اعتکاف ؛ فرصت مناسب

معنای اعتکاف

اعتکاف به معنای ماندن در جایی یا همراه بودن با چیزی است. در شرع مقدس اسلام، اعتکاف به عمل خاصی گفته می‏شود که در آن انسان به انگیزه نزدیکی جستن به خداوند متعال، دست کم سه روز در مساجد معینی مانند مسجدالحرام و مسجد النبی و مسجد جامع هر شهر اقامت کند. به کسی که این عمل نیکو و عبادت خالصانه را انجام دهد، مُعْتَکِف می‏گویند.

آمیزه‏ای از چند عبادت

اعتکاف را می‏توان آمیزه‏ای از چند عبادت یا فضیلت به حساب آورد. روزه یکی از شرایط اعتکاف است و نماز یکی از آداب آن و حضور در مسجد به هنگام اعتکاف، خود عبادتی دیگر است. اعتکاف انگاره‏ای از حج است؛ به ویژه محرمات اعتکاف که طبق نظر برخی از فقها، همان محرمات هنگام احرام در حج است. بنابراین، این سنت نیکوی محمدی می‏تواند نقش مهمی در بر آورده ساختن نیازهای روحی و تکامل معنوی انسان داشته باشد.

پیشینه تاریخی اعتکاف

اعتکاف از عبادت‏های مخصوص به دین اسلام نیست و در ادیان گذشته هم مرسوم بوده است. در حقیقت‏اسلام‏استمرار دهنده این عمل نیک است. اطلاعات شایان توجهی درباره حدود و شرایط این عبادت درامت‏های گذشته در اختیار نداریم. با این حال شواهدی بر وجود اعتکاف در آن زمان‏ها موجود است. آشکارترین آنها گواهی قرآن کریم است که در سوره بقره، آیه 125 می‏فرماید: «به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم تا کعبه را برای طواف کنندگان، معتکفان و نمازگزاران پاک کنند».
بسیاری از مفسران معتقدند منظور از اعتکاف در این آیه، ماندن در مسجدالحرام است.

اعتکاف، فرصت مناسب

خلوت و تنهایی اعتکاف برای یک مسلمان، فرصت خوبی است، تا به فرا خور توان خود، برای مدتی از مردم وجامعه جدا شود و به درون خود روی آورد. این خلوت کردن با خود و اندیشه در نقطه‏های ضعف و قوت خود،ره‏آورد بسیار خوبی برای انسان است.
معتکف در فضای روحانی مسجد و خلوت خود، فرصت می‏یابد با معبود خویش اُنس بیشتری یابد و زمینه‏مناسبی برای کاوش در انگیزه‏ها و توانایی‏های روحی و معنوی خود پیدا کند و بال و پری برای اوج گرفتن به‏سوی معنویات به دست آورد.

اهتمام پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) بر اعتکاف

رسول گرامی اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) با وجود مسئولیت‏های بزرگ اجتماعی، نسبت به آیین روحانی اعتکاف بی‏توجه نبود.وچنان که سیره نویسان نوشته‏اند، ایشان در دهه آخر ماه مبارک رمضان خیمه‏ای در مسجد به پا کرده، درآنجا معتکف می‏شدند و به عبادت می‏پرداختند. در روایتی معتبر از امام صادق(علیه السّلام) آمده است: «جنگ بدر دررمضان واقع شد و پیامبر در آن سال موفق به اعتکاف نشد؛ در سال بعد، دو دهه به اعتکاف نشست: یک دهه‏برای همان سال و یک دهه قضای سال پیش».

فضیلت اعتکاف

رسول اکرم(ص) علاوه بر مشارکت عملی در اعتکاف، با بیان ثواب و فضیلت آن، مسلمانان را به مراسم اعتکاف‏تشویق می‏نمود. حضرت می‏فرمایند: «اعتکاف از روی ایمان و اخلاص باعث آمرزش گناهان گذشته‏می‏شود».

جدیّت پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم)

محمد بن ابوبکر که والی مصر از طرف امیرمؤمنان علی(علیه السّلام) بود، نامه‏ای به امام می‏نویسد و سؤالاتی چند ازحضرت می‏پرسد؛ از جمله درباره اعتکاف. حضرت در جواب می‏فرماید: «رسول خدا همه ساله، دهه آخر ماه‏مبارک رمضان را اعتکاف می‏نمودند. گاه می‏شد باران از سقف مسجد بر سر و روی حضرت می‏بارید و گل ولای از سجده گاه به پیشانی مبارک می‏مالید وحضرت همچنان مشتاقانه به عبادت می‏پرداختند».

