مراحل ابتلاء به عصبانیت

عصبانیت یا رفتارهای ناسالم و ناهنجار امری است که اکثریت افراد آن را به نوعی و تا حدودی تجربه می‌نمایند. منتهی مقدار و میزان آن در اشخاص متفاوت است، البته ابتلاء به عصبانیت امری است که آگاهانه روی نمی‌دهد، بلکه افراد بدون اطلاع از عوامل آسیب‌زا به رفتارهای مخرب و عصبانیت که طیف وسیعی را دارند، مبتلاء می‌شوند. به عبارتی شخص در وضعیت و شرایطی که چنین آسیبی در حال سرایت نمودن به اوست، اغلب از مبتلاء شدن به چنین مشکل و آسیبی بی‌اطلاع است. همان‌طور که بیماری‌های جسمانی با رنجش‌ها و ناراحتی‌هایی توأم است و فرد مبتلا از عوارض بیماری که بدان مبتلا شده رنج می‌برد، بیماری‌ها و اختلالات روانی نیز به همین صورت هستند. در واقع عصبانیت بدین منوال نیست که شخص به مشکل رفتاری و عصبانیت‌هایی مبتلا شود، اما چنین امری ناراحتی‌ها، و نابسامانی‌هایی را برایش به همراه نداشته باشد. آسیب‌های رفتاری یا عصبانیت و مراحل ابتلاء به آن را می‌توان به صورت زیر تقسیم نمود.
1- در معرض عوامل آسیب‌زا قرار گرفتن.
2- دوره پنهان
3- ابتلا به عصبانیت و ناهنجاری‌های رفتاری
4- فرد عصبی از عوامل و عوارض اختلال رفتار رنج می‌برد.
5- افراد صمیمی و نزدیک متوجه عصبانیت و ناهنجاری‌های رفتاری شخص می‌شوند.
6- اکثریت افراد آشنا و غیرآشنا متوجه عصبانیت و ناهنجاری‌های رفتاری شخص می‌شوند.
7- ناهنجاری‌های رفتاری شخص به طور دقیق و کامل در ارتباط با همسر بروز داده می‌شود.
توضیحاتی در ارتباط با مراحل عنوان شده ارائه می‌گردد.

1- در معرض عوامل آسیب‌زا قرار گرفتن

برای مبتلا شدن به عصبانیت و آسیب‌های رفتاری لازم است که شخص برای مدتی در معرض عوامل آسیب‌زا قرار بگیرد، یا بعضی نکات و موارد بهداشت روان را مراعات ننماید تا آسیب‌ها و عوامل مشکل‌آفرین تأثیرات نامطلوب و مشکل‌آفرینش را بر رفتار فرد بگذارد.

2- دوره پنهان

در بعضی افراد پس از آسیب خوردن، عوارض ایجاد شده بلافاصله بروز داده می‌شود. اما در عده‌ای نیز پس از ایجاد آسیب، دوره‌ای و مدتی طول می‌کشد تا شخص عوارض مرتبط با صدمه‌های دریافت شده را بروز دهد که چنین دوره‌ای دوره‌ی پنهان نامیده می‌شود. لازم به یادآوری است که در مورد بعضی افراد چنین دوره‌ای ملاحظه نمی‌شود و در میان برخی افراد این دوره کوتاه مدت و در میان عده‌ای نیز دوره‌ای به نسبت و کمی میان مدت خواهد بود.

3- ابتلا به عصبانیت و ناهنجاری‌های رفتاری

پس از طی مرحله اول و قرار گرفتن در معرض عوامل ایجاد کننده رفتارهای ناهنجار، شخص به عصبانیت مبتلا شده و رفتار ناهنجار در درون او و رفتارش جای گرفته و تثبیت می‌گردد. در چنین مرحله‌ای رفتار بیمارگونه در فرد باقی مانده و شخص به اصطلاح آسیب خورده، مشکل دار و بیمار از نظر رفتاری و شخصیتی می‌گردد.  

4- فرد عصبی از عوامل و عوارض اختلال رفتار رنج می‌برد.

