تکیه‌ی واله

برای مدفن خود ساخت این نکو بقعه *** که چون بهشت نشان آمد و سپهر مثال
نوشت خامه طلعت برای سال که باد *** در این سپهر نهان آفتاب اوج و کمال

این تکیه از تکیه‌های زیبا و هنری دوره‌ی قاجاریه است. قسمتی از چهارباغ‌های بزرگ صفوی در تخت فولاد به نام «باغ نگارستان» می‌باشد که محدوده‌ی آن علاوه بر این تکیه، مسجد رکن‌الملک و تکیه حاج محمد جعفر آباده‌ای را نیز شامل می‌شده است. «روزی صبح که به مدرسه به دیدن آقا محمد کاظم واله اصفهانی که استاد و شاعر و حکیم و در باب مسایل سیاسی کنجکاو بود. رفته بودم، به من گفت که بناپارت مرد عجیبی است چه او با سرنوشت ممالک، مثل اینکه آنها را کلوپ قمار تصوّر می‌کند - بازی می‌نماید، بعد از آنکه با عثمانی کنار آمد، حالا می‌خواهد که پادشاهان ما به ساز او برقصند و ایران شلاقی باشد در دست او بر سر روسیه، بعد هر دو را برای سلب نفوذ شما از هندوستان به کار ببرد. این تکیه را میرزا محمدحسین خان صدر اصفهانی حاکم شایسته‌ی اصفهانی برای آقا محمد کاظم واله (متوفی 1229 هجری قمری) شاعر بزرگ، خوشنویس برجسته، به جهت علاقه‌ی بسیاری که به وی داشت بنا نمود و «باغ والهیه» نام نهاد. از آن پس آقا محمد کاظم واله روزگار خود را در این باغ سپری نمود و آنجا را به مکانی جهت اجتماع دوستان شاعر و هنرمند خویش تبدیل نمود. روحیه‌ی شاعرانه‌اش را با ایجاد یک بنای تاریخی زیبا جاودانه نمود به این صورت که برای خود آرامگاهی ترتیب داد و سنگ قبرش را به خط زیبای خودش آماده نمود. وقتی که درگذشت وی را در همان مکانی که خودش آماده نموده بود دفن کردند و همان سنگ قبر را نیز بر مزارش گذاردند.
آرامگاه درست در وسط تکیه بر روی یک سکوی سنگی هشت ضلعی بنا گردیده است. بنای بقعه‌ی زیبای آن عبارت از گنبدی آجری بوده که در حوالی 1350 شمسی با کاشی فیروزه‌ای تزیین شده است. گنبد بر روی هشت ستون سنگی با نقوش اسلیمی پیچ در پیچ و با مهارت و ظرافت بسیار ترسیم شده است. در گردنبند داخلی گنبد اشعاری از طلعت اصفهانی در مرثیه واله اصفهانی و خط آن با قلم استاد فضایلی گچ‌بری شده است.
سنگ قبر وی تنها سنگ قبر به خط تعلیق (ترکیبی از خط نسخ، نستعلیق شکسته) در تخت فولاد می‌باشد که از زیباترین سنگ‌نوشته‌های تخت فولاد می‌باشد. در قسمت غربی تکیه نیز اتاق‌هایی وجود دارد که محل اقامت و عبادت واله بود.

موقعیت جغرافیایی تکیه

این تکیه در حاشیه‌ی خیابان فیض روبروی تکیه‌ی فاضل سراب قرار دارد که از جنوب به مسجد رکن‌الملک، از شرق به خیابان فیض، و از غرب به منازل مسکونی و از شمال به مغازه‌های تجاری محدود می‌شود.

شخصیت مدفون در تکیه

آقا محمدکاظم واله:

ادیب فاضل و شاعر خوشنویس معاصر با فتحعلی شاه قاجار، عموم مردم و بزرگان به وی احترام می‌گذاشتند و به او ارادت داشتند وی علاوه بر فن شاعری در نوشتن خط نسخ، شکسته و رقاع استاد بود و نمونه‌های متعدّد از نسخه‌های خطی وی در مجموعه‌های عمومی و خصوصی وجود دارد. از او «دیوان اشعار» به یادگار مانده که نشان می‌دهد در شعر طبعی متمایل به حکمت و عرفان داشته است. او بر سنگ قبر خود چنین نگاشته است.

«ترا خواهم نخواهم رحمتت گر امتحان خواهی *** درِ رحمت برویم بند و درهای بلا بگشا» (1)

وی از بزرگان بود که به اوضاع سیاسی روزگار خویش نیز مطلع بود. نقل است که سر جان مَلکُم سفیر کبیر معروف انگلیس و مؤلف تاریخ ایران که با آقا محمد کاظم واله دوستی داشته در یادداشت‌های خود در باب ایران راجع به واله چنین می‌نویسد:
«روزی صبح که به مدرسه به دیدن آقا محمد کاظم واله اصفهانی که استاد و شاعر و حکیم و در باب مسایل سیاسی کنجکاو بود. رفته بودم، به من گفت که بناپارت مرد عجیبی است چه او با سرنوشت ممالک، مثل اینکه آنها را کلوپ قمار تصوّر می‌کند - بازی می‌نماید، بعد از آنکه با عثمانی کنار آمد، حالا می‌خواهد که پادشاهان ما به ساز او برقصند و ایران شلاقی باشد در دست او بر سر روسیه، بعد هر دو را برای سلب نفوذ شما از هندوستان به کار ببرد. به هر حال این مرد نامجو چنگیزخان فرهنگی کاملی است». (2)

از اشعار اوست:

من نکردم به خدا از درش آهنگ جدایی *** که خدا کرد و جداگانه بود کار خدایی
با من چو جفاست کار یارم چه کنم *** با یار وفاست چون شعارم چه کنم
چون نیست جفا به اختیارش چه کند *** چون نیست وفا به اختیارم چه کنم (3)

پی‌نوشت‌ها:

1. حکایتی شنیدنی در مورد این بیت که واله سروده بود ذکر گردیده است. ر. ک: همایی: تاریخ اصفهان (مجلد ابنیه و عمارات)، صص 190- 205.
2. دیوان واله، ص 84.
3. دیوان واله، ص 44.

منبع مقاله :
عقیلی، سیداحمد، (1391)، تخت فولاد اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی، تفریحی شهرداری اصفهان، چاپ ششم.