اعتکاف رهبانیّت نیست.

شاید برخی تصور کنند که اعتکاف، نوعی رهبانیّت است. رهبانیت هم مورد مذمت اسلام است ومعصومین(علیهم السّلام)، در روایات متعدد، رهبانیت را از اسلام جدا دانسته‏اند. پس اعتکاف در تعالیم دینی جایگاهی‏ندارد. امّا این شبهه در حقیقت ناشی از درنیافتن معنای رهبانیت است. آنچه مورد مذمت اسلام واقع‏شده است، کناره‏گیری از جامعه و گوشه‏نشینی است. اما خلوت نشینی، انس و توجه به خدا در تنهایی، نه‏تنها مذمت نشده است، بلکه سیره پیامبر اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) و معصومان بوده است.

روزهای اعتکاف

اعتکاف از نظر زمانی محدودیت خاصی ندارد. در هر زمانی می‏توان معتکف شد؛ ولی در بعضی از روزهافضیلت بیشتری دارد. در دهه آخر ماه رمضان بسیار مناسب است که انسان اعتکاف کند. پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) همه ساله، این دهه را اعتکاف می‏نمودند و امام حسن(علیه السّلام) و امام حسین(علیه السّلام) نیز با او همراه بودند. یکی‏دیگر از زمان‏هایی که در روایات بر اعتکاف در آن سفارش شده است، روزهای 13، 14 و 15 رجب است که‏در روز پانزدهم با به جا آوردن عمل امّ داوود پایان می‏پذیرد و معتکف با خواندن چندین سوره از قرآن ونمازهای مخصوص این روز، روح و روان خود را صفا می‏دهد.

اهمیت اعتکاف

در فضیلت اعتکاف همین بس که همتای طواف خانه خدا و رکوع و سجود به شمار آمده است. در قرآن کریم بایادآوری داستان حضرت ابراهیم(علیه السّلام) و حضرت اسماعیل(علیه السّلام)، و نوسازی و تطهیر خانه خدا توسط این دو پیامبربزرگوار آمده است: « ما آن دو را مأمور کردیم تا خانه کعبه را برای طواف کنندگان و معتکفان و رکوع کنندگان‏پاک گردانند». و این‏چنین اعتکاف را در ردیف طواف خانه خدا و رکوع و سجده کنندگان قرار داده است.لذا اعتکاف از بارزترین مصادیق بندگی در پیشگاه خداست.

دیدگاه علی(علیه السلام) درباره معتکف

علی(علیه السّلام) در باب آداب اعتکاف می‏فرمایند: «معتکف باید در طول اعتکاف مسجد را ترک نکند؛ پیوسته به ذکرخدا و تلاوت قرآن و نماز مشغول باشد؛ درباره مسائل دنیوی سخن نگوید؛ سخنان زشت بر زبانش جاری‏نشود؛ جدال و خودنمایی نکند و هر اندازه بتواند از سخن گفتن لب فرو بندد، بهتر است».

حرمت مسجد

یکی از چیزهایی که معتکف باید مراقبت نماید، توجه به این است که در چه مکان با عظمتی حضور یافته است.او در خانه‏ای مأوی گزیده است که خداوند آن را بزرگ داشته و به دیگران فرمان داده است تا بزرگی آن راپاس دارند. مسجد مکان مقدسی است که مردان وارسته الهی در آن به ذکر خدا مشغول می‏شوند. بنابراین‏حضور در آن، آداب مخصوص به خود را می‏طلبد. بلند سخن گفتن، غیبت کردن، گفت‏وگو درباره اموردنیوی و سخنان بی جا به زبان آوردن هرگز با مسجد سازگار نیست.

پند و اندرز سید بن طاووس به معتکفان

کمال اعتکاف آن است که انسان عقل و دل و دیگر اعضای بدنش را تنها به اعمال صالح متوجه سازد. معتکف‏باید فکر و جان خود را با مراقبه به خوبی کنترل کند و از چیزهایی که روزه‏دار باید از آن‏ها بپرهیزد، کاملاخودداری نماید؛ بلکه دقت و مراقبه معتکف باید به مراتب بیشتر از روزه‏دار باشد؛ زیرا او هم روزه‏دار است‏و هم معتکف. او با خدای خود عهد کند که با تمام وجود به او روی آورد و رویگردانی و غفلت از او را کنارنهد.
برگرفته از : گلبرگ :: شهریور 1380، شماره 19
منبع : http://www.hawzah.net
/خ