رابطه علم و دین، یکی از بحث‌ها‌ی دامنه‌دار در فلسفه دین و کلام جدید
 
چکیده
مبحث رابطه علم و دین، یکی از بحث‌ها‌ی دامنه‌دار در فلسفه دین و کلام جدید است. نظریه علم قدسی، یکی از دیدگاه‌ها‌ی مطرح در‌این باره است که سنت‌گرایانی از جمله سید حسین نصر - از شخصیت‌ها‌ی مشهور سنت‌گرایی - آن را ارائه کرده‌اند. سنت (Tradition) در نظر ‌این جریان، به معنای سنت الاهی و ازلی و ابدی است که در تمامی ‌ارکان و عرصه‌ها‌ی هستی جاری است. سنت، یعنی اصول و حقایقی که منشأ قدسی دارد و تبلور کاربرد و تجلیات خاص خود را در چارچوب هر تمدن داراست.

تعداد کلمات 414/ تخمین زمان مطالعه 2 دقیقه
 
مقدمه
مبحث رابطه علم و دین، یکی از بحث‌ها‌ی دامنه‌دار در فلسفه دین و کلام جدید است. نظریه علم قدسی، یکی از دیدگاه‌ها‌ی مطرح در‌این باره است که سنت‌گرایانی از جمله سید حسین نصر - از شخصیت‌ها‌ی مشهور سنت‌گرایی - آن را ارائه کرده‌اند.
سنت (Tradition) در نظر ‌این جریان، به معنای سنت الاهی و ازلی و ابدی است که در تمامی ‌ارکان و عرصه‌ها‌ی هستی جاری است. سنت، یعنی اصول و حقایقی که منشأ قدسی دارد و تبلور کاربرد و تجلیات خاص خود را در چهارچوب هر تمدن داراست. هر تمدنی که با‌ این اصول، پیوند دارد، تمدن سنتی است. ‌این ‌ایده، مختص به اسلام نیست و در ادیان دیگر مانند یهود، مسیحیت، کاتولیک، پروتستان و... نیز جاری است و البته رکن مهم آن، واکنش به مدرنیسم است.[1] تمدن اسلامی ‌دارای پیشینه و مایه‌ها‌ی علمی ‌و فنی گسترده‌تری است که سنت‌گرایان به آن با دیده احترام می‌نگرند.[2]
«رنه گنون»[3]، با نام اسلامی‌عبدالواحد یحیی، متفکر فرانسوی و نخستین شخصیت سنت‌گراست. او، ضمن تحصیل ریاضیات و فلسفه، با تصوف و عرفان اسلامی ‌آشنا شد و در سال ۱۹۳۰ اسلام آورد. سنت‌گرایی به دست «آننده کنتیش کوماراسوامی»[4] متفکر سیلانی، قوام و هویت نظام‌وار یافت و سپس «فریتیوف شوان»[5]، «تیتوس بورکهارت»[6]، «مارکو پولیس»[7] و «مارتین لینگز»[8] آن را به جریان فکری مشخصی تبدیل کردند. امروزه سید حسین نصر[9] شخصیت شاخص سنت‌گرای جهان اسلام به شمار می‌رود که در بیشتر آثار خویش ‌این ‌ایده و تفکر را‌ ترویج و توسعه می‌دهد. نگارنده در اثر دیگری به منظومه فکری دکتر نصر و اصول فکری سنت‌گرایی پرداخته است. ‌این اصول عبارتند از: حکمت خالده، وحدت متعالی و کثرت‌گرایی دینی (البته با تبیین سنت‌گرایی نه جان هیک)، عرفان و تصوف‌گرایی، سلطنت دینی، نقد روشن‌فکری، نقد مدرنیته و اعتقاد به علم و هنر سنتی و قدسی.[10]‌این نگاشته، تنها به چیستی علم قدسی و دینی، از دیدگاه سیدحسین نصر می ‌پردازد.
 

