مقبره‎ی شیخ جمعه

***
نام: شیخ جمعه؛ ملقب به واجه شیخ جمه/ نشانی: شهرستان نیکشهر، بخش قصرقند، دهستان ساربوگ، روستای جنگل/ دایر/ مدیریت: مردمی
***
بنا به گفته‌ی یکی از معتمدان، شیخ جمعه یکی از روحانیان نامی و سرشناس منطقه‌ی قصرقند و جنگل بود و امامت جماعت مسجدی را در روستای جنگل برعهده داشت. از روستاهای اطراف برای رفع مشکلات مذهبی به شیخ مراجعه می‌شد. وی تا آخر عمر در این منطقه زندگی کرد و بعد از وفاتش وی را مردم در کنار رودخانه به خاک سپردند. بعدها در اطراف قبر او چند تن از نوادگانش را دفن کردند.

(1) موقعیت مقبره

بخش قصرقند بین بیست و شش درجه و سیزده دقیقه عرض شمالی و شصت درجه و چهل و چهار دقیقه طول شرقی از گرینویچ در ارتفاعات چهارصد و پنجاه متری از سطح دریا واقع و دارای آب و هوای گرمسیری و نسبتاً مرطوب است. قصرقند در گذشته نام‌های دیگری از جمله «گمج رود» و «گنداوگ» داشته است.
در گویش محلی به قصرقند «کسرکند» می‌گویند. صورت دیگر کند، کنت است. در زبان‌‎های ایرانی قدیمی از جمله پهلوی/ فارسی میانه این واژه به همین صورت به معنی «شهر-آبادی» سابقه دارد. از نظر وجه تسمیه، می‌توان گفت «کسر» برگرفته از واژه‌ی «کستر» بلوچی به معنای «کوچک» و «کند» نیز به معنای «آبادی یا شهر» و «کسر کند» به معنای «آبادی کوچک» است. برای مثال می‌توان به اسامی همچون پنج کنت یا پنج شهر یا کندی شاپور یا (معرب آن جندی شاپور) یعنی شهری که شاپور آن را ساخته است یا روستایی در سراوان به نام «پُرکنت» یعنی آبادی بزرگ یا پرجمعیت و غیره نام برد.
مقبره‌ی شیخ جمعه در روستای جنگل از توابع شهرستان نیکشهر در بخش قصرقند به فاصله‌ی سی و پنج کیلومتر از دهستان ساربوگ و شصت و هشت کیلومتر از شهرستان نیکشهر قرار گرفته است. دسترسی به این مقبره از طریق جاده‌ی اصلی نیکشهر به بخش‌های قصرقند و ساربوک امکان‌پذیر است (جعفری، 1384، ص928).
پس از طی نمودن مسافتی در حدود نوزده کیلومتر در جاده‌ی فرعی، روستای جنگل نمایان می‌شود. روستای جنگل جمعیتی برابر با چهارصد و شصت و سه نفر دارد. مردمان این روستا بیشتر به کشاورزی، دامداری و داد و ستد مشغول هستند. فاصله‌ی مقبره شیخ جمعه تا جاده‌ی اصلی بیست و سه کیلومتر و تا روستای جنگل یازده کیلومتر است. این مسافت از طریق جاده‌ای خاکی طی می‌شود. معمولاً زائران با ماشین و موتورسیکلت خود را به مقبره می‌رسانند. مقبره بر روی زمینی صاف و هموار و دشتی وسیع در کنار رودخانه قصرقند، که به آن رودخانه کاجَه می‌گویند، بنا شده است (جعفری، 1384، ص928).
آب و هوای روستای جنگل گرم و مرطوب است.

(2) تاریخچه‌ی مقبره

الف) نام و نشان صاحب مقبره:

بنا به گفته‌ی یکی از معتمدان، شیخ جمعه یکی از روحانیان نامی و سرشناس منطقه‌ی قصرقند و جنگل بود و امامت جماعت مسجدی را در روستای جنگل برعهده داشت. از روستاهای اطراف برای رفع مشکلات مذهبی به شیخ مراجعه می‌شد. وی تا آخر عمر در این منطقه زندگی کرد و بعد از وفاتش وی را مردم در کنار رودخانه به خاک سپردند. بعدها در اطراف قبر او چند تن از نوادگانش را دفن کردند.

ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:

مقبره در محوطه‌ای صاف و هموار و دشتی وسیع در کنار رودخانه کاجَه در میان انبوهی از درختان خودرو و همیشه سرسبز گرمسیری مانند گَز و کهور بنا شده است. این بنا از ابتدا به صورت بنایی سنگ‌چین شده بود و تاکنون تغییری در آن صورت نگرفته است.
بنا به گفته‌ی راویان، یکی از افراد محلی این مقبره را به تمسخر گرفت و به تخریب آن پرداخت وی پس از چند روز شدیداً پریشان حال و مضطرب شد. بعد از این اتفاقات، تصمیم گرفت آنجا را بازسازی نماید. پس از اتمام عملیات بازسازی، در کنار مقبره به راز و نیاز و نیایش پرداخت تا اینکه بعد از چند روز شفاء یافت.

(3) محوطه و معماری کنونی مقبره

قبر شیخ در فضایی به مساحت دوازده مترمربع با دیواری سنگ چین شده به طول چهار متر و عرض سه متر و ارتفاع سی‌سانتی‌متر محصور شده است.
دیوارها بدون استفاده از هیچ‌گونه مصالحی مانند گل یا سیمان و ماسه ساخته شده‌اند. قبر در وسط بنای مذکور با طول دو متر و چهل سانتی‌متر و عرض هشتاد سانتی‌متر و ارتفاع پنجاه سانتی‌متر قرار گرفته است و با انواع سنگ‌های معدنی و رنگی تزیین شده است. در نزدیکی قبر، محوطه‌ی کوچکی که اطراف آن نیز سنگ‌چین شده و از داخل با ماسه تسطیح شده برای نماز خواندن زائران ساخته شده است. نزدیکی قبر شیخ به رودخانه و وجود درختان خرما و برخی از درختان خودروی گرمسیری دیگر مانند گز و کهور در این مکان فضای مناسب و با صفایی برای استراحت زائران به وجود آورده است

(4) توضیحات تکمیلی و ملاحظات

1. زائران:

بنا به گفته‌ی راوی محلی، زائران اغلب از روستاهای مجاور به این مکان می‌آیند. با توجه به اینکه قبر شیخ در مکانی قرار گرفته که محل مواصلات چند روستاست، بنابراین اکثر افرادی که از این محل عبور می‌کنند بر سر مزار حضور می‌یابند و فاتحه می‌خوانند. معمولاً زوّار با خواندن فاتحه و قرآن به دعا می‌پردازند. طبق اظهارات ساکنان محلی، بعد از خواندن فاتحه، مردم دور قبر جمع می‌شوند و از خداوند طلب حاجت می‌نمایند.

2. نذورات:

نذورات را بیشتر در روزهای پنج‌شنبه و جمعه زائران در بین دیگر رهگذران تقسیم می‌کنند که معمولاً شامل حلوایی به نام «چنگال» است که از خرما تهیه می‌شود. نان خرمایی نیز یکی دیگر از نذورات این زیارتگاه است. طبق اظهارات راوی، گاهی در این محل گوسفند هم برای قربانی و نذر ذبح می‌گردد که گوشت آن بین زائران و نیازمندان تقسیم می‌شود.

3. موقوفات:

با توجه به اینکه مجموعه زمین‌های اطراف مزار شیخ در گوشه‌ای دورتر از روستا قرار گرفته، چیزی به جهت آن وقف نشده است و تنها در محوطه‌ی رودخانه بیست و پنج اصله درخت خرما برای رفاه حال زوار و استراحت کاشته شده است.

4. مراسم:

در این مکان علاوه بر انجام مراسم متداول روزهای پنج‌شنبه و جمعه که زوار و روستاییان با قرائت و استماع قرآن و احادیث به دعا و نیایش می‌پردازند مراسم دیگری به عنوان «عیدیه» را در روزهای عیدفطر و قربان مردم روستاهای اطراف بعد از برگزاری نماز عید اجرا می‌کنند، در این مراسم پس از اتمام نماز بر سر قبر حاضر می‌شوند به دعا و نیایش می‌پردازند و نذورات خود را تقسیم می‌نمایند.

5. دفن شدگان:

در مجاورت زیارت چند نفر از نوادگان شیخ جمعه، که نام و نشان آنها مشخص نیست، دفن شده‌اند.

6. متولیان و خادمان:

داد رحمان رئیسی

راویان محلی:

داد رحمان رئیسی؛ اسلام بلوچ

تحقیق میدانی:

اسفندماه 1388
منبع مقاله:
کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.