ویروس و ضدویروس و طرز کار برنامه های ضد ویروس

حجم عظیم ویروس ها، کرم ها، ایرادات نرم افزارها و تهدیدهای ناشی از آنها، نرم افزارهای ضدویروس را تبدیل به یکی از ابزارهای لازم برای همه کامپیوترها نموده است. در صورت آلوده شدن یک کامپیوتر به ویروس بسته به نوع آن ممکن است مصایب مختلفی برای سیستم کامپیوتری بوجود آید که در پاره ای موارد جبران آن ها هزینه های زیادی را تحمیل می کند. آسیب های بعضی از ویروس ها به گونه ای است که آثار سوء آن ها را به هیچ وجه نمی توان از بین برد. مستقل از نوع ویروسی که باید با آن مقابله شود نیاز به برنامه های ضد ویروس همواره وجود دارد و در شرایطی که محصولات ضد ویروس متنوعی تولید شده اند، انتخاب نرم افزار مناسب دغدغه کاربران می باشد.
این مقاله ضمن معرفی انواع ویروس ها، نحوه عمل کرد برنامه های ضدویروس و انواع ویروس هایی که ضدویروس ها شناسایی و پاکسازی می کنند را معرفی می کند. همچنین اطلاعاتی که برای انتخاب ابزار مناسب لازم است بیان شده و تعدادی از برنامه های ضد ویروس با هم مقایسه خواهند شد.

ویروس چیست؟

ویروس های کامپیوتری برنامه هایی هستند که مشابه ویروس های بیولوژیک گسترش یافته و پس از وارد شدن به کامپیوتر اقدامات غیرمنتظره ای را انجام می دهند. با وجودی که همه ویروس ها خطرناک نیستند، ولی بسیاری از آنها با هدف تخریب انواع مشخصی از فایل ها، برنامه های کاربردی و یا سیستم های عامل نوشته شده اند. ویروس ها هم مشابه همه برنامه های دیگر از منابع سیستم مانند حافظه و فضای دیسک سخت، توان پردازنده مرکزی و سایر منابع بهره می گیرند و می توانند اعمال خطرناکی را انجام دهند به عنوان مثال فایل های روی دیسک را پاک کرده و یا کل دیسک سخت را فرمت کنند. همچنین یک ویروس می تواند مجوز دسترسی به دستگاه را از طریق شبکه و بدون احراز هویت فراهم آورد.
برای اولین بار در سال ۱۹۸۴ واژه «ویروس» در این معنا توسط فرد کوهن در متون آکادمیک مورد استفاده قرار گرفت. د‍ر این مقاله که «آزمایشاتی با ویروس های کامپیوتری» نام داشت نویسنده دسته ای خاص از برنامه ها را ویروس نامیده و این نام گذاری را به لیونارد آدلمن نسبت داده است. البته قبل از این زمان ویروس ها در متن داستان های عملی و تخیلی ظاهر شده بودند.

انواع ویروس

انواع ویروس های رایج را می توان به دسته های زیر تقسیم بندی نمود:

boot sector

boot sector اولین Sector بر روی فلاپی و یا دیسک سخت کامپیوتر است. در این قطاع کدهای اجرایی ذخیره شده اند که فعالیت کامپیوتر با استفاده از آنها انجام می شود. با توجه به اینکه در هر بار بالا آمدن کامپیوتر Boot sector مورد ارجاع قرار می گیرد، و با هر بار تغییر پیکربندی کامپیوتر محتوای boot sector هم مجددا نوشته می شود، لذا این قطاع مکانی بسیار آسیب پذیر در برابر حملات ویروس ها می باشد.
این نوع ویروس ها از طریق فلاپی هایی که قطاع boot آلوده دارند انتشار می یابند. Boot sector دیسک سخت کامپیوتری که آلوده شود توسط ویروس آلوده شده و هر بار که کامپیوتر روشن می شود، ویروس خود را در حافظه بار کرده و منتظر فرصتی برای آلوده کردن فلاپی ها می ماند تا بتواند خود را منتشر کرده و دستگاه های دیگری را نیز آلوده نماید. این گونه ویروس ها می توانند به گونه ای عمل کنند که تا زمانی که دستگاه آلوده است امکان boot کردن کامپیوتر از روی دیسک سخت از بین برود.
این ویروس ها بعد از نوشتن بر روی متن اصلی boot سعی می کنند کد اصلی را به قطاعی دیگر بر روی دیسک منتقل کرده و آن قطاع را به عنوان یک قطاع خراب (Bad Sector) علامت گذاری می کند.