نمایش پی نوشت ها:

[1] رک: فریتیوف شوان، اسلام و حکمت خالده، ص ۱۱ به بعد. سیدحسین نصر، جاودان خرد، ج ۱، ص ۸۰ به بعد.
[2] ر.ک: سیدحسین نصر، جوان مسلمان و دنیای متجدد، ص ۱۲۱-۱۴۷.
[3] Rene Guenon(1886-1951)
[4] Ananda K.Coomaraswamy (1877-1947)
[5] Frithiof Schuon(1907-1998)
[6] Titus Burckhardt
[7] Marco Pallis
[8] Martin Lings(1909-2005)
[9] سیدحسین نصر متولد ۱۳۱۲ شمسی در تهران، نوادۀ «ملاماجد» از مجتهدان نجف اشرف و نوه «احمد» طبیب دربار قاجار و ملقب به «نصر الاطبا» است. پدر او «سید ولی الله» ابتدا به طبابت و سپس به تعلیم و ‌تربیت روی آورد. مادر وی نوه شیخ فضل الله نوری است. در خانه پدر شاهد مباحث علمی ‌و فلسفی بود. با استفاده از کتابخانه پدرش از دوران نوجوانی در زمینه‌ها‌ی مختلف، از جمله مکاتب غربی، ادیان چینی و هندی و... مطالعه می‌کرد. وی پدرش را در دوازده سالگی از دست داد. پس از آن در آمریکا در کنار دایی اش «عماد کیا»، سفیر ‌ایران در نیویورک، مستقر شد. دبیرستان «پدی» محل تحصیل او در آمریکا بود. در سال ۱۹۵۰ در دانشگاه «MIT» با «سانتیلانا» فیلسوف مشهور ‌ایتالیایی آشنا شد. بیشترین تأثیر وی بر نصر در آشنایی با‌ آیین هندو و نقد ‌اندیشه جدید غرب بود. نصر از طریق وی با آثار «رنه گنون» آشنا شد. سپس به آثار و کتابخانه «کوماراسوامی» دست یافت و با افکار و آثار «شوان» و سپس دیگر شخصیت‌ها‌ی سنت‌گرا از جمله «نینگز» و «بورکهارت» آشنا شد. سید حسین نصر پس از «MIT» فوق لیسانس رشته زمین شناسی و ژئوفیزیک، دکترای تاریخ علم و فلسفه را از دانشگاه‌ ها‌روارد اخذ کرد. او با زبان‌ها‌ی انگلیسی، عربی، آلمانی و فرانسه آشناست و سفرهای فراوانی به کشورهای مختلف داشته است. نصر، نخستین‌ایرانی بود که در سال ۱۳۳۷ شمسی (۱۹۵۸ م) از دانشگاه‌ ها‌روارد مدرک دکتری گرفت. وی پس از بازگشت به ‌ایران در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به عنوان استادیار تاریخ علم و فلسفه مشغول تدریس شد و تا انقلاب در آن‌جا بود. وی از سال ۱۳۴۷ - ۱۳۵۱ شمسی رئیس دانشکده ادبیات بود. در سال ۱۳۵۲ به ریاست دانشگاه صنعتی شریف (دانشگاه صنعتی آریامهر وقت) منصوب شد و در سال ۱۳۵۲ به دستور فرح پهلوی «انجمن شاهنشاهی فلسفه‌ ایران» را تأسیس کرد که بعدها به «انجمن حکمت و فلسفه‌ایران» تغییر نام داد. «جاودان خرد» نشریه‌ این مرکز بود. وی، منظومه ملاهادی سبزواری را در مدرسه سپهسالار از استاد سید محمدکاظم عصار آموخت و نزد علامه طباطبایی بخش‌ها‌یی از «اسفار اربعه» را خواند. او با شهید مطهری، کربن، فروزانفر، شایگان و... مرتبط بود. استاد دیگر وی مرحوم‌ آیت الله سید ابوالحسن رفیعی قزوینی بود که نصر بخش‌ها‌یی از اسفار را نیز نزد او فرا گرفت. وی همچنین از استاد جواد مصلح و استاد مهدی الهی قمشه‌ای استفاده نمود. او از شهید مطهری، استاد سید جلال الدین آشتیانی، کربن و ‌ایزوتسو به عنوان همکاران علمی‌خود یاد می‌کند. نصر طی ‌این سال‌ها‌ در کنار تحصیل و تدریس، به تالیف مقالات و کتب متعدد به زبان فارسی و انگلیسی نیز سرگرم بود. خروج وی از‌ایران برای شرکت در مراسم افتتاح نمایشگاهی در توکیو به عنوان نماینده فرح، مصادف با حوادث انقلاب شد و فرح پهلوی با تماس تلفنی خروج شاه از