معرفی گزنه و خواص درمانی آن

گزنه گونه‌های مختلفی دارد. در اینجا به نام علمی و مشخصات مربوط به یک گونه از آنها با نام گزنه‌ی معمولی یا گزنه‌ی درشت اشاره شده است.

نام علمی:

Urtica diocia L.، نام فرانسه Grande Ortie و نام انگلیسی آن Large nettle می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، گزنه معمولی، گزنه دو پایه، قُرَیص، گزنه کبیر و اَنجُرَة کبیر نامیده شده است.

تیره گیاه:

گزنه Urticaceae

نوع گیاه:

بوته

مشخصات ظاهری:

گیاهی است علفی، چند ساله و دو پایه به ارتفاع حدود 5 سانتی‌متر گاهی موارد بیشتر با ساقه‌های راست، چهارگوش و پوشیده از تار و پرزهای گزنده‌ی چسبناک، برگ‌های آن متقابل، بیضوی، پهن، نوک تیز و دندانه‌دار و گل‌های آن به رنگ سبز روشن یا کمی زرد و واقع بر روی دو پایه‌ی جداگانه می‌باشند. ریشه‌ی گیاه خزنده و ریزوم دار است که از آن ساقه‌های هوایی و گیاهان زیاد و تازه‌ای به وجود می‌آید. تخم آن نیز کمی پهن، نرم، براق، تیره رنگ و به ابعاد تخم کتان می‌باشد.  

طبیعت گزنه‌ی کبیر:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن گرم و خشک می‌باشد.

رویش جغرافیایی:

در اغلب کشورها و در ایران بیشتر در سراسر نواحی استان‌های شمالی، آذربایجان شرقی و غربی، کرمانشاه، همدان، کردستان و خراسان رضوی انتشار دارد.

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در گزنه‌ی کبیر:

ماده‌ی لسیتین، کولین، گلوکوزید قرمز کننده پوست، موسیلاژ، تانن، اسید فرمیک، پروتئین، مواد معدنی، گوگرد، ماده‌ی قرمز رنگ اورتی سین، کلروفیل، آهن، پتاسیم، هیستامین، لیکوپن و ویتامین‌های A, B, C, K در آن تشخیص داده شده است.

بخش مورد استفاده:

برگ. در ضمن قسمت‌های دیگر گیاه نیز خواص دارویی دارند.

نحوه مصرف:

معمولاً برگ‌ها را به صورت دم کرده، جوشانده و یا ضماد استفاده می‌کنند و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف آن را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند. از برگ‌های سبز و جوان گزنه در سوپ و سالاد استفاده می‌شود.

خواص درمانی برگ:

تقویت کننده دستگاه هاضمه و بندآورنده خونریزی، بازکننده قاعدگی و دفع کننده خون ادرار، شیرافزا و صفرابر، تقویت کننده حرکات دودی شکل روده و خلط‌آور، ادرارآور و کاهنده قند خون، تقویت کننده نیروی جنسی و آماده‌ساز رحم برای پذیرش اسپرم، تصفیه کننده خون و ضد آلرژی، ضد انگل و تحریم و تقویت کننده دستگاه ادراری، خارج کننده اخلاط روده و کاهنده غلظت خون می‌باشد. در ضمن برای ناراحتی‌های پوستی خصوصاً اگزماهای مزمن و اگزماهای ناشی از داء الصدف، نزله، بیماری‌های جلدی، عفونت مثانه، دردهای روماتیسمی، نقرس، آرتریت، آرتروز، درد سیاتیک، کهیر، فشار خون بالا، گرفتگی‌های کبدی، بواسیر، کم خونی، ناراحتی‌های کلیه و رشد موها نیز مفید است. در استعمال خارجی له شده برگ گزنه یا جوشانده آن،‌ التیام‌بخش زخم‌ها و اولسرهای چرکین می‌باشد و جوشانده‌ی آن به صورت غرغره برای ورم لوزه، آفت دهان و التهاب لثه‌ی دندان مؤثر است.

نکته:

جوشانده گزنه و شیرین بیان بهترین دارو برای خارج کدن سنگ از مثانه می‌باشد.

تذکر:

استفاده از گزنه برای خانم‌های باردار و مادران شیرده، کودکان کمتر از دو سال و اشخاصی که از داروهای مدر استفاده می‌کنند ممنوع است.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.