پدر خودم را هم می‌سوزانم!

نهضت اصلاح دینی کلیسای کاتولیک را به واکنش واداشت؛ «شکل‌گیری شورای ترنت»، «تشکیل مجدد دادگاه تفتیش عقاید» و «شکل‌گیری گروه‌های راهبان مذهبی» برای دفاع از آیین کاتولیک و مبارزه با موج رویکرد به آیین پروتستان، از مهم‌ترین اقدامات دنیای کاتولیک بود.
پس از به پایان رسیدن شورای ترنت، متألهان برجسته پروتستان، به مصوبات و تصمیم‌های آن واکنش شدید نشان دادند. یکی از نخستین کسانی که در برابر مصوبات شورای ترنت واکنش نشان داد، کالون بود که کتاب اعمال شورای ترنت و پادزهر آن را منتشر ساخت.

شورای ترنت

در سال‌های 1539 تا 1541 در آلمان مذاکراتی میان رهبران برجسته پروتستان و الهی‌دانان کاتولیک انجام شد. هدف هر دو گروه این بود که به درکی متقابل دست یابند. در این مذاکرات اگرچه درباره «عادل شمرده شدن به وسیله ایمان» توافق نظری شد؛ دو گروه درباره آموزه تبدل جوهری و اقتدار پاپ به توافق نرسیدند و بر مواضع خود پای فشردند. دست نیافتن به توافق با پروتستان‌ها، باعث شد تا راه برای اعمال نظر کاتولیک‌های متعصب باز شود. (1) اهداف سیاسی امپراتور مقدس روم نیز به کمک افراطیون کاتولیک آمد تا زمینه برای تشکیل شورایی در برابر نهضت اصلاح فراهم آید. شارل پنجم پاپ را وادار کرد تا شورایی تشکیل دهد و اصلاحاتی را در کلیسای کاتولیک به وجود آورد. او قصد داشت با اصلاح کلیسا، اتباع خویش را در چارچوب کلیسای کاتولیک حفظ کند و از این طریق یکپارچگی مذهبی را در امپراتوری وسیع خویش تأمین کند و همچنین بر شاهزادگان آلمانی- که پروتستان مذهب بودند- سلطه یابد. (2)
این شورا در سال 1545 در شهر تِرِنت (اکنون ترنتو در شمال ایتالیا) تشکیل شد. این شورا در سه دوره برگزار شد و حدود هجده سال طول کشید (1545-1563). این شورا وظیفه داشت: نخست آنکه، آموزه‌های کلیسای کاتولیک را در برابر آموزه‌های کلیسای پروتستان تعریف و مشخص کند و دوم اصلاحاتی کنترل شده و مشخص را برای کلیسای کاتولیک تهیه کند.
از پروتستان‌ها نیز دعوت شد تا در شورا حضور یابند، البته بدون اجازه شرکت در گفت و گوها و مباحث؛ به همین دلیل پروتستان‌ها حضور خود را بی معنا یافتند و در شورا شرکت نکردند. در شورا، میانه‌روهای کاتولیک بر این باور بودند که برای مصالحه با پروتستان‌ها باید در تعاریف اصول آیینی تجدیدنظر کرد، اما افراطیان به مخالفت با پروتستان‌ها و تأکید بر اصول سابق تأکید داشتند و در پایان نیز این ضد پروتستان‌ها بودند که توانستند سخن خویش را به کرسی بنشانند. (3) حاصل کار شورا در پنج اصل ذیل اعلام شد:
1. اخبار و سنت کاتولیکی برابر و هم وزن کتاب مقدس است و منبع حقیقی و سرچشمه اختیارات روحانی است [در برابر شعار «تنها کتاب مقدس» پروتستان‌ها]؛
1. کتاب مقدس عبارت است از نسخه اصلی لاتینی (ولگات)؛
3. ترجمه کتاب مقدس از لاتینی به زبان‌های دیگر حق انحصاری کلیسای کاتولیک رومی است و بس؛
4. آیین‌های هفت گانه همان است که کلیسا در قرون وسطی پذیرفته و شناخته است؛ و اینکه پروتستان‌ها فقط دو اصل را مقدس می‌دانند باطل است؛
5. نجات و رستگاری تنها منوط و مبتنی بر ایمان است، ولی خلاف عقیده پروتستان‌ها تنها ایمان عامل حصول آن نیست؛ اعمال صالحه مستوجب عفو و غفران الهی می‌شود. (4)
افزون بر این مصوبات شورا صورت‌بندی کاملی از عقاید و آموزه‌های کاتولیکی نیز ارائه کرد. پاپ پیوس چهارم تمام مصوبه‌های این شورا را تأیید و «اعتراف نامه ایمان سه گانه» را منتشر کرد. در این اعتراف نامه، بسیاری از مصوبه‌های ضد پروتستانی شورای ترنت به شکل خلاصه بیان شده است. پروتستان‌هایی که کیش کاتولیک را می‌پذیرفتند، باید این اعتراف نامه را تصدیق می‌کردند.
پس از به پایان رسیدن شورای ترنت، متألهان برجسته پروتستان، به مصوبات و تصمیم‌های آن واکنش شدید نشان دادند. یکی از نخستین کسانی که در برابر مصوبات شورای ترنت واکنش نشان داد، کالون بود که کتاب اعمال شورای ترنت و پادزهر آن را منتشر ساخت. (5)
این شورا تأثیر زیادی در تثبیت جایگاه کلیسای کاتولیک داشت؛ زیرا کلیسای کاتولیک رومی صاحب مجموعه‌ای روشن و یکپارچه از اصول آیینی و کلیسایی شد. پس از این شورا تا زمان تشکیل شورای دوم واتیکان در دهه 1960 یعنی حدود چهارصد سال، تغییر مهمی در ساختار کلیسای کاتولیک پدید نیامد. (6)

