مهمترین اختراعات تمدن سومری

سرزمین پادشاهان متمدن
 

برگرفته از سایت هیستوری پلکس
مترجم: رزیتا ملکی‌زاده

مهمترین اختراعات تمدن سومری

آیا می‌دانستید؟
گرچه اکثر مردم اختراع چرخ را به سومریان باستانی نسبت داده و قدردان آنها هستند، اما یک واقعیت پذیرفته شده جهانی به حساب نمی‌آید، به این دلیل که چرخ‌های متعلق به این دوره زمانی، همچنین در مرکز اروپا و قفقاز شمالی از طریق حفاری کشف شده‌اند. با این حال، مشخص شده است که سومریان در واقع نخستین کسانی بودند که از وسایل نقلیه چرخ‌دار استفاده می‌کردند که در واقع انقلابی در نحوه حمل و نقل کالا و رفت و آمد انسانها از یک مکان به مکان دیگر به شمار می‌رفت.

در حدود 5000 سال قبل از میلاد، تمدنی در جنوب بین‌النهرین با نام سومر به معنای «سرزمین پادشاهان متمدن» شکل گرفت. آغاز این تمدن با شکل گیری روستاهای ماهیگیری کوچک، شهرک‌های کشاورزی و مردمی که عمدتاً به شکار و جمع آوری غذا مشغول بودند همراه بود. این افراد به تدریج نزدیک به رودخانه‌های دجله و فرات ساکن شده و شهرهای بزرگی به وجود آوردند که به مراکز تجاری و بازرگانی شکوفا تبدیل شدند.

سومری‌ها ابزارها و سیستم‌های متعددی را اختراع کردند که به آنها در زندگی روزمره و پیشرفت تمدن کمک می‌کردند به طوریکه برخی از این اختراعات حتی امروزه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. در واقع نفوذ آنها در جهان امروز بقدری زیاد بوده است که از سیستم زمانی آنها استفاده کرده و برخی کلمات سومری مانند زعفران و کروکاس (crocus) به زبان انگلیسی راه یافته‌اند. اجازه دهید به فهرستی از اختراعات سومریان و اهمیت هریک از آنها نگاهی بیاندازیم.

اختراعات سومریان باستان

پیشرفتهای تکنولوژیکی

ابزار: حدود 3000 سال قبل از میلاد، سومریها با درآمیختن مس و قلع، برنز را کشف کردند که منجر به اختراع ابزارهای متداول فلزی مانند اسکنه یا قلم درز، چکش و غیره شد.
کشاورزی: از آنجا که سومر نزدیک به دجله و فرات واقع شده بود، آنها اشکال ابتدایی آبیاری و همچنین نخستین شکل گاو آهن یا شخم را کشف کردند که چوبی بود که با یک طناب در خاک کشیده می‌شد، و بعدها به شخم‌های برنزی تکامل یافت. آنها همچنین نخستین کسانی بودند که از حیوانات برای این کار استفاده می‌کردند. با تشکیل حکومت سلطنتی، آبیاری جهت استفاده در مقیاس بزرگ پیشرفت کرده و کانالها و آبراهه‌ها ساخته شدند. این آبراهه‌ها همچنین به منظور کنترل سیل مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

صنعتگری و پیشه وری: آنها نخستین کسانی بودند که چرخ کوزه‌گری را ساخته و استفاده می‌کردند. آنها از چرخ کوزه‌گری جهت ساخت اثرهای سفالی متقارن استفاده می‌کردند. این اختراع همچنین احتمالاً الهام بخش آنها در ساخت نخستین چرخ جهت اهداف ترابری بوده است. کارشناسان این اختراع را به عنوان «نخستین وسیله مکانیکی شناخته شده» به حساب می‌آورند. آنها همچنین شیشه و لعاب شیشه‌ای را جهت استحکام بخشیدن به سفال خود توسعه دادند.

