گرمازدگی در فصل تابستان

گرمازدگی که از بیماری‌های شایع فصل تابستان است، با افزایش درجه حرارت هوا و تعریق زیاد بروز می‌کند و به دلیل تابش مستقیم آفتاب، با سرخی پوست، افزایش ضربان قلب و حتی ضعف کردن همراه است. این بیماری نه تنها در افراد عادی بلکه در ورزشکاران نیز به کرات دیده می‌شود که با رعایت نکاتی ساده می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد. افراد مستعد گرمازدگی شامل کودکان، سالمندان، بیماران مزمن قلبی، دیابتی و مبتلایان به نارسایی کلیه و مبتلایان برخی بیماری‌های پوستی که با اختلالات غدد عروقی مواجهند می‌باشند و افرادی با سابقه مصرف داروهای ضد افسردگی، پارکینسون و پرفشاری خون را دارند در ساعات اوج گرما (ساعت 10 تا 16) از منزل خارج نشوند. به هم خوردن تعادل در مکانیسم‌های تنظیمی گرمای بدن، گرمازدگی نامیده می‌شود. تولید گرما در بدن به علت افزایش شدید حرارت محیط و ناتوانی در دفع حرارت ایجاد شده باعث گرمازدگی می‌شود. گرمازدگی به دو دسته تقسیم می‌شود: الف) کلاسیک. ب) فعالیتی.
نوع کلاسیک بیشتر در سنین بالا و در بیماران قلبی وعائی، بیماری‌های مزمن، بیماری‌های روانی، معلولان، افراد چاق، افرادی که به هر دلیل دچار کاهش آب بدن شده‌اند، استفاده کنندگان از بعضی دواها (آرامبخش و خواب‌آور، آنتی کولینرژیک، آنتی هیستامین و داروهای مدر) پس از چند روز تماس با هوای گرم که امکان تهویه مناسب محیط هم نباشد اتفاق می‌افتد.
نوع فعالیتی در سنین پایین‌تر و به دنبال فعالیت‌ها و ورزش‌های سنگین در آب و هوای گرم (مانند کسانی که مسافت زیادی می‌دوند، بازیکنان فوتبال) و در شرایط کمبود آب بدن (دهیدراتاسیون) اتفاق می‌افتد. به طور کلی گرمازدگی در بالای 50 سال و بیشتر در فصول گرم و مرطوب اتفاق می‌افتد که دمای مرکزی بدن به بیش از 40 درجه سانتیگراد می‌رسد.
افراد مستعد گرمازدگی شامل کودکان، سالمندان، بیماران مزمن قلبی، دیابتی و مبتلایان به نارسایی کلیه و مبتلایان برخی بیماری‌های پوستی که با اختلالات غدد عروقی مواجهند می‌باشند و افرادی با سابقه مصرف داروهای ضد افسردگی، پارکینسون و پرفشاری خون را دارند در ساعات اوج گرما (ساعت 10 تا 16) از منزل خارج نشوند.
در صورت قرارگیری فرد در محیط گرم، سیستم تنظیم درجه حرارت بدن از کار می‌افتد که این وضعیت در محیط‌های گرم و مرطوب و فعالیت‌های بدنی شدید تشدید می‌شود. با افزایش درجه حرارت بدن برای جبران، تعریق بیشتر شده و متعاقب آن جریان خون به سمت نواحی سطحی بدن (پوست) افزایش می‌یابد. از عوارض تعریق شدید از دست دادن مقادیر فراوان مایعات بدن به همراه نمک است.

نشانه‌های گرمازدگی

از علائم گرمازدگی افزایش دمای مرکزی بدن، خشکی پوست، افزایش تعداد تنفس، حالت گیجی و در نهایت عدم هشیاری می‌باشد. گاهی شدت گرما به حدی است که فرد از فرط گرما‌زدگی وارد خستگی گرمایی می‌شود.
احتمال بروز گرمازدگی در محیط گرم و مرطوب بیشتر است. در این حالت، پوست برافروخته و حتی بی‌رنگ و رنگ پریده و گاهی تیره می‌شود و سردرد و در موارد شدیدتر گرفتگی و درد شدید عضلات، اختلال در ذهن و تکلم، پرخاشگری، خواب آلودگی، گیجی، کاهش و سستی عکس‌العمل تشنج و در بدترین شرایط کما و مرگ بروز می‌کند. از سوی دیگر، علائمی مانند پوست خشک و داغ، تهوع یا استفراغ، سنکوپ، تشنج، اختلالات ریتم قلب، اختلال تکلم، افت فشار خون (به دلیل دهیدراسیون و اتساع عروق محیطی)، نبض ضعیف، هذیان، کاهش حجم ادرار و در موارد پیشرفته عدم هوشیاری شود که در صورت عدم رسیدگی به بیمار می‌تواند کشنده باشد.  

کمک به فرد گرمازده

در نخستین اقدام برای کمک به فرد گرمازده باید سریعاً وی را از محیط گرم خارج کرد و در وضعیت پشت خوابانده شود سپس با پارچه‌ای مرطوب یا کیسه یخ، گرم‌ترین نواحی (چین‌های بدن) نظیر گردن، کشاله ران، زیر بغل و پشت زانو خنگ نگه داشته شود.
فرد گرمازده به علت تعریق، مایعات فراوانی را از دست می‌دهد، و غلظت خون فرد گرمازده افزایش می‌یابد؛ بنابراین خون‌رسانی به قلب و مغز دچار اختلال می‌شود در این شرایط بالا نگه داشتن پاها توصیه می‌شود. چنانچه فرد گرما‌زده با کرامپ‌های عضلانی، هشیار و قادر به تحمل مصرف مایعات است می‌توان مایعات خنک را به وی خوراند و به جبران نمک از دست رفته یک قاشق چایخوری نمک به یک لیتر آب (معادل 4 لیوان) اضافه و در صورت امکان به این محلول اندکی مواد شیرین افزوده شود.
در صورت عدم توانایی نوشیدن مایعات توسط فرد گرمازده انتقال وی به یک مرکز درمانی الزامی است، برای افراد گرمازده استراحت 24 ساعته توصیه می‌شود.

چگونه از گرمازدگی پیشگیری کنیم؟

توصیه می‌شود لباس‌های خنک، نخی و پنبه‌ای نازک و به رنگ روشن که امکان تبادل هوا فراهم شود پوشیده شود بدین ترتیب با تبخیر مناسب از بروز گرمازدگی جلوگیری می‌شود.
در هوای گرم از خوردن غذای چرب و سنگین خودداری شود، افرادی که ناگزیر به فعالیت‌های ورزشی در هوای گرم هستند باید برای سازگاری بدن از نرمش‌های سبک آغاز کنند و فعالیت‌های ورزشی سنگین را به ابتدای صبح و یا عصر موکول نمایند.
با چکاندن چند قطره آبلیمو در آب آشامیدنی و مقدار کمی نمک، ترکیب مناسبی به دست می‌آید که می‌تواند کمک زیادی به پیشگیری از بروز گرمازدگی باشد و خودداری از قرار گرفتن در معرض تابش مستقیم خورشید و استفاده از مایعات به میزان قابل توجه از جمله توصیه‌های مقابله با گرمازدگی است که باید جدی گرفته شود.
منبع مقاله :
واعظی، محمد جواد، (1396)، دانستنیهای پزشکی، قم: نوید حکمت، چاپ اول.