من واقعاً ارزش هیچ کاری را ندارم!

نشانه‌های عزت نفس بالا

1. نترسیدن از رویارویی با چالش‌ها

عزت نفس بالا به اعتماد به نفس می‌انجامد. افراد دارای عزت نفس بالا هنگام امتحان کردن موضوع‌ها یا موقعیت‌های جدید، آرامش خود را حفظ می‌کنند؛ زیرا از اشتباه کردن نمی‌ترسند. آنان می‌دانند که انسان کامل وجود ندارد و هر کس ممکن است دچار اشتباه شود. بنا بر این دلیلی وجود ندارد که ضعف‌های خود را پنهان کنند. اما کسانی که ضعف‌های خود را بزرگ جلوه می‌دهند؛ پیوسته آنها را به زبان می‌آورند؛ و احساس عجز می‌کنند، همواره نگران اشتباه کردن‌اند. آنان حتی توانایی‌های موجود خود را نیز به شمار نمی‌آورند و از آنها استفاده نمی‌کنند. فرد با عزت نفس بالا نیاز به اثبات خود نزد دیگران را احساس نمی‌کند. او خود را در درون خویش می‌جوید، نه در کلام و نگاه دیگران. اما افرادی که همواره می‌کوشند خود را به دیگران ثابت کنند، به تشویش خاطر دچار می‌شوند. به فرموده‌ی امیرمؤمنان (ع): من هاب خاب؛ (1) «کسی که بترسد محروم می‌شود».

2. شاد بودن به خاطر آنچه هستید

افراد دارای عزت نفس بالا خود را بی‌همتا و زیبا می‌دانند. ممکن است فردی به اندازه‌ی دیگران با استعداد و زیبا نباشد، اما می‌تواند به اندازه‌ی آنان شاد باشد. پس لازمه‌ی شاد بودن، برخورداری از استعداد یا توانمندی خاصی نیست؛ شادی امری درونی و در کنترل خود شماست.

3. پذیرش اشتباه‌ها و درس گرفتن از آنها

افراد دارای عزت نفس بالا اگر اشتباهی مرتکب شوند، به جای انکار یا توجیه آن، می‌پذیرند که انسان هر لحظه ممکن است دچار لغزش شود و این اجتناب‌ناپذیر است: الَّذِینَ یجْتَنِبُونَ کَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ؛ «آنان که از گناهان بزرگ و زشت‌کاری‌ها جز لغزش‌های کوچک خودداری می‌ورزند». (2) طبق فرموده قرآن کریم گرچه مؤمنین از گناهان بزرگ و زشت‌کاری‌ها اجتناب می‌کنند ولی از لغزش‌های کوچک در امان نیستند. در جایی دیگر قرآن می‌فرماید: إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ؛ «به طور مسلم همه‌ی انسان‌ها در زیان‌اند». (3) اما آنان این اشتباه را درس عبرتی قرار می‌دهند و با تقویت خود، از تکرارش جلوگیری می‌کنند. در واقع، یکی از ویژگی‌های مؤمنان این است که با انجام کارهای شایسته و سفارش دیگران به پیروی از حق و توصیه‌ی آنان به صبر و پایداری، از خسران‌های بزرگ جلوگیری می‌کنند و آنها را به سودی عظیم مبدّل می‌سازند: (4) إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ. (5)  

4. بی‌نیازی از اثبات خود به دیگران

فرد با عزت نفس بالا نیاز به اثبات خود نزد دیگران را احساس نمی‌کند. او خود را در درون خویش می‌جوید، نه در کلام و نگاه دیگران. اما افرادی که همواره می‌کوشند خود را به دیگران ثابت کنند، به تشویش خاطر دچار می‌شوند.

5. احساس رضامندی از زندگی

کسانی که از زندگی خود به نسبت راضی‌اند و آن را خوب توصیف می‌کنند، عزت نفس بالا دارند. تعریف آنان از زندگی خوب، داشتن دارایی یا موقعیت شغلی چشمگیر نیست. این افراد می‌کوشند از همان موقعیت و دارایی اندکشان کمال لذت را ببرند.

6. احساس موفقیت

اشخاصی که عزت نفسی بالا دارند، همواره حتی کوچک‌ترین موفقیت‌های خود را می‌بینند. اگر کارهای روزمره‌ی زندگی، از ظرف شستن در منزل تا نوشتن تکالیف مدرسه را نوعی موفقیت بدانیم، درباره‌ی خود احساس بهتری خواهیم یافت. در واقع، آنان شرط موفقیت را رسیدن به اهداف دوردست و بلندپروازانه نمی‌دانند.

نشانه‌های عزت نفس پایین

1. حقیرشماری خود

این افراد خود را از دیگران پایین‌تر می‌دانند. آنان به جای دیدن توانمندی‌ها و مهارت‌های خود، همواره به اینکه دیگران چقدر برترند توجه دارند. از این روی، دچار احساس حقارت شدید و به اصطلاح خودکم‌بینی می‌شوند.

