چکیده:
در روایتی نورانی از امام حسن عسکری(ع) آمده است: "همانا رسیدن به خدا، سفری است که جز با مرکب قرار دادن شب(شب زنده داری) نمی‌توان به آن دست یافت." 
در این مقاله سعی داریم به اهمیت نماز شب بپردازیم تا روشن شود که چرا حضرت آن را مرکبی برای رسیدن به خداوند تبارک و تعالی دانسته‌اند.

تعداد کلمات: 1100 کلمه/ تخمین زمان مطالعه: 5دقیقه
نام نویسنده: حسنیه صالحان

طبق روایات رسیده، نماز شب و تهجد، بهار اولیاء و گلستان سعادتمندان است.[1] زمانی از شبانه روز که سالکان کوی دوست، در انتظار رسیدن آن به سر می‌برند تا روح خویش را با نسیم روح بخش بهاریش تازه نمایند.

در روایتی نورانی از امام حسن عسکری(ع) آمده است: "همانا رسیدن به خدا، سفری است که جز با مرکب قرار دادن شب(شب زنده داری) نمی‌توان به آن دست یافت."[2]

در این مقاله سعی داریم به اهمیت نماز شب بپردازیم تا روشن شود که چرا حضرت آن را مرکبی برای رسیدن به خداوند تبارک و تعالی دانسته‌اند.

شب زنده داری و تهجد از جمله اموری است که در آیات و روایات فراوانی مورد توصیه و سفارش اکید قرار گرفته است تا آنجا که پیامبر) ص) فرمود: "جبرئیل پیوسته مرا به قیام شبانه توصیه می‌کرد تا جایی که گمان کردم برگزیدگان امت من هرگز نخواهند خوابید."[3]

این عمل نیک آنچنان قرب و منزلتی در پیشگاه الهی دارد که پاداش آن خارج از وصف و بیان است. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که : "بنده هیچ عمل نیکی انجام نمی‌دهد مگر اینکه پاداش آن در قرآن آمده است به جز نماز شب که به خاطر بزرگی و عظمت آن در نزد خداوند پاداش آن ذکر نشده و خدا فرموده است: از بستر خواب پهلو تهی می‌کنند، پروردگارشان را با بیم و امید می‌خوانند و از آنچه به آنها داده‌ایم انفاق می‌کنند و هیچ کس از آن مایه شادمانی خبر ندارد که به پاداش کارهایی که می‌کرده، برایش اندوخته‌اند."[4] [5]

خداوند در مناجاتی با حضرت داوود(ع) به اهمیت این جایگاه اشاره کرده و می‌فرماید: " ای داوود! اگر بنده هنگامی که مردم در خواب به سر ‌می‌برند تنها به خاطر من نماز شب بخواند، من به فرشتگانم دستور می‌دهم تا برای او استغفار کنند و بهشت من مشتاق او می‌گردد و هر آنچه روی زمین است برای او دعا می‌کند."[6]

در روایت دیگری آمده است که: " ابن ابی یعفور به امام صادق(ع) عرض کرد: فدایت شوم! چه موقع بنده بیشتر از سایر اوقات به خدا نزدیک‌تر و خدا به او نزدیک‌تر است؟ امام فرمود: لحظه‌ای که بنده در انتهای شب برمی‌خیزد و در حالی که چشم‌ها در خواب آرام گرفته‌اند صدای تکبیرة الاحرام بلند می‌کند و نماز را شروع می‌نماید و آنگاه که نمازش به پایان رسید از اوج آسمان و جانب راست عرش الهی منادی ندا می‌دهد که ای بنده‌ای که پروردگار را می‌خوانی! خیر و نیکی از دل آسمان بر سرت فرو می‌ریزد و فرشتگان از قدمت تا اوج آسمانها تو را در برگرفته‌اند و خداوند می‌فرماید: بنده‌ی من! اگر بدانی با چه کسی مناجات می‌کنی هرگز رو بر نمی‌گردانی."[7]در حقیقت لازمه‌ی دوستی با خداوند تبارک و تعالی این است که شب هنگام، وقتی که چشم‌ها در خواب ناز به سر می‌برند، بنده وقت را غنیمت شمرده و با معبود خویش خلوت نماید چرا که در حدیثی قدسی آمده است: "دروغ می‌گوید کسی که ادعای دوستی من می‌کند و شب می‌خوابد و با من مناجات نمی‌کند."

