معراجی خارق العاده در شب

دانشمندان اسلامى اتفاق دارند بر اینکه معراج در مکه معظمه و قبل از هجرت به مدینه اتفاق افتاده است، هم چنان که خود آیه مورد بحث هم آن را افاده مى‏ کند و مى‏ فرماید"منزه است آن خدایى که بنده خود را شبانه از مسجد الحرام به مسجد الاقصى برد "... روایات وارده از امامان اهل بیت، معراج را در دو نوبت مى ‏دانند... در کیفیت معراج، بعضى‏ گفته ‏اند: هم روحانى و هم جسمانى بوده رسول خدا (ص) با بدن خاکى خود از مسجد الحرام به بیت المقدس و از آنجا نیز با جسد و روحش به آسمانها عروج نموده است، و این قول بیشتر مفسرین است. بعضى‏ دیگر گفته ‏اند: با روح و جسدش تا بیت المقدس و از آنجا با روح شریفش به آسمانها عروج نموده است و این قول گروهى از مفسرین است. و بعضى گفته‏ اند: با روحش بوده و این خود از رؤیاهاى صادقى است که خداوند به پیغمبرش نشان داده، ...از آیه و روایات چنین استفاده مى ‏شود که آن جناب با روح و جسدش از مسجد الحرام تا مسجد الاقصى رفته، و اما عروجش به آسمانها، از ظاهر آیات سوره نجم و صریح روایات بسیار زیادى که بر مى ‏آید، که این عروج واقع شده و به هیچ وجه نمى‏ توان آن را انکار نمود، چیزى که هست ممکن است بگوئیم که این عروج با روح مقدسش بوده است.(طباطبائی، موسوی همدانی، ترجمه تفسیر المیزان، 1378ش، ج13، صص 37-40 با تلخیص).

 

مقصود از روحانى بودن آن این است که روح مقدس آن جناب به ما وراى این عالم مادى یعنى آنجایى که ملائکه مکرمین منزل دارند و اعمال بندگان بدانجا منتهى و اقدار از آنجا صادر مى‏ شود عروج نموده و آن آیات کبراى پروردگارش را مشاهده و حقایق اشیاء و نتایج اعمال برایش مجسم شده، ارواح انبیاى عظام را ملاقات و با آنان گفتگو کرده است، ملائکه کرام را دیده و با آنان صحبت نموده است.برخی از قائلین به معراج روحانى معتقدند که معراج رسول خدا (ص) از مسجد الأقصی به آسمانها به صورت رؤیاى صادقه بوده است‏ و این معراج محصول خوابی بوده که پیامبر (ص) در بیت المقدس دیده اند که به آسمانها معراج کرده اند، اما مرحوم علامه طباطبائی (ره) این نظریه را رد کرده و می گویند: "از آیه و روایات چنین استفاده مى‏ شود که پیغمبر (ص) با روح و جسدش از مسجد الحرام تا مسجد الاقصى رفته، و اما عروجش به آسمانها، با روح مقدسش بوده است! و لیکن نه آن طور که قائلین به معراج روحانى معتقدند که به صورت رؤیاى صادقه بوده است، چه اگر صرف رؤیا مى‏ بود دیگر جا نداشت آیات قرآنى اینقدر در باره آن اهمیت داده و سخن بگوید، و در مقام اثبات کرامت در باره آن جناب برآید. و همچنین دیگر جا نداشت قریش وقتى که آن جناب قصه را بر ایشان نقل کرد آن طور به شدت انکار نمایند و نیز مشاهداتى که آن جناب در بین راه دیده و نقل فرموده با رؤیا بودن معراج نمى‏ سازد. بلکه مقصود از روحانى بودن آن این است که روح مقدس آن جناب به ما وراى این عالم مادى یعنى آنجایى که ملائکه مکرمین منزل دارند و اعمال بندگان بدانجا منتهى و اقدار از آنجا صادر مى‏ شود عروج نموده و آن آیات کبراى پروردگارش را مشاهده و حقایق اشیاء و نتایج اعمال برایش مجسم شده، ارواح انبیاى عظام را ملاقات و با آنان گفتگو کرده است، ملائکه کرام را دیده و با آنان صحبت نموده است و آیاتى الهى دیده که جز با عبارات: "عرش"" حجب"" سرادقات" تعبیر از آنها ممکن نبوده است‏.(همان، صص 40-41 با اندکی تلخیص و تصرّف).

