امام رضا و ایران

مختصری از حضور امام مهربانی در ایران
 

چکیده
یکی از رویکردهای مهم تاریخ ایران بعد از ظهور اسلام سفر امام رضا(علیه‌السلام) به این کشور است. اگرچه سفر آن حضرت یک سفر اجباری و با اهداف خاصی ازطرف مأمون خلیفه عباسی صورت گرفت ولی دارای آثار و برکاتی در این کشور هم از جهت گسترش اسلام و مذهب تشیع و هم دارای برکات مادی بوده است در این مقاله به اختصار برخی از آثار و علت سفر به ایران را بررسی می‌کنیم.

تعداد کلمات 1241/ تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

وجود مبارک ائمه معصومین(علیهم‌السلام) حیات و مماتشان تا قیامت منشاء خیرات و برکات برای کل عالم هستی است. در  زیارت امام عصر می‌خوانیم: «وَ بِیُمنِه رِزق الوری و بوجوده ثنبت الارض و السماء؛ به‌واسطه وجود تقدس او (امام معصوم) حجت خدا، به هستی فیض داده می‌شود و به‌واسطه او آسمان و زمین پابرجاست.»
از‌جمله حجت الهی وجود مبارک امام رئوف امام رضا(علیه‌السلام) است که بخشی از عمر مبارک‌شان درایران سپری شد که منشاء برکات مادی و معنوی برای این کشور بود و در این مقاله به طور خلاصه سعی شده به برخی از آثار و برکات و علل حضور آن حضرت در این سرزمین بررسی شود.
 

در طول تاریخ اسلام همواره بین دو خاندان علوی و عباسی تقابل وجود داشته است و تمام تلاش عباسییان که بعد از امویان حکومت را بدست گرفتند از بین بردن علویان بوده و در این راه از هیچ کوششی دریغ نکردند.
 

عباسیان که ابتدا با شعار خون‌خواهی از علویان قد برافراشتند و با استفاده از موقعیت نفرت مردم نسبت به جنایات اموی‌ها نظر جمع کثیری از مسلمانان را متوجه خود ساختند و با به‌دست گرفتن قدرت و تسلط بر امور همان سیاست اموی‌ها که مقابله و کشتن علویان بود را در پیش گرفته و بلکه شدیدتر به مقابله با اهل‌بیت برخواستند .
 

به‌خاطر جایگاه ائمه معصومین(علیهم‌السلام) که همواره در دل دوست‌داران خود جایگاه خاصی داشتند عباسیان برنامه تبعید و انتقال امام معصوم از وطن خود [شهر مدینه] را اختیار نموده و با این کار اهداف خاصی از‌جمله قطع ارتباط شیعیان و دوست‌داران با امام را مدنظر داشتند و از طرفی خشکاندن ریشه علوی‌ها را که تصور می‌کردند با محوریت و هدایت ائمه صورت می‌گیرد و هم‌چنین خواهان نظارت بر رفتار و اعمال و ارتباطات آن‌ حضرت بودند.
    1- انتقال امام کاظم(علیه‌السلام) از مدینه به بصره و زندانی شدن در آن‌جا و بعد از مدتی که هارون متوجه ارادت والی بصره (پسرعموی هارون) به امام کاظم(علیه‌السلام) شده بود هارون حضرت را از بصره به بغداد منتقل و در زندان‌های متعدد حبس نمود و تحت ‌نظر شدید مأموران حکومتی هارون قرار گرفت.
    2- انتقال امام رضا(علیه‌السلام) به ایران: باتوجه به حضور مأموران عباسی در ایران و به‌دست گرفتن حکومت، وی امام رضا(علیه‌السلام) را از مدینه به مرو منتقل نموده و در این سفر اجباری اهداف خاصی را درنظر داشت که نتوانست به هیچ‌کدام از اهداف خود برسد. از طرفی به‌خاطر نفوذ معنویت امام در دل مردم و اظهار ارادت نسبت به آن حضرت ایشان را به شهادت رساند تا آسوده‌خاطر به حکومت خود ادامه دهد.
    3- انتقال امام جواد(علیه‌السلام) به بغداد: با همه تلاش‌های مأمون مبنی بر مخفی نگه‌داشتن شهادت امام رضا(علیه‌السلام) بوسیله‌ی خود، موفق به این کار نشد و مأمون از خراسان به بغداد رفته و برای آرام کردن اعتراض مردم، امام جواد(علیه‌السلام) را از مدینه به بغداد آورده و قصد داشت با این فکر شیطانی خود را دوستدار این خاندان نشان دهد و حتی دختر خود ام‌الفضل را به عقد امام جواد(علیه‌السلام) درآورد. درواقع هدف او از این کار پیشبرد برنامه‌های خاص خود بوده است.
    4- انتقال امام هادی و امام عسگری(علیه‌السلام) از مدینه به سامرا: همان‌طور که اشاره شد برنامه عباسیان جدا کردن ائمه از مدینه بوده است ولی سرانجام متوکل عباسی امام هادی(علیه‌السلام) را ازمدینه به سامرا منتقل کرد و فرزندشان امام عسگری(علیه‌السلام) نیز همراه پدر به سامرا انتقال داده شدند. و در پادگان نظامی تحت‌نظر بودند.
 