Macro viruses

این نوع ویروس ها مستقیما برنامه ها را آلوده نمی کنند. هدف این دسته از ویروس ها فایل های تولید شده توسط برنامه هایی است که از زبان های برنامه نویسی ماکرویی مانند مستندات Exel یا Word استفاده می کنند. ویروس های ماکرو از طریق دیسک ها، شبکه و یا فایل های پیوست شده با نامه های الکترونیکی قابل گسترش می باشد.
ویروس تنها در هنگامی امکان فعال شدن را دارد که فایل آلوده باز شود، در این صورت ویروس شروع به گسترش خود در کامپیوتر نموده و سایر فایل های موجود را نیز آلوده می نماید. انتقال این فایل ها به کامپیوتر های دیگر و یا اشتراک فایل بین دستگاه های مختلف باعث گسترش آلودگی به این ویروس ها می شود.

File infecting viruses

فایل های اجرایی (فایل های با پسوند .exe و .com) را آلوده نموده و همزمان با اجرای این برنامه ها خود را در حافظه دستگاه بار نموده و شروع به گسترش خود و آلوده کردن سایر فایل های اجرایی سیستم می نمایند. بعضی از نمونه های این ویروس ها متن مورد نظر خود را به جای متن فایل اجرایی قرار می دهند.

ویروس های چندریخت Polymorphic

این ویروس ها در هر فایل آلوده به شکلی ظاهر می شوند. با توجه به اینکه از الگوریتم های کدگذاری استفاده کرده و ردپای خود را پاک می کنند، آشکارسازی و تشخیص این گونه ویروس ها دشوار است.

ویروس های مخفی

این ویروس ها سعی می کنند خود را از سیستم عامل و نرم افزارهای ضدویروس مخفی نگه دارند. برای این کار ویروس در حافظه مقیم شده و حایل دسترسی به سیستم عامل می شود. در این صورت ویروس کلیه درخواست هایی که نرم افزار ضدویروس به سیستم عامل می دهد را دریافت می کند. به این ترتیب نرم افزارهای ضدویروس هم فریب خورده و این تصور به وجود می آید که هیچ ویروسی در کامپیوتر وجود ندارد. این ویروس ها کاربر را هم فریب داده و استفاده از حافظه را به صورت مخفیانه انجام می دهند.

ویروس های چندبخشی

رایج ترین انواع این ویروس ها ترکیبی از ویروس های boot sector و file infecting می باشد. ترکیب انواع دیگر ویروس ها هم امکان پذیر است.

سایر برنامه های مختل کننده امنیت

برخی از محققین اسب های تروا(Trojan)، کرم ها و بمب های منطقی را در دسته ویروس ها قرار نمی دهند ولی واقعیت این است که این برنامه ها هم بسیار خطرناک بوده و می توانند خساراتی جدی به سیستم های کامپیوتری وارد نمایند.
اسب های تروا تظاهر می کنند که کاری خاص را انجام می دهند ولی در عمل برای هدف دیگری ساخته شده اند، به عنوان مثال برنامه ای که وانمود می کند که یک بازی است ولی در واقع اجازه دسترسی از راه دور یک کاربر به کامپیوتر را فراهم می آورد.
کرم ها برنامه هایی هستند که مشابه ویروس ها توان تکثیر کردن خود را دارند، ولی برعکس آنها برای گسترش خود نیاز به برنامه هایی دیگر ندارند تا آنها را آلوده کرده و تحت عنوان فایل های آلوده اقدام به انتقال و آلوده کردن دستگاه های دیگر نمایند. کرم ها معمولا از نقاط آسیب پذیر برنامه های e-mail برای توزیع سریع و وسیع خود استفاده می نمایند.
بمب های منطقی برنامه هایی هستند که در زمان هایی از قبل تعیین شده؛ مثلا یک روز خاص؛ اعمالی غیر منتظره انجام می دهند. این برنامه ها فایل های دیگر را آلوده نکرده و خود را گسترش نمی دهند.
علی رغم تنوع انواع برنامه های مخرب، برنامه های قوی ضد ویروس می توانند نسخه های مختلف آنها را شناسایی و از بین ببرند. در ادامه این متن برای سادگی به همه انواع این برنامه ها عنوان عمومی ویروس اطلاق می شود.