فایده­ ی معراج چیست؟!.
اگر کسى بگوید فایده­ ی معراج چیست و در تحت وى چه‏ حکمتست که اقتضاء آن کرد؟ جواب آنست که رسول خداى (ص) کافران را و دشمنان دین را مى‏ دید در دنیا با راحت و نعمت و مؤمنان را مى‏ دید در بلا و شدّت و گاه‏ گاه از آن غمگین مى‏ گشت و بر وى دشوار مى ‏آمد، ربّ العالمین او را به آسمان برد و ملکوت بر وى عرضه کرد و عاقبت فریقین به وى نمود، مؤمنان را نعیم بهشت و کافران را عذاب دوزخ، پس از آن رسول خدا (ص) بلا و مشقّت مؤمنان در جنب نعیم بهشت که ایشان را ساخته‏ اند اندک دید و نعمت کافران در جنب عذاب دوزخ اندک شمرد، دل وى بیارمید و ساکن گشت. جواب دیگر آنست که چون وصف کند نعیم بهشت را و عذاب دوزخ را، بگوید دیدم، نگوید شنیدم، آن در حجّت بلیغ‏تر بود و در دل جاى گیرتر و قوى‏تر. و روا باشد که حکمت معراج آن بود که تا شرف و عزّت مصطفى (ص) پیدا کند و کمال محبّت و امانت وى به خلق نماید، عادت ملوک چنانست که چون یکى را از چاکران خویش خواهند که بر کشند و او را مرتبتى و منزلتى دهند که دیگران را نباشد خبایا و کنوز خویش بوى نمایند، کنوز (گنجهای) سراى فنا به مصطفى (ص) نمودند(نشان دادند)، چون کنوز سراى فنا بدید بعالم بقاش بردند و کنوز عالم بقا بوى نمودند، هم سراى رحمت بوى نمودند، هم سراى عذاب‏.(میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، کشف الأسرار و عدة الأبرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، 1371ش، ج5، صص 481-482 با اندکی تلخیص و تصرّف).

بناى معراج نه بر تصرّف عقل است «کاین زر ز سراى عقل بیرون زده‏ اند»، بناى او بر قدرت الهى و حکمت پادشاهى است‏ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ و یَحْکُمُ ما یُرِیدُ. در حقّ موسى گفت علیه السّلام: وَ لَمَّا جاءَ مُوسى‏ لِمِیقاتِنا. باز مصطفى را گفت: سُبْحانَ الَّذِی أَسْرى‏ بِعَبْدِهِ. پاکا آن خداوندى که بنده خود را ببرد، و اضافت نام موسى به آب و درخت گردد، و اضافت نام مصطفى به خود کرد بعبده. اى درویش اگر بنده را هیچ خلعت بهتر از بندگى بودى، مصطفى را شب معراج آن خلعت بدادى‏.(سمعانی، احمد، روح الأرواح فی شرح اسماء الملک الفتاح، 1384ش، ص 207).

  

پی نوشت: [1] . إسراء: 1. 
منابع:
1 - طباطبائی، موسوی همدانی، ترجمه تفسیر المیزان، ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،چاپ یازدهم، 1378ش.
2 - میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، کشف الأسرار و عدة الأبرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم، 1371ش.
3 - قرائتی، محسن، تفسیر نور، ایران، تهران، مرکز فرهنگی درسهائی از قرآن، چاپ یازدهم، 1383ش.
4 - کاشفی سبزواری، حسین بن علی، جلالی نائین، مواهب علیه، ایران، تهران، سازمان چاپ و انتشارات اقبال، چاپ اول،1369ش.
5 - سمعانی، احمد، روح الأرواح فی شرح اسماء الملک الفتاح، ایران، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 1384ش.