اصلاح الگوى مصرف چرا و چگونه؟

عزم ملى براى تغيير شيوه هاى غيرمتعارف

پیام نوروزی مقام معظم رهبری به مناسبت آغاز سال 88 یک نقطه عطف و هشدار جدی برای اقتصاد ایران بود. این پیام هوشمندانه مردم را به پرهیز از اسراف و مصرف گرایی فراخوانده و از مسئولان نیز خواست تا همت و توان خویش را برای پایین آمدن شاخص های مصرف بی رویه بکار گیرند. بلافاصله پس از انتشار این پیام مسئولان آستین ها را بالا زده و آمادگی خود را برای مشارکت در طرح ملی اعلام کردند. حمایت دولت، مجلس و مسئولان اجرایی از این پیام تاریخی همچنان ادامه دارد و افکار عمومی نیز با استقبال از آن برای هرگونه همکاری و مشارکت آماده اند.

مسئولیت سنگین قوای سه گانه

با توجه به اهمیت «حیاتی و اساسی مصرف مدبرانه و عاقلانه منابع کشور»، سال جدید را در همه زمینه ها و امور، سال اصلاح الگوی مصرف می دانم. حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیامی به مناسبت آغاز سال نو با بیان این مطلب فرمودند: مسئولان باید اصلاح الگوی مصرف را از خود شروع کنند و توپ را به زمین مردم نیاندازند.
ایشان در این پیام یادآور شدند: همه ما به خصوص مسئولان قوای سه گانه شخصیت های اجتماعی و آحاد مردم باید در سال جدید در مسیر تحقق این شعار مهم و حیاتی و اساسی یعنی «اصلاح الگوی مصرف در همه زمینه ها» برنامه ریزی و حرکت کنیم تا با استفاده صحیح و مدبرانه از منابع کشور مصداق برجسته ای از تبدیل احوال ملت به نیکوترین حال ها، ظهور و بروز یابد.
در این راستا دکتر احمدی نژاد رئیس جمهور نیز با تأکید بر اهمیت بسیار بالای سخنان مقام معظم رهبری تصریح کرد که باید به سمتی برویم که دقیق و به درستی همه الگوها اصلاح شود، حتی درباره مدیریت وقت و زمان مردم نیز باید حرکت جدید و اصلاحی داشته باشیم.
رئیس جمهور خطاب به هیئت وزیران تأکید کرد: باید برای این کار برنامه های دقیق و در عین حال ضربتی و انقلابی بیاورید تا هرچه زودتر عمل شود. زیرا مطمئناً ما در این خصوص با برنامه های معمولی به جایی نمی رسیم.
احمدی نژاد همه مسئولان دستگاه ها را موظف کرد که برنامه ریزی کنند تا هزینه های اضافی را از راه های مختلف همچون کاهش مسافرت ها و همایش ها و هزینه های اضافی، بکاهند.
به عقیده رئیس جمهور حتی اگر بتوانیم یک درصد از بودجه کشور را صرفه جویی کنیم حدود 500 میلیارد تومان به توان کشور کمک کرده ایم.
کارشناسان اقتصادی بر این اعتقادند که اصلاح الگوی مصرف به معنی نهادینه کردن روش صحیح استفاده از منابع کشور است که سبب ارتقای شاخص های زندگی و کاهش هزینه ها شده و زمینه ای برای گسترش عدالت می شود.
از طرفی الزام مصرف بهینه باعث می شود تا علاوه بر پیشرفت علمی ناشی از ارتقای فن آوری در طراحی و ساخت وسایل و تجهیزات بهینه مطابق با استانداردهای جهانی، فرصت توزیع مناسب منابع و به تبع آن پیشرفت در دیگر بخش هایی که کمتر مورد توجه بوده است نیز فراهم گردد. از این رو ارتباط منطقی بین نامگذاری سال اول دهه پیشرفت و عدالت به «اصلاح الگوی مصرف» بیشتر نمایان می شود.
اصلاح الگوی مصرف نیازمند فرهنگ سازی پایدار است و این خود نیازمند راهکارهایی است تا همه افراد جامعه الزام رفتارهای اصلاح مصرف را احساس کنند و به تدریج این اصلاح نهادینه شده و به یک رفتار پایدار ونهایتا به یک فرهنگ در تمامی عرصه های مصرف تبدیل شود.
اینکه چگونه می توان به پیام مهم مقام معظم رهبری جامه عمل پوشاند و الگوی مصرف را اصلاح کرد، سؤالی است که نمایندگان مجلس، مسئولان و دست اندرکاران و کارشناسان اقتصادی به آن پاسخ داده اند.