کشور را به وی خبر داد و از او خواست به ‌ایران باز نگردد. وی در سال ۱۳۵۷ به آمریکا رفت تا مجددا به فعالیت علمی‌ دانشگاهی بپردازد. چندی پس از وقوع انقلاب اسلامی،‌ دانشگاه ادینبورگ، نصر را به همکاری فراخواند و او به عنوان اولین‌ اندیشمند غیر غربی، در زمینه الهیات طبیعی و فلسفه دین در غرب در میان سخنران‌ها‌ی گیفورد، سخنرانی کرد؛ لذا وی به ‌این منظور متن سخنرانی و در نتیجه کتاب معرفت و معنویت را تألیف کرد. ‌این کتاب از مهم‌ترین آثار اوست که بر محققان و دانشجویان مطالعات دینی بسیار تأثیرگذار بوده. نصر خود گفته است در واقع نگارش کتاب معرفت و معنویت، مرهون عنایت و توفیق حق تعالی بوده و توانسته است متن آن را در مدتی کمتر از سه ماه به انجام رساند. فعالیت عمده او در آمریکا، در بنیاد مطالعات سنتی است. هدف‌ این بنیاد که در سال ۱۹۸۴ تحت نظارت شورایی به ریاست نصر، تأسیس شده، ‌ترویج و اشاعه ‌اندیشه‌ها‌ی سنتی است و تاکنون چند کتاب از جمله یادنامه شوان را با عنوان «دین دل» منتشر کرده است. بنیاد مذکور، ناشر مجله سوفیا «Sophia» است که عمدتا مقالات آن را‌ اندیشمندان سنت‌گرا می‌نویسند. دکتر نصر به جز امور بنیاد، درگیر تولید سلسله بحث‌ها‌ی مستند تلویزیونی با عنوان «اسلام و غرب» است که به ژرف‌کاوی برخی از مهم‌ترین و عمیق‌ترین جنبه‌ها‌ی رویارویی تمدن اسلامی‌و غربی اختصاص دارد. سیدحسین نصر دارای آثار متعدد بزرگ و کوچک اعم از رساله، مقاله، کتاب و... است که بیشتر آن‌ها به زبان‌ها‌ی غیر فارسی است، اما بیشتر آثار شاخص او به فارسی‌ترجمه شده است. مقدمه، تصحیح و تحقیق بر رساله سه اصل ملاصدرا (1961 م)؛ یادنامه ملاصدرا (۱۹۶۳ م)، نظر متفکران اسلامی ‌درباره طبیعت (۱۳۴۲ ش)، سه حکیم مسلمان،‌ ترجمه احمد آرام (۱۳۷۱ ش)، تاریخ فلسفه اسلامی،‌ ترجمه اسدالله مبشری (۱۳۵۲ ش)، علم و تمدن در اسلام، ‌ترجمه احمد آرام (۱۳۵۰ ش)، تصحیح و تحشیة مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق شهاب الدین یحیی سهروردی، با مقدمه و تجزیه و تحلیل فرانسوی ‌ها‌نری کربن (1348 ش)، مطالعاتی در هنر دینی، زیر نظر سید حسین نصر و با چهار مقدمه از او (۱۳۴۹ ش)، معارف اسلامی‌ در جهان معاصر (۱۳۴۹ ش)، اطلس تاریخی ‌ایران، نظارت و مقدمه به زبان‌ها‌ی فارسی و انگلیسی و فرانسوی ۱۳۵ ش)، علم در اسلام،‌ترجمه احمد آرام (۱۳۶۶ ش)، معرفت و امر قدسی،‌ ترجمه فرزاد حاجی میرزایی-1380 ش)، معرفت و معنویت،‌ ترجمه انشاء الله رحمتی (۱۳۸۰ ش)، هنر و معنویت اسلامی،‌ ترجمه رحیم قاسمیان (۱۳۷۵)، نیاز به علم مقدس،‌ ترجمه حسن میان داری (۱۳۷۹ ش)، جوان مسلمان و دنیای متجدد، ‌ترجمه مرتضی اسعدی (۱۳۷۳ ش) و... از جمله آثار نصر است که به فارسی‌ترجمه شده است. متن نوشته‌ها‌ی نصر، سنت‌گرایی مذهبی، نیز موضع نقد او به مدرنیته را نشان می‌دهد. او هرگز با تفکر مدرن و علوم جدید غربی سر آشتی نداشته و همواره کوشیده است در برابر انقطاع غرب از عالم بالا، تفکرات عرفانی - مذهبی خود را به عنوان راه برون رفت از بحران معنویت انسان معاصر عرضه کند.
[10] ر.ک: عبدالحسین خسروپناه، جریان‌شناسی فکری ‌ایران معاصر، گفتار هشتم.

منبع: خسرو پناه، عبدالحسین، در جستجوی علوم انسانی اسلامی،‌ایران، تهران، نشر معارف، 1392 شمسی.