معرفی کتاب حدایق السحر فی دقایق الشعر

کتابی ادبی به زبان فارسی نوشته‌ی ادیب و کاتب و شاعر شیعی ایرانی رشیدالدین محمد معروف به «رشیدالدین وطواط» (م 573 ق) بر تشیع وی دلایل فراوانی است که از آن میان کتاب او به عنوان مطلوب کل طالب من کلام علی بن ابی طالب است که به کوشش فلیشر Fleisher به سال 1837 م در لایپزیک به چاپ رسیده است. حدایق السحر از آثار گرانبهای ادب فارسی است و این به چند دلیل است: یکی آنکه این اثر از روزگاری دیرین است چه نگارش آن حدوداً میان سالهای 551 و 552 ق انجام یافته و این نزدیک به زمان انشاء چهار مقاله‌ی عروضی و مقامات حمیدی است. چون کتابهایی که از این زمان به جای مانده اندک است، هر چه پیش از قرن ششم و هفتم به زبان پارسی به دست آید، سرمایه‌ای بزرگ برای ادبیات این زبان خواهد بود. دیگر آن که نویسنده‌اش یکی از منشیان بلیغ فارسی و عربی و از شاعران برجسته‌ی این دو زبان است که در زمان خود همگی او را به استادی سخن می‌شناخته‌اند. افزون بر این، حدایق‌السحر نخستین کتاب فارسی در صنایع شعری است که نسخه‌ی آن بر جای مانده است و کتابهای دیگری که پیش از آن (مانند ترجمان البلاغة و کنز الغرایب) نوشته شده، از میان رفته است. این کتاب، علاوه بر آن که در هنر بدیع کتابی مهم و سودمند است، حاوی فواید ادبی و اطلاعات تاریخی ارزشمند و اشعار برخی شاعران است که یاد آنها به جز حدایق السحر در جای دیگری نیست. چون رشیدالدین وطواط از نقادان سخن و آگاه از قواعد فصاحت و بلاغت بوده، درباره‌ی برخی از سخن‌آوران فارسی و ارزش هنری ایشان اظهار راز کرده و این ارزیابی از سوی کسی در پایگاه وی دارای اعتبار تاریخی است. این کتاب به علت کوچکی حجم و اهمیت موضوع و پر بودن از فواید و آوازه‌ی بلند و نیکوی نویسنده، به زودی توجه ادیبان و نویسندگان فارسی را به سوی خود کشانده و بسیاری از ایشان به پیروی از وی و شرح اثر او پرداخته‌اند. حدایق‌السحر دارای 81 صنعت ادبی و انبوهی اشعار و امثال و اخبار فارسی و عربی و نکات نقد ادبی است. از حدایق‌السحر چاپهای متعددی به سال 1272 و 1291 و 1302 ق در تهران انجام یافته است. چاپ علمی و انتقادی آن را مرحوم عباس اقبال آشتیانی (1275-1334 ش) به سال 1308 ش در تهران انجام داده است.
مرحوم اقبال مقدمه‌ای مفصل در شرح زندگی رشیدالدین وطواط و ارزش ادبی حدایق‌السحر و نسخه‌های خطی آن نوشته و در پایان کتاب حواشی و توضیحات و فهرست‌های سودمندی آورده است.
کتاب از روی نسخه‌ی خطی معتبری متعلق به سال 668 ق به چاپ رسیده است.
کتابنامه :
الذریعة، 268/6؛ حدایق‌السحر، به کوشش عباس اقبال؛ معجم المطبوعات العربیة و المعربة، 1921/2؛ کشلف الظنون، 1721/2؛ فهرست کتابهای چاپی فارسی، 1726/2.

منبع مقاله :
گروه نویسندگان، (1391)، دائرةالمعارف تشیع (جلد ششم)، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.