حمل و نقل: نخستین قایق‌های بادبانی در سومر ساخته شدند. آنها همچنین جهت وارد نمودن سنگ، فلز و الوار از آسیای صغیر و سوریه از طریق دجله و فرات مورد استفاده قرار می‌گرفتند. تصور بر این است که برخی از این قایق‌ها حتی ممکن است به رود سند واقع در هندوستان رسیده باشند. آنها همچنین ممکن است نخستین افرادی باشند که از چوب محکم چرخ ساختند. سوابق و بقایایی از ارابه‌های جنگی که توسط الاغ‌ها کشیده می‌شدند توسط باستان شناسان در اینجا یافت شدند.

جنگ و جنگاوری: اسناد بدست آمده نشان می‌دهند که سومریان نخستین کسانی بودند که از آرایش جنگی متنوع همراه با یک پیاده نظام استفاده می‌کردند که به زره و سلاح‌های برنزی مجهز بود. آنها همچنین نخستین کسانی بودند که سنگر سازی کرده یا استحکامات نظامی ایجاد کرده و همچنین نخستین افرادی بودند که محاصره جنگی را انجام دادند. آنها همچنین نخستین کسانی بودند که کمان‌های مختلط و جنگجویان سوار بر اسب را مد نظر قرار می‌دادند.

بازی و سرگرمی: بازی چکرز نخستین بار در سومر دیده شد و مردم حدود 2500 سال قبل از میلاد آن را بازی می‌کردند.
طب و دارو: این مردم بین‌النهرین همچنین در زمینه پزشکی بسیار پیشرفته بودند. آنها همچنین نخستین کسانی بودند که از قرص و کِرِم جهت درمان بیماری استفاده می‌کردند.

قایق بادبانی سومریان

اختراع سومریان درباره ریاضیات

کاربردها: در حدود 5500 سال قبل از میلاد، ریاضیات در پاسخ به نیازهای روزافزاون حکمرانی توسعه یافت. مالیات، سنجش مساحت زمین، شمارش، و اموال افراد و غیره به همراه عملیات ریاضی جهت تهیه نمودارهای فلکی برای دریانوردان و تقویم قمری با جزئیات کامل از جمله تلاشهای اولیه توسعه یک سیستم محاسباتی بود.

سیستم عددی: سومریهای باستانی اولین کسانی بودند که حدود 3000 سال قبل از میلاد یک سیستم عددی را به شیوه و سبک خط میخی ایجاد کردند. سیستم عدد نویسی آنها بر پایه 60 یا سیستم شمارش شصت تایی بود بدین معنی که دارای شماره پایه 60 بود (عدد 60 مبنا و پایه‌ی شمارش محسوب می‌شود). این سیستم شبیه به سیستم ده دهی یا اعشاری مدرن است، اعداد آنها به این صورت بود که ارقام بزرگتر در سمت چپ نوشته می‌شد و نماد بکار رفته برای 60 و 1 همانند هم بود. این سیستم همچنین در محاسبه زمان در 60 ثانیه و دقیقه، همچنین 360 درجه یک دایره بکار برده می‌شد. آنها همچنین نخستین کسانی بودند که با استفاده از سیستم فوق چرتکه و منحنی را ساختند. همچنین این نخستین مرتبه بود که نمادها برای معاملات تجاری مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

جبر و هندسه: مدارک و شواهد بدست آمده از سایر محاسبات ریاضی مانند جدول ضرب، تقسیم، توان، جذر، ریشه سوم گیری، و غیره به 2600 سال پیش از میلاد برمی‌گردد. حدود 2000 سال قبل از میلاد، سومریان در کار جبر مانند معادلات خطی، معادلات درجه دو و معادلات درجه سه مهارت داشتند. همچنین لوح‌های گلی کشف شده مهارت آنها را در انجام مسائل پیچیده هندسی نشان می‌دهد.

