تکیه‌ی فاضل سراب

این تکیه از جمله تکایای عهد صفوی است که بر مزار عالم فقیه ملا محمد بن عبدالفتاح تنکابنی (معروف به فاضل سراب) متوفّی 1124 هـ. در زمان سلطان حسین صفوی احداث گردید. ملا محمد بن عبدالفتاح تنکابنی معاصر علمای بزرگی چون علامه مجلسی و سید نعمت‌الله جزایری و از شاگردان برجسته‌ی محقّق سبزواری و آقا حسین خوانساری بود. از لحاظ تاریخی این تکیه در باغ انارستان یکی از چهارباغ دوره صفوی قرار داشته و امروزه نخستین تکیه در محدوده‌ی تخت فولاد است. داخل تکیه، بقعه‌ای آجری به شکل هشت ضلعی بنا شده است. برخلاف بقعه‌های دوره قاجار که توسط شبکه‌های آجری محصور گشته، این بقعه بر روی سکویی قرار گرفته و از هر سو توسط دهانه‌هایی به اطراف گشوده است.
گنبد این بقعه نیز از نمونه‌های جالب معماری بقعه‌های موجود در تخت فولاد است. گنبد عرقچینی بر روی یک بنای هشت ضلعی قرار دارد.
در اطراف بقعه اتاق‌هایی وجود داشته که با گذشت زمان تخریب شده است. در ابتدای ورودی تکیه در سال 1382 شمسی از سوی مجموعه‌ی تاریخی، فرهنگی- مذهبی تخت فولاد تعمیرات اساسی انجام گرفت. این تکیه به جهت دفن شماری از علماء و بزرگان محلّه‌ی جویباره اصفهان که آنان نیز از اعقاب و خاندان فاضل سراب محسوب می‌شدند به تکیه‌ی جویباره‌ای نیز معروف است.

 

موقعیّت جغرافیایی تکیه

این تکیه از غرب به خیابان فیض، از جنوب به تکیه‌ی شهشهانی و از شمال و شرق به منازل مسکونی محدود می‌گردد.

بزرگان مدفون در تکیه

1- ملا محمد بن عبدالفتاح تنکابنی:

متوفّی 1124 ق. مشهور به «فاضل سراب». علاّمه فقیه محدّث، محقّق، حکیم بزرگوار. وی از فقهای اصولی معروف اواخر عهد صفوی و از مراجع مورد اعتماد شاه سلیمان و سلطان حسین صفوی بود. در فقه استدلالی احکامش به دور از هرگونه شک و با دلایل محکم و استوار همراه بود. وی معاصر علمای بزرگی چون علامه مجلسی و سید نعمت‌الله جزایری و از شاگردان برجسته‌ی محقّق سبزواری و آقا حسین خوانساری بود. از او آثار و تألیفات متعدّدی به یادگار مانده است که مهمترین آنها عبارتند از: الف) سفینة‌النجاة در اصول دین و مبحث امامت ب) ضیاء القلوب به فارسی درباره‌ی امامت ج) حاشیه بر زبدة‌البیان. (1)

2- میرزا محمدمهدی جوباره‌ای:

فرزند ملاّ محمد صالح. متوفّی 1325 ق. عالم شایسته و فقیه پارسا. وی در کنار قبر جدّش فاضل سراب دفن شد.

3- میرزا محمدمهدی خان مازندرانی:

فرزند محمدحسن خان. متوفّی 1247 ق. شاعر و ادیب. متخلّص به «شحنه» از شعرای معروف عهد فتحعلی شاه و از او اشعار زیبایی نقل شده است. از اشعار اوست:

از ره چو رسید یار، بنواختمش *** از شوق بچشم خویش جاساختمش
گفتم که بفتراک تو خود صیدی بود؟ *** گفتا که دل تو بود، انداختمش (2)

4- سید محمدحسین امامی العریضی:

