‌های کبدی، خارش‌های پوستی، تصلب شرائین، ورم پروستات، واریس و درد مفاصل مضر است.
قهوه هل

روش درست کردن قهوه هل:

از دانه‌های داخل هل می‌توان قهوه‌ای به نام قهوه هل درست کرد که ابتدا دانه‌های قهوه بو نداده را سرخ کرده و بو می‌دهند سپس ساییده و کمی از دانه‌های داخل میوه هل سبز را در آب جوش ریخته و مقداری کم زعفران و میخک به آن اضافه کرده و سپس مقداری قند و در آخر قهوه ساییده شده را به آن اضافه می‌نمایند پس از دو الی سه دقیقه جوشیدن قهوه هل آماده می‌شود. برای هر فنجان متوسط قهوه هل نصف قاشق چایخوری دانه‌های هل و حدود پنج عدد گل میخک مصرف می‌شود.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.