سیستم شمارش شصت تایی سومریان

ستاره شناسی و طالع بینی

مذهب در سومر بیشتر مبتنی بر پرستش بیش از یک خدا بود که شامل تعداد زیادی خدایان انسان نما می‌شد که نیروهای طبیعت مانند باران و خورشید را کنترل می‌کردند. هنگامی که سومریان کشف کردند که ستاره‌های و سیارات با یک الگوی منظم در آسمان حرکت می‌کنند، احساس نمودند که این کد مخفی خدایانشان است. بر مبنای این باور، ستاره شناسی و طالع بینی شکل گرفت و به کسب اطلاعات بسیار دقیقی از نجوم و ریاضیات منجر شد.
 

بیشتر بخوانید: تاریخ سومر

کاتبان و موبدان در مطالعه اعضای داخلی حیوانات منظور شده برای قربانی، شرکت داشته تا به آینده آگاهی یابند که خود به طور غیر مستقیم به تسریع بخشیدن به تحقیقات عملی دیگر کمک نمود.  

برج بابِل

نحوه اداره کشور

احتمال بسیار زیادی وجود دارد که سومریان نخستین کسانی بودند که از نوعی حکومت سلطنتی برخوردار بودند، گرچه این موضوع مورد تردید قرار دارد. ممالک سومر توسط یک پادشاه مذهبی اداره می‌شدند، بطوریکه این کار را به کمک مقامات اداری که اکثر آنها را افراد روحانی و مذهبی تشکیل می‌دادند، انجام می‌داد. وظیفه پادشاه و مقامات او مدیریت نیروهای نظامی، سیستم قضایی، سیستم بازرگانی و انجام مراسم مهم مذهبی بود. این نوع حکومت داری از نظام قبیله‌ای پیشی گرفته و افراد مختلف پادشاهی را دور هم جمع می‌کرد.

ساخت زیگورات توسط معماران سومری

خط

تشکیل یک بوروکراسی جهت اداره تمام پادشاهی به این معنا بود که افراد مذهبی مسئولیتهای زیادی را در زمینه تولید و توزیع مواد غذایی، حل اختلافات حقوقی و برخی اشکال نگهداری سوابق و پرونده‌ها بر دوش داشتند. در نتیجه آن خط بوجود آمد. قدیمی‌ترین نوشته‌های سومریان باستانی، اسنادی از توزیع کالا نوشته شده بر روی سنگ یا لوح‌های گلی بودند. خط آنها شبیه به خط تصویری بود به این معنی که طرح‌های ابتدایی از کالاهای توزیع شده را شامل می‌شد. در نهایت به منظور کارآمدتر ساختن خط خود، خط میخی را بوجود آوردند که شامل ترسیم خطوط بریده بر روی لوح با استفاده از یک نی تیز بر روی گِل مرطوب می‌شد. خط میخی هزاران سال مورد استفاده قرار گرفته و طولانی‌ترین فرم خط نوشتاری تا زمان کنونی بوده است.

خط تصویری سومریان پیش از اختراع خط میخی

سومریان خالق قانون

ذکر این نکته اهمیت دارد که سومریان نخستین افرادی بودند که مجموعه قوانینی را وضع کردند. اجازه دهید به ویژگی‌های این نظام قانونی نگاهی بیاندازیم.

•    دستگاه اداری: قوانین سومریان بدین شکل بود که حکم مجازات متهم توسط یک مقام مرکزی صادر می‌شد. این نظام این مزیت را داشت که این وضعیت به دشمنی میان شاکی و متهم تبدیل نمی‌شد. با این حال، تفاوت اساسی میان قانون سومریان و قوانین امروزی این است که شاکی مجبور بود خود متهم را به دادگاه بیاورد، پیش از آنکه عدالت توسط مقام مرکزی اعمال شود، پس از آن برعهده شاکی بود که حکم را اجرا کند.

•    قانون نوشته شده: مجموعه قوانین سومریان به صورت نوشته درآمده بود، بدین معنی که قانون بالاتر از قاضی قرار داشته و قاضی ملزم به عطف به قانون نوشته شده جهت اعلام مجازات مطابق با جرم اتفاق افتاده بود.

