مقبره‎ی پیر سهراب

***
نام: سهراب؛ ملقب به پیر سهراب/ نشانی: شهرستان چابهار، بخش مرکزی، دهستان پیرسهراب، روستای بجار بازار/ تاریخ نخستین بنا: سیصد سال قبل/ دایر: زائرسرا، آب انبار/ مدیریت: مردمی
***

(1) موقعیت مقبره

مقبره در فاصله 120 کیلومتری شهر چابهار، بخش مرکزی و در دهستان پیرسهراب، روستای بجار بازار واقع شده است. براساس سرشماری سال 1385، دهستان پیرسهراب دارای 3798 خانوار و 20281 نفر جمعیت بوده است.
یکی از بناهای منحصر به فرد با معماری عالی نسبت به سازه‌های منطقه در منطقه‌ی چابهار بنای زیارتگاه پیرسهراب است که در نزدیکی روستای پیرسهراب بر تپه‌ای مشرف بر روستا واقع شده است. مقبره در ضلع جنوبی دهستان پیرسهراب، در بالای تپه‌ای به ارتفاع دوازده متر بالاتر از سطح زمین در جوار قبرستان قدیمی روستا بنا شده است. در پایین تپه و چسبیده به آن، زمین‌های کشاورزی دور تا دور محوطه را احاطه کرده است. همچنین درختان کهور خودرو و نخل‎های کاشته شده نیز در این زمین‌ها به فراوانی دیده می‌شود. با توجه به قرار گرفتن مقبره در بالای تپه، از جاده به خوبی نمایان است. مسیر جاده‌ی مقبره خاکی ولی دسترسی به آن آسان است و برای رفتن به بالای تپه راه باریکه‌ای با توجه به عبور و مرور افراد ایجاد شده است. از بالای تپه، منظره زیبای دهستان دیده می‌شود. با توجه به تعمیرات متوالی که روی بنای مقبره صورت گرفته است، این بنا همچنان پابرجا مانده است.

(2) تاریخچه‌ی مقبره

الف) نام و نشان صاحب مقبره:
طبق گفته‌های راویان محلی، صاحب مقبره مرحوم پیرسهراب در سال‌های دور از بغداد به این مکان عزیمت کرد و در این روستا و روستاهای همجوار مریدان زیادی داشت. گفته می‌شود در جنگ با پرتغالی‌ها به شهادت رسیده است. اطلاعات دقیقی در این مورد به دست نیامده است، ولی عده‌ای از اهالی ایشان را از نوادگان امام جعفر صادق (علیه السلام) می‌دانند.

ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:

بنا به اظهارات راویان محلی، این مقبره قدمتی بیش از سیصد سال دارد. قبر پیر در ابتدا به صورت چهار دیواری محصور از سنگ بوده است. در مورد بنای جدید مقبره، روایتی به شرح زیر وجود دارد:
فردی بیمار از هند به مکران (روستای پیرسهراب) آمد و به واسطه‌ی پیرسهراب طلب شفا کرد. در آن زمان، پاکستان جزئی از هند بود. وی شش ماه در این مکان ماندگار شد تا اینکه شفاء یافت. سپس به هند بازگشت و بعد از مدتی این بنا را ساخت. ساخت بنای مقبره را به او نسبت می‌‎دهند. نام این فرد مَگن بوده است. مگن، نوادگان زیادی دارد که بعضی از آنان اکنون در دبی سکونت دارند و هرچند سال یک‌بار به مقبره پیرسهراب می‌آیند. یکی از نوادگان وی به نام کریشنا هر ساله پارچه‌ای برای پوشش قبر به ارمغان می‌فرستد. زمین‌های اطراف نیز که هم اکنون به قبرستان تبدیل شده است هیچ تغییری نکرده و به همان شکل است ولی تعداد زیادی از قبور تخریب شده است.