همان‌طور که بیماری‌های جسمانی با رنجش‌ها و ناراحتی‌هایی توأم است و فرد مبتلا از عوارض بیماری که بدان مبتلا شده رنج می‌برد، بیماری‌ها و اختلالات روانی نیز به همین صورت هستند. در واقع عصبانیت بدین منوال نیست که شخص به مشکل رفتاری و عصبانیت‌هایی مبتلا شود، اما چنین امری ناراحتی‌ها، و نابسامانی‌هایی را برایش به همراه نداشته باشد.
برای مثال فرد مبتلا به وسواس شستن، با انجام اعمال وسواسی‌اش هم خود و هم اطرافیان او از عوارض این اختلال اضطرابی در رنجش قرار خواهند گرفت. هم چنین فردی که مبتلا به اختلال شخصیت مرزی است، هم خود و هم اطرافیان او از عوارض چنین اختلالی رنج خواهند کشید. لازم به توضیح است که فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی در روابط با دیگران چندان ثبات و پایداری ندارد و پس از مدتی ارتباطش دچار ناآرامی‌هایی گشته و به هم می‌خورد و با شخص دیگری ارتباط برقرار می‌نماید. در واقع فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی قادر نیست که روابط سالم و پایداری را با دیگر افراد داشته باشد.
بنابراین فردی که مبتلا به عصبانیت و اختلال‌های رفتاری می‌شود، خود او بیش از دیگران از عوارض ایجاد شده ناشی از عصبانیت به وجود آمده رنج خواهد برد.

5- افراد صمیمی و نزدیک متوجه عصبانیت و ناهنجاری‌های رفتاری شخص می‌شوند.

در مراحل اولیه‌ی ابتلا به عصبانیت و ناهنجاری‌های رفتاری، ابتدا خود شخص و سپس افراد نزدیک مانند والدین و اعضای خانواده، دوستان و سایر افرادی که ارتباط نزدیک و صمیمانه‌ای با شخص دارند، متوجه این‌گونه ناهنجاری‌ها می‌شوند. گاهی اوقات شخص به دلیل ناآگاهی و نداشتن اطلاعات لازم در ارتباط با عصبانیت‌ها و ناهنجاری‌های رفتاری با وجود این که مبتلا به مشکل رفتاری شده و از عوارض نامطلوب و مشکل‌آفرین مرتبط با آن رنج می‌کشد، اما خود به این نکته واقف نیست که مبتلا به عصبانیت و اختلال در رفتار شده است. اما افرادی که با شخص عصبی در ارتباط هستند به خوبی متوجه رفتارهای ناهنجار و بیمارگونه شخص می‌شوند.

6- اکثریت افراد آشنا و غیرآشنا متوجه عصبانیت و ناهنجاری‌های رفتاری شخص می‌گردند.

در این مرحله چنان چه شخص اقدام درست و چاره‌سازی در ارتباط با آسیب‌های رفتاری ایجاد شده ننماید، آسیب‌ها و عصبانیت‌های موجود افزایش یافته و دامنه ضایعات رفتاری شدیدتر می‌شود، طوری که نه تنها افراد نزدیک و صمیمی بلکه سایرین نیز در معرض آسیب‌ها و ناهنجاری‌های مرتبط با آن قرار می‌گیرند و از چنین امری آگاه و در صورت قرار گرفتن در ارتباط نزدیک با این‌گونه افراد آنان نیز به آسیب‌های ناشی از آن مبتلا می‌شوند.

7- ناهنجاری‌های رفتاری شخص به طور دقیق و کامل در ارتباط با همسر بروز داده می‌شود.