•    سیستم مبتنی بر مجازات و انتقام جویی: قوانین اولیه سومریان کاملاً مبتنی بر انتقام جویی یا قصاص بود. رفتاری غیر قابل قبول نسبت به شاکی معمولاً با مجازات مبتنی بر انتقام جویی برای متهم ختم می‌شد. صدها سال طول کشید تا قوانین آنها متحول شده و قوانینی بدون مجازات عینی را شامل شود.
 

مجموعه قوانین پادشاه حمورابی

حمورابی یکی از پادشاهان سومری بود که به جهت وضع بزرگترین مجموعه قوانین سومری شناخته شده است. این مجموعه قوانین بر روی ستونی از سنگ به ارتفاع 6 فوت یا 829ر1 متر همراه با حکاکی پادشاهی که مجموعه قوانین را از خدای خورشید دریافت می‌کرد، نوشته می‌شد. ویژگی‌های این مجموعه قوانین به قرار زیر است:

•    این مجموعه قوانین متشکل از 282 ماده بود که به مسائل مربوط به تجارت، بردگی، حقوق خانواده، مالیات، حقوق و دستمزد، تعرفه‌ها و غیره می‌پرداخت.

•    این قانون مبتنی بر سیستم جزا یا مکافات بنانهاده شده بود.

•    این قانون برای طبقات مختلف اجتماعی تفاوت می‌نمود و گرچه نسبت به طبقات پایین‌تر غیر منصفانه بود، اما ماده و مقرراتی در آن بود که از طبقات ضعیف در برابر طبقات قوی حمایت می‌کردند.

•    مجموعه قوانین سومریان تنها قوانین شناخته شده‌ای هستند که بر روی سنگ نوشته شده‌اند.

مجموعه قوانین نوشته شده توسط پادشاه حمورابی

سایر دستاوردهای مهم

هنر و پیکرتراشی سومر

•    ادبیات: کمی بعد از بوجود آمدن خط میخی، سومریان حماسه‌های بزرگی را در مورد داستان پیدایش، حماسه‌ای در خصوص سیلی شبیه به آنچه در تورات آورده شده است و همچنین حماسه گیل گامش نوشتند.

•    صنعتگری و هنرمندی: از آنجا که خدایان و پادشاهان نقش بزرگی در این تمدن ایفاء کردند، پیکره‌هایی از معابد و پادشاهان در سرتاسر این سرزمین گسترده شده بود. یکی از نمونه‌های بسیار مشهور آن دوره مجسمه‌ای از سر سرگن (Sargon of Akkad‎) فرمانروای اکد است.

•    کار و تجارت: ساخت مهرهای استوانه‌ای کوچک که حاوی امضای شخص بودند به منظور ثبت معاملات مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این امر همچنین نشان می‌دهد که مردم سومر در قراردادها، شرکای تجاری، وام و اعتبار زبردست بودند.

•    ساختمان سازی و معماری: معماری دقیق و پیچیده سومریان مختص معابد خدایانشان بود که از میان مشهورترین آنها زیگورات در شهر باستانی اور و برج بابل را می‌توان نام برد. با این حال، آنها همچنین اقامتگاه‌های زندگی، تالارهای جواهرات، انبار و قلمهای حیوانی نیز می‌ساختند. در واقع سومریان نخستین کسانی بودند که ساختمانهای مسقف، ستون دار و قوسی شکل ساختند.

زیگورات اور

میراث این تمدن بزرگ هنوز هم به صورت امواجی در سراسر جهان امروزی احساس می‌شود. سه اختراع مهم سومریان یعنی ارتباطات نوشتاری یا خط، حمل و نقل چرخی و سیستم عددی بر مبنای 60 جهت محاسبه زمان و سایر اشیاء هندسی با جهان امروزی بسیار ارتباط نزدیک دارند. علاوه بر این موارد، دنیای مدرن، شهرنشینی، دامداری، نجوم، تحولات کشاورزی، قدرت باد و ادبیات را مدیون سومریان بوده به طوریکه احتمالاً تمدن آنها تا به امروز برای بشریت بیشترین اهمیت را داشته است.
 

منبع: راسخون