خوشرفتاري و مشورت در خانواده ها

در درسهاي پيشين اشاره شد که ايثار و گذشت و فداکاري از وظايف سنيگين مرد و زن در خانه است و اگر اين صفات در خانه در محيط خانه نباشد اين کانون گرم به محلي سرد و بي روح تبديل خواهد شد و هم چنين، گفتيم مرد و زن در خانه بايد خوشرفتاري کنند. زيرا خوشرفتاري در خانه باعث گرمي آن محيط مي شود و بهترين زمينه براي تربيت کودکان است. علاوه بر آن، خوشرفتاري زن و مرد در خانه باعث آثار مطلوب در آخرت است. بدرفتاري در محيط خانه اثر سوءاش در شب اول قبر نمايان مي شود.

کوچکهاي بزرگ

روانشناسي بحثي است به نام «کوچکهاي بزرگ»، يعني:اي بسا که انسان مسأله اي را کوچک مي شمارد، ولي همين مسأله ي کوچک از نظر معنا و واقعيت بسيار بزرگ باشد.
مثلاً يک مؤمن لباس نامرتب بپوشد، يا محيط و محل کارش را پاکيزه نگاه ندارد و... اين ممکن است به نظر خودش يک امر عادي و ساده اي باشد.
اما، براي تضعيف موقعيت آن نهاد و سازمان و زير سؤال رفتن همکاران عامل بسيار بزرگي است.

اختصاص دادن زمان معين به همسر

محيط خانه نيز«کوچک هاي بزرگ» دارد، ممکن است انسان مسأله اي به نظرش ناچيز و کوچک باشد، اما براي گرم کردن محيط خانه و دل همسر خود را به دست آوردن، امري بسيار بزرگ است. به عنوان مثال، از وظايف شوهر اين است که در طول شبانه روز ساعتي را به همسرش اختصاص بدهد، نه اين که روز را در خارج خانه مشغول به کار باشد، شب هم ديروقت به خانه بازگردد، و شامي بخورد و بخوابد و باز فردا هم همين طور. از اين رو در روايات مي خوانيم که بايد انسان وقتش را تقسيم کند و ساعتي را به همسرش اختصاص دهد.

توجه به خواستهاي مادي و معنوي همسر

هم چنين، مرد بايد در خانه با حوصله به گفته هاي زنش گوش فرا دهد و به خواستهاي مادي و معنوي او توجه کند، اگر چه سليقه ي او را نپسندد. حتي اگر زن حرف هاي غير معقول و کودکانه اي هم بزند وظيفه ي مرد اين است که ابتدا به سخنان و خواسته هاي او توجه نمايد و
اگر براي خرسندي خدا، و به خاطر گرمي محيط خانه و احترام به شخصيت همسرش به سخنان او گوش بدهد و توجه کند، ثواب زيادي دارد چون رنگ خدايي پيدا کرده است و هر چه رنگ الهي به خود بگيرد فضيلت و ثواب دارد.

مشورت با زن و فرزندان

هم چنين، مرد در خانه بايد مقداري از وقتش را به زن و فرزند اختصاص بدهد و با آنان بنشيند و صحبت کند و گرفتاريها و مشکلات را با يکديگر مطرح و با هم مشورت کنند.
«وشاورهُم في الأمر فإذا عزمت فتوکّل» (1)
خداوند به رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) مي فرمايند: تو کار خويش را با توکل به خدا انجام بده. ولي، مشورت را هم فراموش نکن، يعني با مشورت به ديگران به آنها شخصيت بده.
بنابراين، در امور خانه مشورت لازم است و استبدادگري و فکر زن را به حساب نياوردن اشتباه است. همان طور که گفتيم حتي اگر سخنان زن معقول و کودکانه بود بايد به آن توجه کرد.
بعضي از روان شناسان معتقدند که با فرزندان هم بايد مشورت شود. يعني به فکر و عقيده ي آنها احترام بگذاريم و آنها را به حساب آوريم. به سخني ديگر، خانه مملکت کوچکي است که کارهايش بايد با
مشورت انجام پذيرد و مشکلات اين مملکت کوچک را بايد با اهلش در ميان بگذاريم.