آمار مصرف گرایی در ایران

با نگاهی گذرا به آمار میزان مصرف بنزین، گاز طبیعی، نان، آب آشامیدنی، شکر و غیره که از کالاهای اساسی و مهم محسوب می شوند و همچنین یارانه هایی که برای این گونه کالاها پرداخت می شود، می توان دریافت که ایران یکی از شاخص ترین کشورها در زمینه مصرف گرایی قرار گرفته و با ادامه چنین روندی در آینده چه خواهد کرد؟

بنزین

ایران سومین کشور از نظر ارائه بنزین ارزان در دنیا محسوب می شود و به لحاظ میزان پرداخت یارانه نخستین کشور در میان کشورهای جهان محسوب می شود. همچنین بیش از 36 درصد کل مصرف بنزین خاورمیانه مصرف می شود. متوسط مصرف سوخت خودروهای بنزینی در کشور حدود 11 لیتر در روز است، در حالی که متوسط مصرف سوخت در کشورهای دیگر مانند آلمان و ژاپن 5/2، در انگلیس 5/3، فرانسه 9/1، کانادا 5/6 و در آمریکا 3/7 لیتر در روز است. این در حالی است که هر 10 سال یکبار میزان مصرف سوخت در ایران 2 برابر می شود، در حالی که نرخ رشد در مقیاس جهانی یک تا 2 درصد بیشتر نیست و میزان سوخت مصرفی در جهان حدود هر 50 سال یک بار 2 برابر می شود.

نان مصرفی

سرانه مصرف نان در ایران به گفته معاون وزیر بازرگانی حدود 160 کیلوگرم در سال است که نسبت به کشورهای اروپایی نظیر فرانسه که 56 کیلوگرم و در آلمان 70 کیلوگرم در سال می باشد، بیش از 2 تا 3 برابر است.
از سوی دیگر به گفته رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، یارانه نان طی 5 سال اخیر به طور متوسط سالانه بیش از 30 درصد رشد داشته است. بطوری که در سال 87 به 2600 میلیارد تومان رسید و با ادامه این روند طی 10 سال آینده میزان یارانه پرداختی نان به 60 هزار میلیارد تومان می رسد.

آب آشامیدنی و برق

الگوی مصرف آب آشامیدنی در ایران 70 درصد بیشتر از الگوی جهانی است و از نظر مصرف برق هم کشورمان نوزدهمین کشور پرمصرف در دنیا محسوب می شود.
به گفته دکتر داودی معاون اول رئیس جمهور، سرانه مصرف آب ایرانی ها 5 برابر سرانه مصرف جهانی است.

گاز طبیعی

ایران بعد از کشورهای آمریکا و روسیه در رتبه سوم مصرف گاز طبیعی در جهان قرار دارد. میزان مصرف گاز طبیعی در ایران از 86 میلیارد متر مکعب در سال 2001 با متوسط رشد سالانه
3/10 درصد به 123 میلیارد متر مکعب در سال با رشد 8/20 درصد رسید و پیش بینی می شود در سال 2012 میلادی میزان مصرف گاز طبیعی به 277 میلیارد متر مکعب برسد. به اعتقاد کارشناسان با ادامه چنین روندی در سال آینده ایران به یک مصرف کننده بزرگ گاز طبیعی در جهان تبدیل خواهد شد.