2. عذرخواهی‌های پیاپی

این افراد پیوسته درخواست می‌کنند که دیگران آنان را به سبب اشتباه‌های کوچک ببخشند. البته پوزش خواستن به علت اشتباه‌ها در برخوردهای اجتماعی و رفتاری کاملاً درست و بجاست، اما تکرار بیش از اندازه‌ی آن، موجب آزار دیگران و احساس ناکامی پیاپی برای فرد خواهد شد. افراد با عزت نفس پایین در درون خود والدی ناراضی دارند که در برابر شکست‌ها بسیار خرده‌گیر است و هنگام موفقیت تنها به تحسین و تأییدی کوتاه‌مدت بسنده می‌کند. در برابر، کسانی که عزت نفس بالا دارند، در درون خود والدی مهربان دارند که به موفقیت‌هایشان افتخار می‌کند و در برابر شکست‌ها بردبار است. در حقیقت، افرادی که بسیار معذرت‌خواهی می‌کنند، اغلب پیش از هر رابطه‌ی اجتماعی از شکست خوردن و شرمسازی می‌ترسند. از این روی، در انجام کار و تصمیم‌گیری به احساس ضعف و آمادگی بیشتر برای خطا دچار می‌شوند. بنابراین کم کم به این باور می‌رسند که «من واقعاً ارزش هیچ کاری را ندارم».

3. خجالتی بودن

کسی که خجالت می‌کشد مطمئن نیست از عهده‌ی کاری که می‌خواهد انجام دهد، به خوبی برآید. علت خجالت، ترس از شکست است؛ باور اینکه نباید دچار خطا شوم. این افکار موجب می‌شود فرد به هیچ کاری دست نزند و روزبه‌روز احساس بدتری به خود پیدا کند.

4. احساس ناامنی

احساس ناامنی یعنی ترس از طرد شدن و بی‌کسی. عزت نفس پایین موجب می‌شود فرد به علت دست‌کم گرفتن خود، اعتماد به نفسش را از دست بدهد. از سویی، چون فکر می‌کند دیگران نیز برایش ارزش قایل نیستند، به دریافت کمک آنان نیز امیدی نخواهد داشت. بنابراین خود را تنها می‌بیند.

5. مقصرجویی

این افراد پیوسته در پی مقصر نشان دادن دیگران‌اند. از اینکه ممکن است در قیاس با دیگران موفقیت کمتری به دست آورند سخت نگران‌اند و اگر موفقیت لازم را کسب نکنند تقصیر را به گردن دیگران می‌اندازند.

6. حالت تدافعی هنگام انتقاد

دیگر آنکه از انتقاد دیگران سخت نگران‌اند و حالت دفاعی و حتی تهاجمی در برابر آن می‌گیرند. دلیل دفاع از خود در برابر انتقاد، ترس از بی‌ارزش شدن است. اما افرادی که خودشان را به اندازه‌ی کافی ارزشمند می‌دانند؛ از توانایی‌هایشان آگاه‌اند؛ و کاستی‌های خود را کاملاً پذیرفته‌اند، از انتقاد ترسی ندارند.

7. وابستگی و حسادت

وابستگی و حسادت نیز حالت‌های مشخصی از نامطمئنی و احساس عزت نفس پایین است. (6) در حالت وابستگی، فرد از آنجا که در توانایی‌های خود تردید دارد، می‌کوشد با چسبیدن به دیگران (در کودکان اغلب به یک یا هر دو والد)، کمبود عزت نفسش را جبران کند. اما گاهی جبران عزت نفس با آزار رساندن به شخصی که رقیب به شمار می‌آید حاصل می‌شود؛ مانند حسادت کودکان به برادر یا خواهر تازه متولد شده یا حسادت دختربچه‌ها به مادر خود.

8. سرزنش خود

افراد با عزت نفس پایین در درون خود والدی ناراضی دارند که در برابر شکست‌ها بسیار خرده‌گیر است و هنگام موفقیت تنها به تحسین و تأییدی کوتاه‌مدت بسنده می‌کند. در برابر، کسانی که عزت نفس بالا دارند، در درون خود والدی مهربان دارند که به موفقیت‌هایشان افتخار می‌کند و در برابر شکست‌ها بردبار است.

نمایش پی نوشت ها:
1. عبدالواحد تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ح 5662.
2. نجم (53)، 32.
3. عصر (103)، 2.
4. ناصر مکارم شیرازی و جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، ج 27، ص 297.
5. عصر (103)، 3.
6. بیژن علیپور، معجزه‌ی عزت نفس، ص 58.

منبع مقاله :
صالحی، مبین - قلی‌زاده معصومه؛ (1392)، یک قدم تا باور: عزت نفس کودکان، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمةالله)، چاپ اول.