تشکیل مجدد دادگاه تفتیش عقاید

دادگاه‌های تفتیش عقاید در این زمان قدرت سابق خویش را نداشتند؛ بنابراین در سال 1543، پاپ پل سوم برای رویارویی با بدعت‌های جدید این سیستم را احیا کرد و اداره آن را به کاردینال جیووانی کَرافا- که خود بعدها به مقام پاپی (پل چهارم) رسید- سپرد:
از آغاز صعودمان بر کرسی رسولی، ما به شکوفایی ایمان کاتولیکی و پاکسازی از بدعت علاقه‌مند بوده‌ایم. آنان که با حیله‌های شیطانی اغوا شدند، باید به آغل و وحدت کلیسا بازگردند. آنان که در مسیر دوزخی‌شان پافشاری می‌کنند باید معزول شوند و کیفرشان سرمشق دیگران قرار گیرد. با وجود این، ما امیدواریم لطف خدا، دعای مؤمنان و موعظه فرهیختگان موجب شود آنان به اشتباهات خویش پی ببرند و به کلیسای مقدس کاتولیک بازگردند... .
زمانی که جیووانی کرافا، به مقام پاپی رسید، قدرت دادگاه تفتیش عقاید را افزایش داد. مخالفان او را «اولین پاپ کاتولیک ضد اصلاح دینی» لقب داده‌اند. زیرا او فهرستی از کتاب‌های ممنوعه تهیه و کاتولیک‌ها را از خواندن آنها منع کرد. این فهرست شامل تمام کتاب‌های عالمان پروتستان می‌شد. ما پسر محبوب خود، جیووانی پیترو کرفنا، را بازجوی کل با اختیارات قانونی در سراسر حکومت ایتالیا و دربار رومی منصوب کرده‌ایم ... . (وی و زیردستانش) موظف‌اند از راه تفتیش عقاید همه و تک‌تک افرادی که از راه خداوند و ایمان کاتولیک منحرف می‌شوند، همچنین کسانی که به بدعت متهم شده‌اند، همراه پیروان و شرکای عمومی و خصوصی، مستقیم یا غیرمستقیم بازجویی کنند. مجرمان و متهمان باید بازجویی شوند و علیه آنان اقامه دعوا شود تا حکم نهایی صادر گردد. کسانی را که به عنوان مجرم محکوم می‌شوند، باید طبق کیفرهای قانونی مجازات کرد. پس از کیفر مرگ، اموالشان فروخته می‌شود. برای تحقق بخشیدن به هر آنچه لازم دانسته شود، باید یاری نیروی دولت مدنی را درخواست کرد. هر کس جرئت کند مانع این کار شود، با خشم خدای متعال و رسولان مقدس، پطرس و پولس مواجه خواهد شد. (7)
پل سوم مصمم بود که به هر قیمتی، رم را از شر بدعت‌گذاری برهاند. او گاهی بسیار متعصب بود. از او نقل شده است که می‌گفت: «حتی اگر پدر خودم هم بدعت‌گذار بود، هیزم کافی جمع می‌کردم تا او را بسوزانم».
زمانی که جیووانی کرافا، به مقام پاپی رسید، قدرت دادگاه تفتیش عقاید را افزایش داد. مخالفان او را «اولین پاپ کاتولیک ضد اصلاح دینی» لقب داده‌اند. (8) زیرا او فهرستی از کتاب‌های ممنوعه تهیه و کاتولیک‌ها را از خواندن آنها منع کرد. این فهرست شامل تمام کتاب‌های عالمان پروتستان می‌شد. فهرست او حتى شامل ترجمه‌هایی از کتاب مقدس که به نظر کلیسا بدعت‌گذارانه بود نیز می‌شد. او در سال 1559 مسئولیت سانسور کتاب‌ها را به دادگاه تفتیش عقاید سپرد.

نمایش پی نوشت ها:
1. تونی لین؛ تاریخ تفکر مسیحی؛ ص360.
2. عبدالرحیم سلیمان؛ مسیحیت؛ ص228/ جکسن اشپیل فوگل؛ تمدن مغرب زمین؛ ج1، ص589.
3. جکسن اشپیل فوگل؛ پیشین، ج1، ص613.
4. جان ناس؛ تاریخ جامع ادیان؛ ص688.
5. تونی لین؛ تاریخ تفکر مسیحی؛ ص360-361.
6. جکسن اشپیل فوگل؛ تمدن مغرب زمین؛ ج1، ص613.
7. رابرت وان وورست؛ مسیحیت از لابه لای متون؛ ص336-337.
8. جکسن اشپیل فوگل؛ تمدن مغرب زمین، ج1، ص612.

منبع مقاله :
حقانی فضل، محمد؛ (1393)، تاریخ مسیحیت جلد دوم از اقتدار پاپ تا تکثر معاصر، تهران: کانون اندیشه جوان، چاپ اول.