شکر، روغن و میوه

سرانه مصرف شکر در ایران 29کیلوگرم است در حالی که میانگین مصرف شکر در جهان 22 کیلوگرم است. تحقیقات کارشناسان نشان می دهد ایرانی ها 30درصد بیشتر از میانگین جهانی روغن مصرف می کنند و همچنین مصرف میوه در ایران 4 برابر استاندارد جهانی است.

یارانه انرژی

براساس گزارش صندوق بین المللی پول، ایران دومین کشور جهان از نظر پرداخت یارانه انرژی با رقم 37 میلیارد دلار می باشد. مصرف سرانه انرژی در ایران به ازای هر نفر بیش از 5 برابر مصرف سرانه کشوری مانند اندونزی با 225 میلیون نفر جمعیت، 2 برابر چین با یک میلیارد و 300 میلیون نفر جمعیت و 4 برابر کشور هند با یک میلیارد و 122 میلیون نفر جمعیت است که با مقایسه شاخص شدت مصرف انرژی در ایران با بسیاری از کشورهای جهان، شاهد وضعیت ناهنجار بهره برداری انرژی هستیم.
به گفته کارشناسان مقایسه میزان مصرف در بخش های مختلف با سایر کشورها، نشان دهنده وضعیت بسیار نامطلوب مصرف در همه زمینه ها است. و جالب تر اینجاست که سالیانه نزدیک به 2/12 هزار میلیارد تومان یارانه واقعی و 78 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان پرداخت می کنیم. که در مجموع مبلغ کل یارانه آشکار و پنهان دولت چیزی در حدود 90 هزار میلیارد تومان است.
امید است با استراتژی و راهبردی که مقام معظم رهبری در پیام نوروزی خویش تبیین فرمودند، یک عزم جدی در دولت و مجلس برای تهیه یک نقشه راه در جهت اجرای اصلاح الگوی مصرف تهیه شود. و نباید خودمان را با برگزاری چند سمینار و کنگره در این خصوص، سرگرم کنیم و از اصل پیام ایشان غافل شویم. تحقق فرمایشات مقام معظم رهبری بصورت واقعی تنها با ورود همه جانبه مردم، دولت و مجلس امکان پذیر است و ورود به این پیکار امروز یک تکلیف شرعی و ملی محسوب می گردد.

کمک به دستگاههای تصمیم گیر

سازمان بازرسی کل کشور به دستگاههای تصمیم گیر و مجری در زمینه اصلاح الگوی مصرف کمک می کند. «اصلاح الگوی مصرف» مکمل سیاست های اصل 44 قانون اساسی و لایحه بودجه کشور است. (1)

نیازمند عزم ملی

نگاه ما به فرمایش مقام معظم رهبری در این راستا نگاه صرف سازمانی نیست، بلکه به آن به عنوان یک تکلیف می نگریم. دولت ثابت کرده که این اراده را دارد و در عمل نیز آن را به اثبات رسانده است. در بخش های مختلف مطالعاتی انجام شده و استانداردهای هر بخش استخراج و در بخش صنعت و کشاورزی نیز تمام صنایع شناسایی شده است.
پیشنهادهای مختلفی در بخش های گوناگون از جمله صنعت نیروگاه ها از دل این سازمان بیرون آمده و در زمینه مبحث 19 نیز این سازمان در حال پیگیری مداوم با وزارت مسکن و شهرسازی و مجموعه های دیگر است.
علاوه بر بهینه سازی در مصرف سوخت، در بخش خودرو نیز جلسات و کارهای مشترکی با وزارت صنایع دنبال شده که از جمله استانداردها استخراج و در واقع به تفاهماتی رسیده ایم که باید مسیر اصلاح موتورهای بنزین سوز یا نفت و گاز را به چه مسیری هدایت کنیم تا به یک نتیجه مطلوب برسیم. (2)