(3) محوطه و معماری کنونی مقبره

یکی از بناهای منحصر به فرد با معماری عالی نسبت به سازه‌های منطقه در منطقه‌ی چابهار بنای زیارتگاه پیرسهراب است که در نزدیکی روستای پیرسهراب بر تپه‌ای مشرف بر روستا واقع شده است. بسترسازی برای ساخت مقبره بسیار جالب است به نحوی که سازندگان در ابتدا حاشیه‌ی تپه را با سکوی بزرگی از خشت خام از سطح زمین‌های اطراف بالا آورده‌اند تا هم سطح تپه شود و پس از آن، فضایی مسطح را که نیمی از آن طبیعی و نیمی دیگر ساخته شده است، به وجود آورده‌اند؛ البته لازم است ذکر شود این مصطبه‌ی خشتی با توجه به وضعیت موجود، قدیمی‌ترین قسمت زیارتگاه هست که وضعیت اولیه خود را حفظ کرده است.
مقبره خود شامل فضایی مستطیل شکل به ابعاد دو در سه متر است که با سیمان سفید اندود شده است. این بنا دیوارهایی منظم و ساده دارد که در قسمت رخبام با کنگره‌های دندان موشی و چهار منارک کوچک در هر زاویه‌ی بام تزئین شده است. علاوه بر این، دو منارک دیگر در دو سوی ورودی مقبره وجود دارد که تقریباً همانند مابقی منارک‌ها ساخته شده‌اند.
ورودی بنا به صورت طاقی قوسی چندبخشی است که از دیواره‌ی مقبره بیست سانتی‌متر جلوتر آمده است و شامل در ورودی چوبی، تزئینات طاقچه مانند مربعی بالایی و قوس نهایی می‌شود که دارای کتیبه‌ای مرمری با جمله لااله الا الله است. درست در ضلع دیگر بنا و برای حفظ قرینه‌سازی طاقنمایی با ابعاد و ویژگی همین ورودی ایجاد کرده‌اند که جنبه تزئینی دارد.
فضای داخل مقبره ساده است و دارای دو طاقچه کوچک متقابل هم به ابعاد بیست در سی سانتی‌متر است که یکی برای قرار دادن قرآن و دیگری برای قرار دادن عود به کار می‌رود. قبر پیر سهراب نیز به صورت برآمدگی کوچک به ارتفاع بیست سانتی‌متر است که روی آن را با پارچه‌ای مزیّن به سوزن دوزی زنان روستا، پوشانده‌اند؛ البته روی پارچه‌های پیشکشی، پارچه‌ی دیگری را زائران هندی و عرب قرار داده‌اند. فضای داخل هیچ‌گونه نورگیری وجود ندارد و برای روشنایی آن امروزه از لامپ استفاده می‌نمایند. در زیر سقف، کانالی کوچک سی در چهل سانتی‌متری وجود دارد که به جهت تهویه هوا ساخته شده است.
سقف بنا نیز گنبدی مطبق، برگرفته از معماری هندی است که در منطقه‌ی چابهار به علت تردد و مبادلات موجود، وجود دارد.
فضای اطراف بنا در گذشته حصاری نداشته است اما در سال‌های اخیر یکی از خیرّان منطقه، دیواری از سنگ لاشه و آجر برای آن ساخته است که مقبره را از فضای پیرامونی خود جدا می‌سازد و تنها راه ارتباط آن از طریق دری کوچک قوس‌دار با دو منارک کوچک در بالای آن امکان‌پذیر است.
در داخل این حیاط نیز اتاق استراحت زائران، کوزه‌های بزرگ آب شرب و همچنین آب انباری کوچک وجود دارد که خیرّان محلی ساخته‌اند. به نظر می‌رسد این بنا، ارزش و اهمیت ثبت در فهرست میراث فرهنگی کشور را داراست.

(4) توضیحات تکمیلی و ملاحظات

1. زائران:

این مقبره زیارت نامه ندارد و زائران آن بیشتر افراد محلی و گروهی هم از دیگر شهرستان‌های استان هستند. زائرانی از کشورهای پاکستان، هند، افغانستان، امارات متحده عربی و حتی عراق نیز به این مکان می‌آیند و گاهی ماه‌ها در این روستا می‌مانند. مردم منطقه اعتقاد بسیار زیادی به پیرسهراب دارند و برای گرفتن حاجات خود به این مقبره می‌آیند.

2. نذورات:

نذورات بیشتر شامل گوشت‌های قربانی گاو، گوسفند، بز، غذاهای نذری، خرما، شیرینی، نان، حلوا و شکلات است که در بین مردم تقسیم می‌شود.

3. مراسم:

معمولاً افرادی که مریض هستند یا به هر دلیل دیگر به زیارت پیر سهراب می‌آیند. برخی از زائران در شب جمعه در این مکان می‌خوابند و دعا و قرآن می‌خوانند و مشک و عود دود می‌کنند و روغنی را می‌سوزانند که به زبان‌های محلی (زهرین تیل) نام دارد.
در چهار سوی قبر چهارچوب قرار دارد که محل دخیل بستن زائران است و در گوشه‌ی دیوار، گودال کوچکی هست که از خاک آن به عنوان تبرک به دست‌ها می‌مالند و حتی زوار آن را برای تبرک به منطقه خود می‌برند.

4. دفن شدگان:

در نزدیکی در ورودی حیاط مقبره و دور تا دور آن قبور زیادی وجود دارد، ولی در فاصله سی متری از مقبره قبری هست که این قبر را متعلق به مرید پیر سهراب به نام شیخ چنگن می‌دانند که به همراه همسر و فرزندان خود در کنار یکدیگر مدفون شده‌اند. بعضی از قبور عمومی قبرستان شناسنامه ندارند و با سنگ‌چین مشخص شده‌اند. برخی از قبور جدید مربوط به افراد محلی دارای شناسنامه هستند.

5. متولیان و خادمان:

در حال حاضر، مقبره را یکی از اهالی روستا به نام نورمحمد مریدی اداره می‌کند. در سال‌های گذشته به ترتیب شیخ مراد و شیخ آدم آن را مدیریت می‌کرده‌اند.

راویان محلی:

مولابخش رئیسی؛ محمدجواد صادقی؛ بلوچ؛ لال بخش جدگال؛ کریم بخش پناهی

تحقیق میدانی:

1388/11/9
منبع مقاله :
کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.