در عموم گزارش‌های موجود درباره‌ی تاریخ آموزش، بیشتر به اسامی معلمان و شاگردان اشاره شده و از مکان‌های آموزش بسیار کم سخن رفته است. با این حال تردیدی نیست که مساجد و مکان‌های مقدس از کانون‌های اصلی آموزش در حوزه‌ی بغداد بوده است.

تعداد کلمات: 400/ تخمین زمان مطالعه: 2 دقیقه

نویسنده: سیّد عباس رضوی
 
در عموم گزارش‌های موجود درباره‌ی تاریخ آموزش، بیشتر به اسامی معلمان و شاگردان اشاره شده و از مکان‌های آموزش بسیار کم سخن رفته است. با این حال تردیدی نیست که مساجد و مکان‌های مقدس از کانون‌های اصلی آموزش در حوزه‌ی بغداد بوده است. به گزارش نجاشی (1) عده ای کتاب الغیبه ی محمدبن ابراهیم نعمانی را نزد محمدبن علی شجاعی کاتب در مشهد العتیقة، از مراکز دینی شیعیان در جنوب شرقی مدینة المنصور، می‌خواندند. نجاشی (2) همچنین شاهد تدریس کتاب کافی کلینی توسط ابوالحسین احمدبن احمد کوفی کاتب در مسجد لؤلؤی بغداد بوده است. به نوشته‌ی طوسی، (3) ابن صلت اهوازی در مسجدش در کوی دارالرقیق بغداد درسال 409 تدریس حدیث می‌کرده است.

در کنار مساجد، خانه‌های علما نیز از محل‌های عمده‌ی تدریس بوده است. مثلاً نجاشی (4) شاهد تدریس ابومحمد‌هارون بن موسی تلّعکبری در خانه‌ی خودش در بغداد بوده است.

جلسات درس و مناظره‌ی شیخ مفید در خانه اش در محله‌ی درب رباح تشکیل می‌شد و از پیروان همه‌ی مذاهب در آن شرکت می‌کردند.(5) شیخ طوسی در سال 410 در حلقه‌ی درس حدیث عبدالواحد بن محمد، مشهور به ابن مهدی، واقع در خانه‌ی او در درب زعفرانی در میدان ابن مهدی، و نیز در 411 در مجلس دیگری از درس حدیث در منزل ابن بشران معدّل در بغداد شرکت کرد. (6) حسین بن محمدبن حسن حُلوانی نیز در 429 در منزلش در کوی برکه زلزل بغداد مجلس درس داشته است. (7) حسن بن محمد معروف به ابن الحمامی (متوفی 439)، محدّث امامی و از مشایخ خطیب بغدادی (متوفی 463) در سرای خود در کوی کرخ بغداد تدریس می‌کرد.(8)

این رسم تدریس در خانه‌ها پس از تأسیس مدارس بزرگ نیز ادامه داشت. وقتی ابوالحسن علی بن محمد فصیحی (متوفی 516) استاد درس نحو نظامیه را به جرم تشیع از تدریس باز داشتند، وی در سرای خود به طالبان دانش درس می‌داد.(9)

نظام آموزشی حوزه‌ی بغداد، تا آنجا که از منابع برمی‌آید، کمابیش مانند حوزه‌های علمی و مدارس و جوامع بوده است.(10)

 

پی نوشت‌ها:
1. نجاشی، ج 2، ص 302.
2. همو، ج 2، ص 291.
3. طوسی، 1414، ص 331.
4. نجاشی، ج 2، ص 407-408.
5. ابن جوزی، ج 15، ص 157.
6. طوسی، 1414، ص 257، 394.
7. ر. ک. آقابزرگ طهرانی، طبقات: النابس، ص 66.
8. خطیب بغدادی، ج 8، ص 454-455.
9. یاقوت حموی، ج 5، ص 1964.
10. برای اطلاع بیشتر ر. ک. دانشنامه‌ی جهان اسلام، ذیل «تعلیم و تربیت».
منبع: عباس رضوی و [دیگران ...]؛  (1390)، حوزه‌‌ی علمیه (تاریخ، ساختار، کارکرد)، تهران: نشر کتاب مرجع، چاپ اول.





 

مطالب مرتبط
بازخوانی تاریخ حوزه‌ی علمیه‌ی ری
تحوّل روشهای آموزشی
جنبش های شیعی عراق