تدوین قانون الگوی مصرف در مجلس

اقدامات لازم برای تدوین قانون اصلاح الگوی مصرف را می توان ظرف مدت دو تا سه ماه انجام داد. فراهم شدن این امر در تصویب لایحه هدفمند کردن یارانه ها کمک مهمی را به نمایندگان مجلس می کند.
بعد از مشخص شدن الگوی مصرف در بخش های مختلف اگر کسی بخواهد بیشتر مصرف کند، یک کار ضدارزش انجام داده است و نباید از جیب دیگران هزینه کند بلکه باید خودش مبلغ اضافی را پرداخت کند.
باید الگوی مصرف از جانب وزارتخانه های مختلف تدوین شود و مجلس آن را به صورت قانون تصویب کند، این اتفاقات باید به صورت کاملا طبیعی رخ دهد، همه دستگاه های اجرایی از آن حمایت کنند و اینگونه نباشد که هر کس وظایفش را به گردن دیگری بیاندازد.(3)

پیام ژرف

با منابع موجود باید اقتصاد کشور را از الگوی مصرفی فعلی نجات داد، ایران به عنوان یک کشور اسلامی از منابع معنوی و مادی بسیاری برخوردار است اما شاخص های مصرفی بالایی در این جامعه وجود دارد.
میزان مصرف بنزین و منابع انرژی به عنوان دو شاخص مهم مصرفی در ایران است که در مقایسه با شاخص های جهانی از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده و لازم است در این زمینه تجدیدنظر شود.
لازم است باتوجه به نیاز امروز کشور دست به اصلاح ساختار اقتصادی و فرهنگ مصرف بزنیم و الگودهی و برنامه ریزی دقیق برای مصارف داشته باشیم.(4)

ضرورت اصلاح فرهنگ مصرف در کشور

کشور ما از نظر امکانات، ثروتمند است، اما در مصرف به گونه ای اسراف آمیز رفتار می کنداین رفتار در دولت و ملت وجود دارد و به نظر من کشور ما به دلیل اتکا به درآمدهای نفتی مثل یک بچه ثروتمند عمل می کند.
ضرورت دارد یک فرهنگ مصرفی دیگر بر کشور حاکم شود، در حالی که فرهنگ کنونی ما فرهنگ مسابقه مصرف است. چشم و هم چشمی ها غالب است و هر اداره و ارگان دولتی که مصرف بیشتر داشته باشد گویی برای خودش نشانه تشخص تلقی می کند.
قبل از هر کاری باید فرهنگ مصرف در کشور را اصلاح کرد، و اصلاح فرهنگ مصرف نیازمند زمان است و امسال می تواند سال شروع اصلاح الگوی مصرف باشد. (5)

زیباترین نامگذاری

هیچ برنامه و اصلاحی به اندازه اصلاح الگوی مصرف در سال 1388 مورد نیاز کشور نبود، که توسط رهبر معظم انقلاب مورد تأکید قرار گرفت. اصلاح الگوی مصرف در سال 1388 نیاز کشور و زیباترین نامگذاری است که توسط مقام معظم رهبری انجام شد.
یکی از اقدامات مورد نیاز در سال آتی در جهت اصلاح الگوی مصرف این موضوع است که مجلس تمام مصوبات و قوانین را در سال 1388 مطابق و براساس با اصلاح الگوی مصرف باید تنظیم کند. سال 1388 سالی است که برنامه پنج ساله پنجم توسعه مصوب خواهد شد و یکی از مهمترین اهداف این برنامه بحث طرح تحول اقتصادی و هدفمند کردن یارانه ها است از تهیه طرحی جامع پیرامون اصلاح الگوی مصرف و مطرح شدن آن در صحن در اولین جلسات مجلس در سال جاری خبر داد. (6)

پیام هوشمندانه

«اصلاح» با «تغییر» بسیار تفاوت دارد و در اصل اصلاح به معنای صرفه جویی در تمام زمینه ها از جمله اقتصادی و اجتماعی است و انتخاب این عبارت نشانه هوشمندی و فرزانگی رهبر معظم انقلاب است.
تأکید رهبر معظم انقلاب بر اصلاح الگوی مصرف در شرایط امروز جامعه بسیار حساس و علمی است. الگوی مصرف جامعه باید به شکل اصلی اصلاح شود، و دولت و مردم باید فرمایشات رهبر معظم انقلاب را سرلوحه رفتار خود در سال جدید قرار دهند. (7)