نقش مشورت در زندگي

زن و فرزند اگر توانستند درد دلشان را در خانه بازگويند ديگر دچار عقده ها و ناراحتي هاي رواني نمي شوند مرد هم وظيفه دارد که در کمال خوش اخلاقي و خوش زباني به آنها جواب بدهد. استبداد و تحميل کردن خواستهاي خود به زن و فرزند کاري بسيار غلط است که آثار سوء به دنبال دارد.
از مصاديق ديگر خوشرفتاري در محيط خانه اينست که اگر مرد از زن خود بدرفتاري يا سستي يا اشتباهي ديد داد تو فرياد نکشد و زبان را به ناسزا نگشايد و او را به باد انتقاد نگيرد بلکه او را موعظه کند و با زبان خوش اشتباهات او را گوشزد کند.

وقت مناسب موعظه

البته، نبايد وقت موعظه را نامناسب انتخاب کرد، مثلاً پس از کار صبح تا شام که زن خسته است، نبايد به نصيحت و موعظه ي او پرداخت يا به او انتقاد کرد زيرا، اين موعظه بي اثر خواهد بود و چه بسا عکس العمل نامطلوبي هم به دنبال خواهد داشت. موعظه نه تنها راحتي مي خواهد بلکه خوشرفتاري و ملايم صحبت کردن نيز جاي مخصوص دارد که:
دو چيز تيره عقل است، دم فرو بستن
به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشي (2)
شکايت، انتقاد، نصيحت، درد و دل و... همگي وقت مناسب لازم دارد. مثلاً وقتي زن از روبرو شدن با مسأله اي ناراحت و احساسي شده است، ديگر جاي نصيحت و موعظه نيست.
ولي متأسفانه اين مسايل مهم رعايت نمي شود و اين به خاطر تکبري است که ما غالباً به آن مبتلا هستيم. مي خواهيم سخنان و اعمال خود را به ديگران تحميل کنيم و اين کاري ناپسند است که نتيجه ي مطلوبي در پي ندارد جز اين که محبت شوي را از دل مي زدايد.

اثر کوچکهاي بزرگ

اگر معمولاً ديده مي شود که در ابتداي زندگي مشترک، گرمي خاصي زن و مرد را به هم پيوند مي دهد، ولي به مرور زمان اين گرمي رو به سردي مي گرايد، تقصير خود زن و مرد است و گر نه، بايد روز به روز اين شور و گرمي زيادتر شود. اين ناشي از اين است که «کوچکهاي بزرگ» رعايت نمي شود.

خوشرفتاري لازمه ي موعظه

مثلاً، وقتي از کار به خانه برمي گرديد و فرزند خويش را بيرون از خانه مشغول بازي ببينيد نبايد داد و فرياد کنيد و همسر خود را تحقير کنيد که بچه داري نمي کند. زيرا، اثر مناسب نخواهد داشت. اگر مي خواهيد همسر خود را نصيحت و موعظه کنيد، بايد در کمال آرامش و در ضمن صحبت هاي معمولي باشد. مستقيم يا غير مستقيم و با کمال
آرامش و محبت و خوش اخلاقي اشتباه او را گوشزد کنيد. زيرا «براي پيشبرد اهداف معنوي و مادي هيچ سلاحي بهتر و برنده تر از اخلاق نيک و خوشرفتاري نيست». (3)
«من نديدم در جهان جستجو
هيچ اهليت به از خلق نکو»