در حقیقت لازمه‌ی دوستی با خداوند تبارک و تعالی این است که شب هنگام، وقتی که چشم‌ها در خواب ناز به سر می‌برند، بنده وقت را غنیمت شمرده و با معبود خویش خلوت نماید چرا که در حدیثی قدسی آمده است: "دروغ می‌گوید کسی که ادعای دوستی من می‌کند و شب می‌خوابد و با من مناجات نمی‌کند."[8]

در بخشی از حدیث معراج آمده است که پیامبر(ص) خطاب به خداوند متعال عرض کرد: "پروردگارا! به کاری راهنمای‌ام کن که به سبب آن به تو تقرب جویم. خداوند فرمود: شبت را روز قرار بده و روزت را شب. پیامبر عرض کرد: پروردگارا! چگونه چنین کنم؟ خداوند فرمود: خوابت را نماز قرار بده و خوراکت را گرسنگی."[9]

در باب آثار بی‌شمار نماز شب همین بس که در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که:" نماز شب، موجب رضایت پروردگار و محبت ملائکه می‌شود و نور معرفت و اصل ایمان و راحتی بدن است و موجب اجابت دعا و قبولی اعمال و برکت در رزق می‌گردد و شفیع انسان و ملک الموت است و چراغ گور انسان و فرش پهلوی او در قبر و جواب نکیر و منکر است و چون روز قیامت شود سایه‌ای بر بالای سر او و تاجی بر سر او و لباسی بر بدن اوست و همچون نوری پیشاپیش او در حرکت بوده و گذرنامه‌ی عبور او از صراط و کلید بهشت است."[10]

انسان باید بداند که لازمه ‌رسیدن به مقامات بلند معنوی و دست یابی به هدف حقیقی خلقت، خواندن نماز شب و تهجد و شب زنده داری است و توصیه‌ی اکید تمام اولیای الهی به شاگردانشان همین امر مهم بوده است و هنگامی که او در نیمه‌های شب معبود را صدا می‌زند، خداوند متعال به او لبیک می‌گوید. چرا که از امام صادق(ع) روایت شده است که: "هرگاه بنده با مولای خود در دل شب ظلمانی خلوت کند و با او به گفتگو و مناجات بپردازد، خداوند نور را در قلب او ثابت خواهد کرد و چون بگوید: یا رب یا رب! از طرف خداوند خطاب رسد: لبیک بنده من! هر چه می‌خواهی طلب نما که به تو عطا کنم و بر من توکل نما تا امورت را کفایت نمایم."[11]

مرحوم علامه طباطبایی(ره) که خود از عارفان برجسته روزگار بوده است در خاطرات خود می‌فرماید: "در ایامی که در نجف اقامت داشتم روزی مرحوم استاد(ره)[12] از کنار من گذشتند، دست روی شانه‌ام گذاشتند و فرمودند: فرزند! دنیا می‌خواهی نماز شب بخوان، آخرت می‌خواهی نماز شب بخوان."[13]

در تربیت اسلامی، اقامه نماز شب آنقدر مهم است که حضرت زینب(س) بعد از حادثه‌ی عاشورا و پس از تحمل آن همه مصیبت، خواندن آن را در نیمه‌های شب ترک نکردند و آن را در حال نشسته به جا آوردند.

مرحوم جمال العارفین، میرزا جواد آقا ملکی تبریزی(ره) می‌فرماید: "شیخ و پیشوای من( میرزا حسینقلی همدانی) در علوم حقه، برایم حکایت نمود که از طالبان آخرت احدی به مقامی از مقامات دینی نرسید مگر آنانکه اهل تهجد و شب زنده داری بودند."[14]

با توجه به روایات ذکر شده و جایگاه و اهمیت نماز شب و تهجد، مشخص می‌شود که چرا امام حسن عسکری(ع) شب زنده داری را مرکبی برای رسیدن به قرب الهی دانسته‌اند و به همین جهت شایسته است که هر انسان مومنی از ابتدای روز و در اول شب به فکر تهیه‌ی اسباب تهجد و شب زنداری باشد و چون عاشقی که برای دیدار معشوق لحظه شماری می‌کند، خود را مهیای خلوت با دوست نماید.

_______________________________________________
پی نوشت:

[1]. غرر و درر موضوعی، باب السهر، ص170

[2]. بحارالانوار، ج75، ص380، باب 29

[3]. سر السراء، ج1،ص158

[4]. سجده، آیه 16و 17

[5]. سرالاسرا، ج1، ص156

[6]. ارشاد القلوب، ج1، ص86

[7]. همان، ص187

[8]. امالی صدوق، ص356

[9]. ارشاد القلوب، ص200

[10]. مستدرک الوسائل، ج6، ص325

[11]. امالی شیخ صدوق، ص279،مجلس47

[12]. آیه الله قاضی

[13.] پاسداران حریم عشق، ج8، ص41

[14]. باده گلگون، گفتار8، ص42

 

منابع

1.قرآن

2.علامه مجلسی، بحارالانوار

3.حسن بن الحسن دیلمی، ارشاد القلوب

4.شیخ صدوق، امالی صدوق

5.ابوالفتح آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ناشر: دارالکتب الاسلامی

6.شیخ علی سعادت پرور، پاسداران حریم عشق، ناشر: احیاء کتاب

7.شیخ علی سعادت پرور، سرالاسراء، ناشر: احیاء کتاب

8.م.الف، باده گلگون، ناشر: تراث