طرز کار برنامه های ضد ویروس

ضد ویروس اصطلاحی است که به برنامه یا مجموعه ای از برنامه ها اطلاق می شود که برای محافظت از کامپیوتر ها در برابر ویروس ها استفاده می شوند. مهم ترین قسمت هر برنامه ضد ویروس موتور اسکن(Scanning engine) آن است. جزییات عملکرد هر موتور متفاوت است ولی همه آنها وظیفه اصلی شناسایی فایل های آلوده به ویروس را با استفاده از فایل امضای ویروس ها بر عهده دارند. فایل امضای ویروس یک رشته بایت است که با استفاده از آن می توان ویروس را به صورت یکتا مورد شناسایی قرار داد و از این جهت مشابه اثر انگشت انسان ها می باشد. ضد ویروس متن فایل های موجود در کامپیوتر را با نشانه های ویروس های شناخته شده مقایسه می نماید. در بیشتر موارد در صورتی که فایل آلوده باشد برنامه ضدویروس قادر به پاکسازی آن و از بین بردن ویروس است. در مواردی که این عمل ممکن نیست مکانیزمی برای قرنطینه کردن فایل آلوده وجود دارد و حتی می توان تنظیمات ضدویروس ها را به گونه ای انجام داد که فایل آلوده حذف شود.
بعضی از برنامه های ضد ویروس برای شناسایی ویروس های جدیدی که هنوز فایل امضای آنها ارایه نشده از روش های جستجوی ابتکاری استفاده می کنند. به این ترتیب داده های مشکوک در فایل های موجود در سیستم و یا فعالیت های مشکوک مشابه رفتار ویروس ها (حتی در صورتی که تعریف ویروسی منطبق با آنچه که در فایل مشکوک یافت شده موجود نباشد) علامت گذاری می شوند. اگر ضد ویروس فعالیت مشکوکی را مشاهده نماید، برنامه ای که فعالیت مشکوک انجام داده را قرنطینه نموده و به کاربر در مورد آن اعلام خطر می کند (به عنوان مثال اعلام می شود که برنامه مشکوک مایل به تغییر Windows Registry می باشد). دقت این روش پایین است و در بسیاری از مواقع در شناخت فایل های مشکوک به ویروس اشتباهاتی رخ می دهد.
در چنین مواقعی فایل قرنطینه شده برای شرکت های سازنده ضد ویروس ها ارسال می شود که پس از تحقیق و آزمایش آن، در صورتی که واقعا فایل آلوده به ویروس باشد نام، امضاء و مشخصات آن مشخص شده و پادزهر آن ارایه می گردد. در این صورت کد مشکوک تبدیل به یک ویروس شناخته شده می شود.

قابلیت های نرم افزار های ضدویروس

سطح محافظت نرم افزار بسته به جدید و بروز بودن آن متغیر است. محصولات جدیدتر قابلیت های مانند بروز رسانی خودکار، اسکن های زمان بندی شده، محافظت از سیستم به صورت ماندگار در حافظه و همچنین امکان یکپارچه شدن با برنامه های کاربردی اینترنتی مانند برنامه های e-mail و مرورگرهای وب را دارند. نسخه های قدیمی تر نرم افزارهای ضدویروس تنها یک اسکنر بودند که باید به صورت دستی راه اندازی می شدند. همه نرم افزار های ضدویروس در صورتی که به صورت منظم به روز رسانی شده و عملیات اسکن بر روی دیسک های سخت، تجهیزات قابل انتقال (مانند فلاپی و Zip disk) انجام شود می توانند دستگاه کامپیوتر را در برابر ویروس ها مقاوم کنند. در واقع نقطه برتری محصولات جدید ضد ویروس در قابلیت های آنها برای محافظت از سیستم در مواقعی است که کاربر دانش و یا دقت لازم برای به کارگیری آن را ندارد.
حداقل توقعی که از یک برنامه ضد ویروس خوب می توان داشت این است که در برابر ویروس های boot-sector، ماکرو، اسب های تروا و فایل های اجرایی آلوده به ویروس و کرم اقدامات محافظتی لازم را به عمل آورد. از محصولات جدیدتر می توان انتظار محافظت در برابر صفحات وب، اسکریپت ها، کنترل های ActiveX و اپلت های جاوای خطرناک، همچنین کرم های e-mail را داشت.