یکی از وظایف رهبران الاهی هدایت بشر و آشنا کردن با معارف دین و اهل‌بیت است و سرانجام رساندن بشر به معارف دنیوی و اخروی؛  امام رضا(علیه‌السلام) در زمان حضور خود در مدینه و در هنگام هجرت در مسیر راه و هم‌چنین در خراسان همواره به این نکته توجه خاصی داشته‌اند. در مکان‌ها و زمان‌های مناسب اقدام به نشر معارف نموده‌اند. از جمله بارزترین خطابه‌های آن حضرت دیدار با مردم نیشابور بود. جمعیت کثیری جهت دیدار آن حضرت سر از پا نمی‌شناختند و منتظر قدوم مبارک آن حضرت بودند و از ایشان تقاضای موعظه نموده، حضرت حدیث معروف سلسله‌الذهب که بیان‌گر راه خلاصی از عذاب جهنم را که اعتقاد به توحید و پذیرش امامت است را بیان می‌نمایند.
«کلمۀ لا اله الا الله حِصنی، فَمَن دَخَلَ حِصنی أمِنَ مِن عَذابی. قالَ: فَلَمّا مَرَّتِ الرّاحِلَةُ نادانا: بِشُروطِها.
از‌جمله فعالیت‌های علمی امام مناظره با دانشمندان بزرگ یهودی، مسیحی و بزرگان مذاهب مختلف بود که در کتب روایی ما مضبوط است. در این مناظرات تسلط امام رضا(علیه‌السلام)‌ به کتاب‌های آن‌ها و قدرت بیان و عظمت علمی مشهور است.
 

برخلاف روش حاکمان دنیایی یکی از عوامل محبوبیت پ اولیاء الاهی جنبه مردمی بودنشان است. از‌جمله این اولیاء خدا وجود مبارک امام رضا(علیه‌السلام)‌ است که درب خانه او به سوی مردم گشوده بود و مراجعات مردمی روز به روز افزایش می یافت.
تحمل این کار برای مأمون سخت بود لذا دستور داد که مانع ورود مردم به خانه امام شوند. واکنش امام نسبت به کار مأمون این‌گونه بود در دعایی به خدا عرض می‌کند: «خدایا از کسی که به من ظلم کرده، مرا خوار کرده، و شیعیان را از درب خانه من دور کرده است انتقام بگیر. تلخی، خواری و خفت را به او بچشان چنان‌که او به من چشانده است و وی را از درگاه رحمت و کرمت دورساز.
 

یکی دیگر از آثار وجود مبارک آن حضرت در ایران این است که سبب هجرت عده‌ای کثیر از فرزندان و فرزند‌زادگان امامان به سمت ایران شد که امروزه در جای جای سرزمین پهناور اسلامی آثار حضورآن‌ها در نشر معارف تشیع هویداست. بعد از شهادتشان نیز قرن‌ها است که بقاع نورانی آن‌ها مایه آرامش دوستداران اهل‌بیت است. از جمله امام‌زادگان شاخصی که بعد از امام رضا(علیه‌السلام)‌ به این مرز و بوم سفر نمودند وجود مبارک حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله علیها خواهر امام رضا(علیه‌السلام)‌ که به درخواست آن حضرت به ایران مهاجرت نموده ولی موفق به زیارت آن حضرت نشد و در شهر قم چشم از جهان فروبست و ضریح نورانی آن حضرت در شهر قم روزانه محل زیارت هزاران زائر دل‌باخته از سراسر ایران و جهان اسلام است هم‌چنین برادر دیگر آن حضرت جناب احمدبن موسی نیز بعد از امام رضا(علیه‌السلام)‌ به سمت ایران هجرت نموده و مدفون در شهر شیراز است.
 

همان‌گونه که حیات امام رضا(علیه‌السلام)‌ منشاء برکات مادی و معنوی بوده است از‌جمله دعای آن حضرت در خشک‌سالی و بارش باران و... امروزه نیز ضریح نورانی آن امام رئوف ملجاء درماندگان از شیعیان و دوستداران و چه‌بسا غیرمسلمانان از سراسر جهان می‌باشد که سالانه میلیون‌ها نفر با تحمل رنج سفر خود را به زیارت آن حضرت رسانده و در سلام به آن آقای مهربان عرض کنند که حیات و ممات شما فرقی نمی‌کند حیات شما جاودانه است و کلام مرا می شنوی و سلام مرا جواب می‌دهی. این زوار با دستانی پربرکت و نورانیت از آن بارگاه ملکوتی به وطن خود بار می‌گردند.
 

نمایش پی نوشت ها:

1. اعیان الشیعه، ج2، ص18؛ اعیون الاخبار الرضا، شیخ صدوقی، 1378، ج1، ص42.
2. عیون الاخبار الرضا، شیخ صدوقی، ج2، ص401-402.
3. رسول جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ص159-160.

منابع
- عیون الاخبار الرضا، شیخ صدوقی، کتاب حدیثی
- رسول جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، نشر 1375
- سید محمدامین عاملی، اعیان الشیعه، از علمای قرن 12 در شرح احوال بزرگان شیعه.