اصلاح رفتار اسراف کارانه

در خصوص نامگذاری سال 88 به عنوان سال اصلاح الگوی مصرف از سوی رهبر معظم انقلاب گفت: بیانات ایشان برداشت از کلام قرآن است که مردم و دولتمردان سه قوه باید به این موضوع حساس باشند و رفتار اسراف کارانه خود در تمامی امور را اصلاح کنند.
طرح این موضوع از طرف مقام معظم رهبری در اوضاع کنونی اقتصاد جهانی بسیار لازم و به موقع بود که بکار بستن این قاعده در امور جاری و ساری کشور می تواند در پیشرفت جامعه تأثیر زیادی داشته باشد و ما را به اهداف بلند چشم انداز 20ساله نزدیک کند.
این بیانات باید در تمامی کارها مورد توجه قرار گیرد در اموری مثل مصرف انرژی، آب و حتی نان مصرفی و یا برگزاری همایش ها بی اهمیت تلقی نشود.
مهمترین چیزی که در جامعه بیش از سایر امور در آن اسراف کاری می شود تلف کردن وقت است و باید به گونه ای این رفتار اصلاح شود که جامعه را به سوی پیشرفت سوق دهد. (8)

افزایش بهره وری

تدوین الگوی مصرف بهینه تنها در کالاهای مصرفی مردم خلاصه نمی شود، بلکه باید تدابیری برای استفاده صحیح از منابع به منظور افزایش بهره وری در کشور مدنظر قرار گیرد.
صرفه جویی تنها منوط به مصرف نیست بلکه این مقوله باید در بخش تولید و توزیع کالا و خدمات در کشور نیز مدنظر قرار گیرد. (9)

راهکارهای رسیدن به اقتصاد پویا

درباره راه کارهای رسیدن به اقتصاد پویا در سال اصلاح الگوی مصرف می توان گفت که تاکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر اصلاح الگوی مصرف در سال 88 به ویژه با پشت سر گذاشتن دو سال خشکسالی، در بخش انرژی بیشتر اهمیت پیدا می کند، بنابراین مردم باید توجه بیشتری به موضوع صرفه جویی در بخش انرژی داشته باشند.
ما اکنون بیش از5/2 برابر متوسط جهانی مصرف انرژی داریم که آمار خوبی نیست، اکنون الگوی مصرف که برای انرژی در بخش برق تعریف کردیم، 200 کیلو وات به ازای هر خانوار یا مشترک در ماه است که این میزان بسیار بالاست، زیرا در بسیاری از کشورها کمتر از 100 کیلو وات به عنوان میزان نرمال مصرف معرفی می شود. نخستین کاری که باید انجام شود، اصلاح تجهیزات و لوازمی است که ما استفاده می کنیم. (10)

مسئولان پیشقدم شوند

مسئولان و دستگاههای دولتی باید در سالی که به نام سال اصلاح الگوی مصرف نامگذاری شده در بهینه سازی الگوی مصرف پیشقدم باشند. اقدام مقام معظم رهبری در نامگذاری امسال به نام سال اصلاح الگوی مصرف، بسیار به موقع و خردمندانه بود. این اقدام بویژه در مقطع حساس کنونی و با توجه به بحران اقتصادی موجود در سطح جهان که کشور ما را تحت تاثیر قرار داده، بسیار اهمیت دارد. دیگر نمی توان بدون منطق به مصرف بالا و بی رویه منابع کشور ادامه داد و سرمایه های بین نسلی را اسراف کرد. (11)