بیچاره ویروس‌ها!

چه چیزی ویروس نیست؟!
بدلیل سوء شهرتی که ویروسهای کامپیوتری کسب کرده‌اند، به آسانی هر مشکل کامپیوتری بر گردن ویروسها انداخته می‌شود. در این مقاله در ابتدا به بعضی موارد و مشکلات که ممکن است دلیلی بغیر از ویروس داشته باشند، اشاره می‌شود:
مشکلات سخت‌افزاری: ویروسی وجود ندارد که بتوانند به بعضی از قطعات سخت‌افزاری مانند چیپ‌ها، بردها و مونیتور آسیب برساند.
صدای بوق در هنگام راه‌اندازی کامپیوتر بدون تصویر: این حالت معمولا بدلیل یک مشکل سخت‌افزاری در هنگام روند بوت رخ می‌دهد. به مستندات کامپیوتر خود برای فهمیدن معنی انواع بوقها در هنگام بوت مراجعه کنید.
کامپیوتر کل ۶۴۰ کیلوبایت اول از حافظه را نشان نمی‌دهد. این می‌تواند نشانه ویروس باشد، اما قطعی نیست. بعضی از درایورهای سخت‌افزار مانند مونیتور یا کارت SCSI ممکن است بخشی از این قسمت از حافظه را استفاده کنند. به سازنده یا فروشنده کامپیوتر خود مراجعه کنید تا دلیل این امر را بفهمید.
دو برنامه ضدویروس نصب‌شده دارید و یکی از این دو، ویروسی را گزارش می‌کند: در حالیکه که این می‌تواند نشانه ویروس باشد اما ممکن است امضا یا اثر یکی از این ضدویروسها در حافظه باشد که توسط دیگری به صورت ویروس تشخیص داده شده است.
در حال استفاده از Microsoft Word هستید که Word به شما گزارش وجود یک ماکرو در یک فایل را می‌دهد. به این معنی نیست که ماکرو ویروس است.
یک فایل یا سند خاص را نمی‌توانید باز کنید: این الزاما نشانه وجود ویروس نیست. امتحان کنید که آیا می‌توان فایل دیگر یا نسخه پشتیبان همین فایل را باز کرد. اگر بقیه باز می‌شوند، امکان خراب بودن فایل اولیه وجود دارد.
برچسب روی هارد تغییر کرده‌است. هر دیسک اجازه داشتن یک برچسب را دارد. می‌توانید توسط DOS یا Windows به یک دیسک برچسبی اختصاص دهید.
هنگام اجرای ScanDisk ، آنتی‌ویروس نورتون یک فعالیت شبه‌ویروسی را گزارش می‌کند. دو راه حل در پیش‌رو دارید:
Auto-Protect نورتون را موقتا غیرفعال کنید و ScanDisk را اجرا کنید.
Optionهای ScanDisk را در هنگام اجرا تغییر دهید.
در حقیقت، موارد فوق تنها چند مورد از تصورات اشتباه در مورد ویروس‌هاست.