مصاديق خوشرفتاري

1-همکاري با همسر در امور منزل

از ديگر مصاديق خوشرفتاري مرد اين است که قولاً و عملاً به زن بفهماند که در انجام کارها ياور اوست. نبايد مرد در خانه همچون مهمان باشد و زن براي او سفره ي غذا پهن کند، آب بياورد، چاي بريزد، سفره را جمع کند و... مرد نيز بايد در کارهاي خانه شريک و ياور همسرش باشد. رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) در خانه و مسافرت و جنگ، کارها را تقسيم مي کردند و خود هم کمک مي کردند. (4)
مثلاً در يکي از جنگها هنگام تهيه غذا، پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) تقسيم کار فرمودند وجمع آوري هيزم را خود به عهده گرفتند. اصحاب اصرار مي کردند که پيامبر خود بنشيند و آنها کارها را انجام دهند. ولي حضرت فرمودند: من هم در غذا خوردن شريک شما هستم، و بايد کاري انجام بدهم. بنابراين ما هم بايد در کارِ خانه سهيم باشيم. حضرت علي (عليه السلام) هر وقت فراغتي مي يافت، در کارهاي خانه به کمک حضرت زهرا (سلام الله عليها) مي پرداخت. رسول اکرم (صلي الله عليه و آله وسلم) فرمودند: «خدمهُ العيالِ کَفّاره الکَبائر و يُطفيءُ عضب الرّب» (5)
«خدمت کردن به خانواده، کفاره ي گناهان کبيره است و آتش غضب خداوند را خاموش مي سازد»
در امر بچه داري هم بايد به همسرتان کمک کنيد، به گونه اي نباشد که هميشه زن شبها از خواب بلند شود و کودک را شير بدهد يا آرام کند شما هم بايد در اين امر کمک کنيد.
برخي از بزرگان بچه داري را با همسرشان تقسيم کرده بودند به طوري که اداره ي روزانه ي فرزندان به عهده ي زن بود و شبانه خود اين مهم را عهده دار بودند.

2-پرهيز از سخنان نيش دار

از ديگر مصاديق «خوش رفتاري» اينست که هنگام سخن گفتن از کلام تند و نيش دار استفاده نکنيد. با يک سخن نيش دار ممکن است
محبت چندين ساله را از بين ببريد. بعضي در لفافه و به شوخي سخنان نيش دار و تندي مي زنند که اين کاري زشت و ناپسند است و بر اين کار گناه بسيار بزرگي مترتب است. چنين شخصي روز قيامت مسخره مي شود، سخنان نيش دارش در عالم برزخ به مار و عقرب بدل مي شود و به آزار او مي پردازند.
امام سجاد (عليه السلام) از امام حسين (عليه السلام) روايت مي کند که هنگام خداحافظي کردن فرمودند:
«يا بُنيّ ايّاک و ظُلم مَن لا يَجدُ عليک ناصراً الاّالله» (6)
«اي پسرم، مبادا به کسي که در برابر تو جز خداوند پناه و ياري ندارد ظلم روا داري»
نيروهاي نظامي عزيز بيش از افراد ديگر در معرض اين گونه خطرها هستند. بنابراين مواظب باشيد به زنداني و اسير و زيردستان کوچکترين ظلمي نکنيد. کلامتان نيش دار نباشد و در برخورد با مردم، خاصه همسرتان بي اعتنايي و بي احترامي نکنيد.
برادران عزيز بهوش باشيد، مبادا رفتارتان تند و زننده باشد، يا چشم و سخن و خنده و عملتان نشان از تمسخر داشته باشد. يقين داشته باشيد که اين نيش زدنها و تمسخرها به خودتان باز خواهد گشت و چونان گرگي شود و شما را از هم خواهد دريد.
بنابراين رعايت اين اصول اوليه ي انساني و اخلاقي مخصوصاً در خانه از اهميت بسزايي برخوردار است.

