نگاهی به کاربرد پزشکی بارهنگ

نام علمی (خانواده):

Plantago major L. (Plantaginaceae)

نام انگلیسی:

Common Plantain, Whiteman's Foot, Daun Sejumbok

نام فارسی:

بارهنگ

مشخصات:

بارهنگ یک علف کوچک چند سال ماندنی است. تقریباً تمامی برگ‌ها روی زمین، فاقد استیپول (زائده‌ای در محل اتصال دمبرگ به ساقه) نیزه‌ای تا بیضی تخم مرغی با طولی بین 5 تا 20 سانتی‌متر و گل بسته هستند. ضد درد، ضد باکتری، ضد اسهال، ضد التهاب، ضد سرطان، آنتی‌اکسیدان، ضد پروتوزوآ، ضد ویروس، تنظیم کننده سیستم ایمنی، محرک سیستم ایمنی، محرک تکثیر، مقابله با ایجاد زخم، ضد موتاسیون، افزایش دهنده انقباضات رحمی و ترمیم کننده زخم. گل‌ها کوچک، سفید، زیاد و گل آذین‌ها سوزن سوزن هستند. کاسبرگ‌ها بیضی پهن، بیضی کشیده با نوک پخ و جام گل سبز مایل به زرد هستند و چهار بخش دارند که منظم روی هم را پوشانده‌اند. دانه‌ها سیاه کدر و اندوسپرمی هستند.

منشأ:

این گیاه در اروپا، شمال و مرکز آسیا یافت می‌شود و به تمام نقاط دنیا نیز صادر شده است.

ترکیبات شیمیایی:

اوکوبین، کاتالپول، اسکوته لارئین، نپتین، اسید کلروژنیک، اسید نئوکلروژنیک، هیس پیدولین، هوموپلانتاگینین، پنتیرین، اورسولیک اسید و سایر مواد.

کاربرد در طب سنتی:

رومیان و یونانیان از این گیاه به عنوان یک ماده قابض برای بهبود زخم، آسم، تب و بیماری‌های چشمی استفاده می‌کردند. در برزیل این گیاه برای درمان زخم‌های پوستی (سالک جلدی) که توسط لیشمانیا برزیلینسیس ایجاد می‌شود، کاربرد داشته است. در ترکیه و برای درمان زخم‌ها، پودر برگ‌های خشک این گیاه به همراه عسل، روزانه قبل از صبحانه مصرف می‌شود. دم کرده برگ‌های این گیاه در درمان اسهال، زخم، ادرار خونی، مشکلات گوارشی و ترشح بیش از حدّ مخاطی به کار می‌رود. سرخ پوست‌ها از برگ‌های این گیاه ضمادی برای درمان درد، تورم، بریدگی، زخم، تاول، عفونت، حشره گزیدگی و مارگزیدگی و هموروئید می‌ساخته‌اند. دانه‌های این گیاه برای ایجاد تعریق، افزایش جریان ادرار، درمان اسهال و اسهال خونی، درمان روماتیسم، مالاریا، آسم، بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های مثانه، سوزاک و هموروئید به کار می‌رود. کمیسیون E کاربرد داخلی (غیر موضعی) بارهنگ را برای درمان زکام در دستگاه تنفسی فوقانی و تغییرات التهابی مخاط دهانی - حلقی و مصرف موضعی آن را نیز برای درمان واکنش‌های التهابی پوست تأیید کرد.  

آثار دارویی:

ضد درد، ضد باکتری، ضد اسهال، ضد التهاب، ضد سرطان، آنتی‌اکسیدان، ضد پروتوزوآ، ضد ویروس، تنظیم کننده سیستم ایمنی، محرک سیستم ایمنی، محرک تکثیر، مقابله با ایجاد زخم، ضد موتاسیون، افزایش دهنده انقباضات رحمی و ترمیم کننده زخم.

مقدار مصرف:

روزانه 8 تا 16 گرم از تمام اندام‌های گیاه و یا دانه‌های آن به شکل جوشانده و یا عصاره برای درمان ادم، خون ادراری، ادرار دردناک، سرفه‌ی مزمن، التهاب ریه و التهاب چشم مصرف می‌شود. تقریباً 2 تا 4 سی‌سی از عصاره مایع این گیاه، 3 بار در روز به صورت خوراکی مصرف می‌شود تا به شخص احساس نشاط و سلامتی دهد. به عنوان شوینده و یا غرغره 1/4 گرم از این گیاه را در 150 سی‌سی آب سرد به مدت 1 تا 2 ساعت غوطه‌ور می‌سازند برای مصرف داخلی 1/4 گرم از این گیاه را 10 تا 15 دقیقه در 150 سی‌سی آب جوشیده غوطه‌ور می‌سازند و 3 تا 4 بار در روز به عنوان نوشیدنی سرو می‌کنند.

عوارض جانبی:

تهوع، استفراغ، اسهال، بی‌اشتهایی، نفخ، واکنش‌های ازدیاد حساسیت و التهاب پوستی ممکن است بروز کند. آنافیلاکسی‌های تهدید کننده‌ی زندگی در موارد شدیدتر بروز می‌کند.

مسمومیت‌زایی:

عصاره اتانولی 70 درصد برای میگو سمّی است. این گیاه در موش‌های صحرایی بعد از تجویز خوراکی و داخل صفاقی سمیت اندکی ایجاد کرده است.

موارد منع مصرف:

این گیاه نباید در دوران بارداری و شیردهی مصرف شود. برای افرادی که دچار انسداد روده هستند و یا آن‌هایی که نسبت به بارهنگ بیش حساس (ازدیاد حساسیت) می‌باشند نیز نباید از آن استفاده کنند.

تداخلات دارو - گیاه:

مصرف همزمان این گیاه باعث کاهش اثربخشی کاربامازپین و افزایش اثربخشی گلیکوزیدهای قلبی، بتابلاکرها و داروهای مسدود کننده‌ی کانال‌های کلسیمی می‌شود.

پی‌نوشت:

برای مشاهده پی‌نوشت‌های این کتاب به منبع مقاله مراجعه شود.

منبع مقاله :
لینگ، کوهویی - تانگ کیان، چوا - چای هون، تان؛ (1392)، راهنمای گیاهان دارویی: مصور و با رویکرد علمی و دارویی، مترجمان: حسین حسین‌زاده - محسن ایمن شهیدی، رامین رضایی، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، چاپ اول.