تصورات غلط

در مورد تصورات غلطی که در مورد ویروسها وجود دارد، داستانها و اتفاقات جالبی وجود دارد. جالب اینجاست که افراد زیادی نیز هستند که با اینکه اطلاعات زیاد و یا صحیحی راجع به ویروسها ندارند، ولی خود به گونه دیگری فکر می‌کنند و به این ترتیب به خود اجازه اظهار نظر در این مورد را می‌دهند. این افراد دچار سندرمی به نام False Authority یا اعتبار کاذب هستند.
ولفگانگ استیلر که بعنوان یک متخصص ویروس بصورت بین‌المللی مطرح است، و نویسنده برنامه ضدویروس Integrity Master است می‌گوید: “امروزه خبرگان امنیت کامپیوتر – افرادی که لایق این عنوان هستند- تمایل به داشتن یک زمینه خوب از نحوه عمل ویروسها دارند و می‌توانند نصایح خوبی در این زمینه ارایه دهند. “ اما هنگامی که از وی درباره صاحب‌نظران ویروس پرسیده می‌شود، او کلمات خود را بدقت و با احتیاط کامل انتخاب می‌کند.
استیلر می‌گوید “ این افراد نسبت به مردم عادی درک بیشتری از ویروس‌ها دارند.” او اضافه می‌کند: “ بعضی ادعا می‌کنند که این افراد بدرستی ویروسها را می‌شناسند، اما تعدادی را دیده‌ام که هیچی نمی‌دانند یا حتی بدتر، دچار تصور غلطی از ویروس هستند. با توجه به این نکته که آنان متخصصان امنیت کامپیوتر هستند، تصورات غلطشان بار منفی بیشتری نسبت به مردم عادی دارد. گفتار و نظرهای اشتباه، زمانی که از زبان این افراد شنیده می‌شوند، نتایج زیانبارتری دارند. ”
افرادی که عناوین شغلی مرتبطی نیز ندارند، گاهی دچار سندرم اعتبار کاذب هستند. برای مثال یک کاربر که به ویروس برمی‌خورد، ممکن است برای فهمیدن نحوه مقابله با آن به هرکسی مراجعه کند. در چنین شرایط شخص پاسخگو ممکن است تا درجه متخصص رسمی ویروس نیز ارتقاء یابد!!
دونتمن می‌گوید” شغل یک ویراستار مجله کامپیوتر ایجاب می‌کند که وی در مورد خیلی چیزها مقدار کمی بداند. او گستره وسیعی از دانش با عمق کم در اختیار دارد، مگر در چند مورد خاص!”
او اضافه میکند “ گزارشگران و ویراستاران صنعت کامپیوتر می‌توانند بخویی صحبت‌کنند و بنویسند. اگر شما بتوانید در مورد یک موضوع، حتی اگر در مورد آن چیزی ندانید، تعابیر خوبی بیان کنید، شانس خود را برای این که متخصص در آن زمینه شناخته شوید بالا برده‌اید، مخصوصا توسط افرادی که در مورد آن موضوع هیچ‌چیز نمی‌دانند. ”
سندرم اعتبار کاذب دو میل مهم را در فرد برمی‌انگیزد. اول اینکه فرد واقعا دوست دارد که به دیگران کمک کند؛ و دیگر اینکه دوست دارد بر کامپیوتر احساس کنترل داشته باشد. و این دو گرایش باعث تاثیرپذیری فرد در مقابل این سندرم می‌شود.
مارچلو، یک کاربر معمولی که یک ایمیل دروغین دریافت کرد، پیامی روی CompuServe فرستاد و به کاربران هشدار داد که هر پیامی که در عنوانش عبارت “Good Times” را دارد، باز نکنند (مبادا که به چینی ویروسی آلوده شوند). بطرز مضحکی مارچلو از عبارت “Good Times” در عنوان پیام هشدارهنده خود استفاده کرده بود!!!
یک متخصص ویروس به شوخی یک پیام برای مارچلو فرستاد و به او گفت که آلوده کردن کامپیوتر دیگران با ویروس Good Times را متوقف کند. مارچلو وقتی از جزییات نامه دروغین مطلع شد، پاسخ داد “ از کمک شما متشکرم. متاسفم، من گول خورده بودم. اما بهرحال من نگران کامپیوتر و شغلم بودم”

نتیجه گیری

هدف از این مقاله تغییر عقاید شما درباره افسانه‌هایی که در مورد ویروس‌ها شنیده‌اید، نیست. بلکه از شما می‌خواهیم پرسشهای خود را از افرادی بپرسید که در زمینه ویروسهای کامپیوتر صاحب تخصص و آگاهی هستند. به این ترتیب می‌توان از “کوری عصاکش کور دگر شود” جلوگیری کرد و از تعداد افرادی که تمام خرافه‌ها راجع به ویروسها را باور دارند، کاست.

بطور خلاصه

بیشتر افراد دانش و تخصص بسیار کمی در زمینه ویروسهای کامپیوتری دارند.
افراد با دانش کم اغلب به سندرم اعتبار کاذب دچار می‌شوند.
سندرم اعتبار کاذب معمولا به شیوع ترس و خرافات در مورد ویروسهای کامپیوتر می‌انجامد.
دوتمن به بهترین نحو جمع‌بندی می‌کند: “ اگر انسانها احتیاط بیشتری در مورد اینکه به چه کسی و چگونه و تا چه حدی اعتماد کنند، بخرج میدادند، ما بعنوان انجمن متخصصان بیشتر می‌دانستیم و بهتر شناخته می‌شدیم. بنابرانی مسیرهای کمتری به سمت اطلاعات بد یا غیرموثق پدید می‌آمد.
منبع:http://www.academist.ir
/س