هشدار جدی

پیام نوروزی مقام معظم رهبری و تاکید ایشان در خصوص «اصلاح الگوی مصرف در سال 88» هشداری جدی برای اقتصاد ایران است. با اصلاح الگوی مصرف، معرفی مدل های جدید و هشدار جدی به مردم در زمینه های مختلف می توان به تدبیر و استراتژی بلند رسید به نحوی که مردم بیش از تولید، مصرف نکنند. در حالی که در جوامع توسعه یافته نرخ پس انداز و تولید بیشتر از مصرف است، اما در جامعه ما مصرف از تولید پیشی می گیرد.
در حالی که براساس ارزش های اسلامی اسراف و تبذیر مورد نهی قرار گرفته، اما در تبلیغات متعدد رسانه های تصویری و شنیداری و حتی مکتوب شهری به طور مستقیم و غیرمستقیم مردم به مصرف گرایی تشویق می شوند. باید پیش از هر چیزی در خصوص طراحی این گونه برنامه ها تجدیدنظر کرد تا ضمن فرهنگ سازی مناسب زمینه اصلاح الگوی مصرف در کشور فراهم شود. (12)

مصرف در حد اعتدال

هدف گذاری در اصلاح الگوی مصرف مهمتر از خود موضوع اصلاح الگوی مصرف است، و از دیدگاه اسلامی قناعت و جلوگیری از اسراف مورد تاکید است و از این بعد باید مصرف ما در حد اعتدال یعنی بین قناعت و مرز کمتر از اسراف باشد.
یک بعد اصلاح الگوی مصرف هم ایجاد کارایی است، به این معنا که از هزینه های مصرفی بیشترین نفع را ببریم تا حداکثر رضایت را از این مصرف داشته باشیم که البته بیشترین کارایی را باید جمع اجتماع حاصل کند.
چگونه مصرف کردن، چقدر مصرف کردن، چه میزان پس انداز کردن و چگونه خرج کردن پس اندازها نیز ابعاد دیگر موضوع مصرف است، و سیاستگذاری ها در این زمینه از طریق توصیه ها و فرهنگ سازی باید انجام شود و در دین ما هیچ وقت به الزام و اجبار برای چنین کارهایی توصیه نشده است. (13)

افزایش عملکرد

با اصلاح الگوی مصرف، افزایش عملکرد در واحد سطح و نوسازی تجهیزات، یک سوم سوخت مصرفی مرغداری ها صرفه جویی می شود. در راستای فرمایش مقام معظم رهبری و نامگذاری سال جدید به عنوان اصلاح الگوی مصرف، با کاهش هزینه در صنعت بزرگ مرغداری، علاوه بر کاهش قیمت تمام شده گوشت مرغ، با کاهش ضریب تبدیل دادن مرغ به گوشت، هم در مصرف خوراک مرغ صرفه جویی می شود و هم هزینه ها کاهش می یابد.
همچنین با نوسازی تجهیزات صنعت مرغداری و کاهش مصرف انرژی و وسایل گرمایشی سالن های مرغداری از ضایعات جلوگیری شده و می توان دست کم یک سوم سوخت مصرفی مرغداری ها را کاهش داد. (14)

پي نوشت ها:

(1) حجت الاسلام والمسلمین پورمحمدی ؛ رئیس سازمان بازرسی کل کشور
(2) غلامحسین نوذری ؛ وزیر نفت
(3) محمدرضا خباز ؛ مخبر کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی
(4) فرهاد دلقپوش ؛ عضو کمیسیون اقتصادی
(5) حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا مصباحی ؛ رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی و نماینده مردم تهران
(6) حمیدرضا حاجی بابائی ؛ عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی
(7) عزت الله اکبری ؛ رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس،
(8) اسماعیل کوثری ؛ نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی
(9) محمد نهاوندیان ؛ رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران
(10) عباس علی آبادی ؛ معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی
(11) محمدرضا تابش ؛ نماینده مردم شهرستان اردکان یزد در مجلس شورای اسلامی
(12) محسن بهرامی ارض اقدس ؛ عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران
(13) دکتر مرتضی عزتی ؛ اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس
(14) علی آذروش ؛ دبیر انجمن صنفی پرورش دهندگان مرغ گوشتی ایران

منبع: http://www.bashgah.net
/خ