نمونه اي ار رفتار پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم)با همسرانش

همسران رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) پس از جنگ بني قريظه، که اسلام غنيمتي به دست آورده بود، از آن حضرت درخواست خرجي بيشتر و درخواست يک زندگي تجملي کرده بودند. پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله وسلم) اين درخواست را نپذيرفت و فرمودند: «من رئيس اسلام و مسلمين هستم و بايد زندگي بسيار عادي داشته باشم تا فقرا و بينوايان احساس حقارت نکنند» اما آنان، حضرت پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) را بسيار آزردند. سرانجام رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) از آنها اعراض ودوري کرد.
پيغمبر (صلي الله عليه و آله وسلم) به «حفصه» فرمودند: آيا داوري مردي بين من و تو را مي پذيري. «حفصه» عرض کرد: آري. آنگاه رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم)به دنبال عمر فرستاد، چون عمر آمد پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) به «حفصه»فرمودند: سخن بگو، عرض کرد: شما سخن بگوييد ولي حق را بگوييد با شنيدن اين سخن، عمر به گوش حفصه سيلي زد. پيامبر ناراحت شد و آثار خشم بر چهره ي ايشان نمايان شد به عمر فرمودند: من تو را براي زدن دخترت طلب نکردم، بلکه تو را خواستم تا ما را آشتي دهي و سپس، با ناراحتي مجلس را ترک گفتند و چندي بعد اين آيات بر پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) نازل شد: (7)
«يا أيّها النّبيُّ قُل لأزواجک إن کُنتنّ تُردن الحيوة الدّنيا و زينتها فتعالين اُمّتعکُنّ و أسرّحکُنّ سراجاً جميلاٌٍ و إن کُنتُنّ تُردن الله و رسوله و الدّار الآخرة فإنّ الله اعدّ للمُحسنات منکُنّ اجراً عظيماً (8) يا نساء النّبي لَستُنّ کأحدٍ من النّساء... (9)»
«اي پيغمبر، به همسران خود بگو اگر شما زندگاني و زينت و زيور دنيا را طالب هستيد بياييد تا مهريه ي شما را بپردازم و همگي شما را به خوبي طلاق بدهم. اگر طالب خدا و رسول و مشتاق آخرت هستيد خداوند هم به نيکوکاران شما اجر عظيم خواهد داد. اي زنان پيغمبر شما مانند ديگر زنان نيستيد...»

نتيجه

از اين ماجرا و آيات، چنين استفاده مي شود که هر مشکلي در خانواده را بايد از راه خود حل کرد. سخنان نيش دار زدن، کتک کاري، فحاشي، بداخلاقي و... چاره ي درد نيست. بر همه عزيزان است که اين «کوچک هاي بزرگ» را مراعات کنند. البته توقعي نيست که همچون رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم)و مولي اميرالمؤمنين (عليه السلام) باشد، ولي دست کم شباهتهايي به اين بزرگواران داشته باشند.
«لقد کان لَکُم في رسول الله اُسوهٌ حسنهٌ لِمن کان يَرجوا الله واليوم الآخر و ذکر الله کثيراً» (10)

3-خطا پوشي

مصداق ديگر خوش رفتاري «بخشيدن کارهاي ناپسند و خطاهاي همسر است». مثلاً، اگر از زن خود دروغي شنيديد، به رُخش نکشيد و به طور غير مستقيم نهي از منکر کنيد.
زيرا، به رو آوردن و به رخ کشيدن اشتباهات و گناهان، زيان بسياري دارد. ضرب المثل مشهور «تخم مرغ دزد، شتر دزد مي شود»، سخن زيبايي است. زيرا، ممکن است فرزند شما از روي جهالت دست به جيب شما کند و پولي بردارد، اما اگر شما چنين چيزي از کودک يا همسرتان ديديد، مستقيماً به او نگوييد، چون جري مي شود. و به طور غير مستقيم به او بفهمانيد که دزدي در هر صورت حرام و کاري زشت است. اگر کسي چنين کاري کند دستش اگر در همين دنيا بريده نشود در عالم آخرت قطع خواهد شد. بنابراين اشتباهات زن و فرزند خويش را با ذ کر روايتي و به صورت غير مستقيم گوشزد کنيد. با ترساندن او از خدا و شب اول قبر که واقعاًٌ شب هولناکي است و روز قيامت و آتش جهنم، از تکرار آن اشتباهات جلوگيري کنيد. با ديدن خطايي از زن و فرزند خود داد و فرياد هياهو راه نيندازيد که نه تنها نتيجه ي مطلوب نمي گيريد، بلکه او را در عمل خطاي خود جري مي کنيد و ارتکاب خطا را براي او آسانتر مي کنيد تا آنجا که اين خطا براي او عادي مي شود.

