حاتم بیگ ؛ وزیر أعظم شاه عباس

حاتم بیگ اردوبادی (م 1019 ق) پسر ملک بهرام، ملقب به اعتماد‌الدوله، دولتمرد ایرانی. از نوادگان خواجه نصیرالدین طوسی (م 672 ق). پدرش در پادشاهی شاه طهماسب یکم (930-984 ق) داروغه‌ی روستای اردوباد در شمال رودخانه‌ی ارس بود. حاتم بیگ در آغاز کار بیش از ده سال وزارت ولی‌خان افشار و پسرش بیگتاش خان، ولایتداران کرمان را داشت. پس از آن به خدمت شاه عباس یکم (996-1038 ق) پیوست و شش ماه عهده‌دار سمت مستوفی‌الممالک بود. کفایت و کاردانی او سبب گردید که پادشاه صفوی در فروردین 1000 ق که خواجه لطف‌الله شیرازی را از وزارت برکنار کرد وی را به وزارت خود برگزید و حاتم بیگ تا 1019 ق که در پای دژ دم‌دم در گذشت وزیر اعظم شاه عباس بوده است. وی وزیری کاردان، درستکار و فداکار و رجلی دانشمند و ادب‌پرور بود و پادشاه صفوی به او علاقه‌ی فراوان داشت. خود با تخلص حاتم شعر می‌سرود. در سالهایی که وزارت شاه عباس را داشت در خدمت شیخ بهایی به فراگیری اسطرلاب می‌پرداخت. شیخ کتاب التحفة الحاتمیه را که اثری به فارسی در اسطرلاب است به نام او نوشته است. ملا جلال منجم درباره‌اش می‌گوید «در واقع در این دولت عظمی وزیری که جامعه جمیع اسباب قابلیت و استعداد باشد مثل او نبوده. طبع وقادش در فنون شعر از غزل و رباعی و قصیده و تواریخ و بدایع آن ماهر و بی‌نظیر بود و ... و هرگز به سنن پیشینیان به گرفتن ارباب تجمل و بدست آوردن مال جریمه مایل نبود و بجز خیرخواهی عبادالله به چیزی راغب نبود و فطانت و کیاست و جودت فهم او به مرتبه‌ای بود که از هر علم که سخن در میان آمدی بی‌دخل موجه از خود راضی نمی‌شد و به نکات و عبارات نیکو بیان می‌نمود و در انشاء به نوعی بود که مدعیان مشکله‌ی طولانی به اقصر عبارات مصنوعه‌ی مفیده به زبان ترکی و عربی و فارسی بی‌تأمل به اندک زمان قلم تقریرش به حیّز تحریر در می‌آورد». علاقه‌ی شاه عباس به حاتم بیگ چندان بود که چون وزیر درگذشت شاه صفوی پسر او طالب خان را به وزارت برداشت و طالب خان مدت ده سال وزارت شاه عباس را داشته است.
کتابنامه :
از شیخ صفی تا شاه صفی، 244؛ تاریخ عباسی، 381 به بعد؛ الذریعه، 425/3؛ روز روشن، 189؛ زندگانی شاه عباس اول، 808؛ عالم آرای عباسی، 723؛ روضة الصفا، 581/8.

منبع مقاله :
گروه نویسندگان، (1391)، دائرةالمعارف تشیع (جلد ششم)، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.