فرزند عالم فاضل سید عبدالباقی امامی. متوفی 1346 ق. محدّث و واعظ شهیر ملقب به «قوام‌المحدثین». جدّ مادری حضرات آیات حاج سید احمد فقیه امامی و حاج سید حسن فقیه امامی. در مورد ایشان نقل است که:
یک ماه قبل از فوتشان شبی ناگهان از خواب بیدار شده و گفتند: مداد و کاغذی به من بدهید. سپس ایشان شروع به نوشتن شعری بر روی کاغذ کردند و بعد گفتند: این شعر را بر قبر من بنویسید. که بعد از فوت ایشان آن شعر را بر روی قبرشان نوشتند، و آن شعر زیبا چنین است:

جان به حق واصل شد و من از پی جان می‌روم *** گرچه دشوار است ره لیکن من آسان می‌روم
پادشاه چشم امیدم به کس غیر از تو نیست *** خلعتم ز الطاف ده اکنون که عریان می‌روم
در وفاداری مهر مصطفی و آل او *** عمر شیرین صرف کردم همچه سلمان می‌روم

گویند در لحظات آخر عمر در حالی که کاملاً بیهوش بود از جای خود بر خواسته و دست بر سینه گذاشته و گفتند: «السلام علیک یا ابا عبدالله روحی لک الفداء»
همزه کلمه «فداء» را که گفتند، مانند این بود که هزار سال است از دنیا رفته‌اند». (3)

5- سید عطاءالله درب امامی حسینی:

فرزند آقا سیّدمحمد. متوفّی 1387 ق. عالم پرهیزگار، از سادات درب امامی که نسب ایشان به امامزاده (درب امام) منتهی می‌شود. وی نزد علمای بزرگی چون آخوند کاشی و شیخ محمدرضا نجفی کسب علم نمود.

6- استاد حسین خطایی:

متوفّی 1395 ق. هنرمند بزرگ مینیاتوریست معاصر. وی نزد مینیاتوریست بزرگ اصفهان حاج میرزا آقا امامی کسب علم کرد و در بسیاری از هنرها چون تذهیب، زرنگاری، برجسته‌کاری و ... مهارت داشت. وی بنا به درخواست علامه امینی مؤلف الغدیر کار تعمیر و تذهیب و تجلید قرآنی با خط کوفی بر روی پوست آهو را به بهترین نحو انجام داد. از وی تابلوها و آثار نفیسی به یادگار مانده است. (4)  

7- میرزا حسن آتش:

فرزند حاج میرزا آقا. متوفّی 1349ق. وی شاعر و ادیب و صاحب دیوان اشعار است. ماده تاریخ فوتش را چنین آورده‌اند:

طبع حسام از پی تاریخ گفت *** آتش ما سرد شدی زود بود (5)

8- حاجیه خانم مریم صالحی:

متخلص به «بانو». متوفی 1389ق. از شاعران خوش‌ذوق و ادیب قرن چهاردهم هجری. دختر حاج میرزا مهدی جوباره‌ای. وی از سن دوازده سالگی به شعر گفتن پرداخته بود. ماده تاریخ فوتش چنین است: «بهشت جاودان شد جای مریم». (6)

نمایش پی نوشت ها:
1. جهت شرح احوال و آثار این عالم ر. ک: مجموعه مقالات همایش فاضل سراب و اصفهان عصر وی.
2. مهدوی: سیری در تخت فولاد، ص 103؛ و جابری انصاری: تاریخ اصفهان، ص 171 و 257.
3. فقیه امامی، سیدمحمد: یادگاری از خطبای پیشین، ص 25 و 26.
4. نصرالهی، غلامرضا: جزوه تخت فولاد سرزمین جاویدان، مشاهیر تکیه فاضل سراب.
5. مهدوی: رجال اصفهان، ص 28.
6. مهدوی: تذکره شعرای معاصر اصفهان، ص 79.

منبع مقاله :
عقیلی، سیداحمد، (1391)، تخت فولاد اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی، تفریحی شهرداری اصفهان، چاپ ششم.