راه جلوگيري از خطا

راه جلوگيري از کار خطا اين است که در موقعيتي مناسب به طور غير مستقيم به او بگوييد که (مثلاً) در فلان کتاب خواندم که روزي زني خدمت رسول الله (صلي الله عليه و آله وسلم) رسيد و عرض کرد: من در نظر دارم که ازدواج کنم، مرا ازوظيفه يک زن مسلمان نسبت به همسرش آگاه فرماييد. پيغمبر (صلي الله عليه و آله وسلم)فرمودند: زن بايد:
اولاً-در مسئله زناشويي مطيع همسرش باشد.
ثانيا-در خانه دست کج و دو رو نباشد و بدون اطلاع شوهرش کاري را که همسرش نمي پسندد انجام ندهد.
ثالثاً-در صورت بروز اختلافات و نزاع، زن بخواب نرود مگر اينکه همسرش از او خرسند شود. آن زن از حضرت سؤال کرد: حتي اگر تقصير با مرد باشد، زن بايد براي آشتي گام بردارد؟ حضرت فرمودند: آري اگر چه تقصير با او باشد.

خوشرفتاري با همسر از نشانه هاي ايمان

وقتي زن در خانه از شما راضي باشد، بدانيد که از جمله ي بهترين مسلمانها هستيد.
رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) بارها فرمودند:
«خَيرُکُم خَيرُکُم لأهلِه و أنا خيرُکُم لأهلِه» (11)
«بهترين شما آنهايي هستند که براي زنان خود بهترند و من بهترين شما هستم درباره ي همسران خودم.»
هرچه خوشرفتاري و محبت به همسر و فرزند بيشتر باشد مسلماني و ايمان هم بيشتر است. در خبر آمده است.
«کسي بر ما اهلبيت مهربانتر است که بر همسرخودش مهربانتر باشد» (12)
در حديثي ديگر مي خوانيم:
«هر کسي که محبتش به همسر خود بيشتر باشد ايمانش به خداوند زيادتر است» (13)

پي نوشت :

1-سوره ي آل عمران، آيه ي 159.
2-سعدي: گلستان، ص 53 با تصحيح غلامحسين يوسفي
3-قال الصادق (عليه السلام) إنّ الصّبر و الصدق والحلم و حُسن الخُلق مِن اَخلاق الأنبياء
صبر و راستگويي و بردباري و حُسن خلق از اخلاق پيامبران است. (سنن النبي ص 59)
4-«اين شهر آشوب» در کتاب «مناقب» روايت کرده است که پيامبر گرامي (صلي الله عليه و آله وسلم) کفش خود را پينه مي زد، لباس خود را مي دوخت، در خانه را خود باز مي کرد، شير گوسفندان و شترها را مي دوشيد و چون خادمش در دستاس کردن خسته مي شد به او کم مي کرد و آب وضوي شبش را خود تهيه مي کرد، و در همه کارها به اهل خانه کمک مي کرد. (مناقب ج1، ص146).
5-بحارالانوار، ج 103، کتاب نکاح
6-سفينه البحار، ج 2، صفحه ي 109.
7-مجمع البيان، جلد 4، صفحه ي 353.
8-سوره ي احزاب، آيات 29-28 .
9-سوره ي احزاب، آيه 32.
10-سوره ي احزاب، آيه 21.
11-من لا يحضره الفقيه، ص 324، حديث 5.
12-وسايل الشيعه، جلد 14، ص 11، باب نکاح.
13-من لا يحضره الفقيه، ص 409.

منبع:کتاب خانواده در اسلام
/خ