در مورد عصبانیت‌ها و اختلالات رفتاری این نکته‌ی بسیار مهم را بایستی در نظر داشت که هر گونه عصبانیت و مشکلات رفتاری در هر محیط و در هر ارتباطی بروز داده نمی‌شود، بلکه بعضی ناهنجاری‌های رفتاری، عاطفی و شخصیتی وجود دارند که در ارتباط با همسر و زندگی مشترک بروز داده می‌شود.
از ویژگی‌های بارز زندگی مشترک این است که روابطی بسیار تنگاتنگ، صمیمانه، نزدیک و کاملاً همدلانه‌ای لازم است میان همسران ایجاد شود، که به وجود آوردن این ارتباط نیاز به رفتار و شخصیتی کاملاً سالم دارد و در صورتی که همسری فاقد چنین سلامت رفتاری باشد، از عهده‌ی ایجاد این‌گونه روابط همدلانه با همسر بر نخواهد آمد و رفتار و شخصیت واقعیش بروز داده خواهد شد. مخفی‌ترین و نهایی‌ترین محلی که احتمال دارد عصبانیت بروز داده شود، زندگی مشترک و در روابط متقابل با همسر است. البته سایر افراد مبتلا به عصبانیت نیز رفتارهای ناهنجارشان در زندگی مشترک آشکار می‌گردد. اما ناهنجاری‌های رفتاری بعضی افراد فقط در زندگی مشترک بارز و آشکار خواهد شد. از سوی دیگر یکی از ویژگی‌های بارز افراد مشکل‌دار از نظر رفتاری و شخصیتی این است که آن‌ها معمولاً افراد را به دو دسته تقسیم می‌کنند. آن‌هایی که صاحب قدرت و اقتدارند و دسته‌ی دیگر هم افرادی هستند که فاقد چنین خصلت و ویژگی‌ بوده و در واقع افرادی ضعیف و ناتوان هستند. هم چنین یکی از خصلت‌های بارز و برجسته آنان خشونت و پرخاشگری بیش از اندازه‌ای است که در درون آن‌ها موج می‌زند. این خشونت و پرخاشگری فقط در درون آنها باقی نمی‌ماند و به بیرون از آنان در روابط‌شان با دیگران نیز سرایت می‌نماید. طبیعی است که آنها هدف‌های خود را برای اعمال خشونت به طور معمول از میان افراد ضعیف و فاقد قدرت انتخاب می‌کنند.
چنین امری در میان مردهای عصبی و دچار اختلال شخصیت ملاحظه می‌شود که آن‌ها ارتباطات بسیار خوب و متینی با همکاران در محیط کار و مردم در اجتماع برقرار می‌کنند، اما هدف اصلی خود را برای ابراز عصبانیت‌ها و ناهنجاری‌های رفتاری به ویژه خشونت و پرخاشگری‌شان را در مورد همسر اعمال می‌نمایند.
به تجربه مشاهده شده که بعضی از همسران که دوستان، آشنایان، اطرافیان و اعضای خانواده‌شان هم از شنیدن رفتارهای ناسالمی که آنها نسبت به همسرانشان اعمال می‌کرده‌اند، تعجب می‌کنند. زیرا چنین رفتارهایی را از آنان مشاهده ننموده‌اند. در واقع آنها سابقه‌ای از ارائه‌ی این‌گونه اعمال در میان اطرافیان نداشته‌اند.
بنابراین مخفی‌ترین و نهایی‌ترین محلی که احتمال دارد عصبانیت بروز داده شود، زندگی مشترک و در روابط متقابل با همسر است. البته سایر افراد مبتلا به عصبانیت نیز رفتارهای ناهنجارشان در زندگی مشترک آشکار می‌گردد. اما همان‌طور که خاطر نشان شد، ناهنجاری‌های رفتاری بعضی افراد فقط در زندگی مشترک بارز و آشکار خواهد شد.
در هر حال عصبانیت و یا ناهنجاری‌های رفتاری امری است که پس از ایجاد و مبتلا نمودن فرد و پس از گذشت دوره و مدتی که حالت پنهان دارد در رفتار و عملکردهای شخص بروز داده می‌شود، اما هر فردی با توجه به ویژگی‌ها و خصلت‌های رفتاری و هم چنین با توجه به مقدار و شدت آسیب وارد شده پس از مدتی آسیب‌ها و ناهنجاری‌های رفتاری‌اش در روابط متقابل با سایرین بروز داده خواهد شد.
منبع مقاله :
کاوه، سعید، (1387)، از عصبیت تا سلامت رفتار، تهران: انتشارات سخن، چاپ اول