منهج الصادقين فى الزام المخالفين

ملافتح الله كاشانى (م 988 ق).
وى مفسر نامدار قرن دهم هجرى و از شاگردان خاص على بن حسن زواره اى است. زواره اى و ملافتح الله كاشانى، هر دو، در واكنش به روش تفسير مواهب علّيه، كه به اخبار اهل بيت - عليهم السلام - بى توجهى كرده و هيچ گونه نشانه اى از وابستگى خود را به شيعه و اهل بيت _ عليهم السلام -بروز نداده بود، شرحى بر مواهب نگاشته و اخبار اهل بيت _ عليهم السلام - را در آن گنجانده اند.
مؤلف به واسطه استاد خود على بن حسن زوارى، از محقق كركى روايت مى كند. وى در دانشهاى زمان خود داراى آگاهيهاى گسترده، و در تفسير زبردست و پراطلاع بود. مرحوم ميرزا عبدالله افندى درباره وى مى نويسد: «فاضل نيك انديش هوشيار، عالم كامل جليل، متكلم، مفسر، بزرگوار و نام آور مولا فتح الله كاشانى، از عالمان دولت شاه طهماسب صفوى و از شاگردان على بن حسن زواره اى است. وى تأليفات نيكويى دارد; به ويژه در تفسير كه در آن توانمند و زبردست است و آثار سودمند و ارزشمندي نگاشته است».[1]
مرحوم مدرس تبريزى وى را اين گونه ستوده است: «ملا فتح الله كاشانى، عالمى است جليل، فقيه، محقق متكلم، مدقق، مفسر، متبحر، از اكابر علماى اواخر قرن دهم هجرى، در تمامى علوم دينيّه متداوله متبحر، خصوصاً در تفسير كه بحرى بود بى پايان و تأليفات طريقه او بهترين معرّف تبحر وى مى باشد».[2]
ترجمه احتجاج طبرسى، ترجمه قرآن به فارسى، تنبيه الغافلين و تذكرة العارفين، خلاصة المنهج، زبدة التفاسير، كشف الاحتجاج منهج الصادقين فى الزام المخالفين.[3]
منهج الصادقين، تنها به شرح و تفسير بسنده نكرده و تفسيرى است جامع و مشتمل بر مباحث مختلف و مطالب متنوع است. مؤلف بيشتر نظريات تفسيرى بيضاوى و زواره اى و نيز مباحث ادبى و بلاغى كشاف زمخشرى را آورده و از تفسير مجمع البيان در باب قصص و تاريخ نقل قول كرده است. مؤلف به تبيان شيخ طوسى، تفسير ابوالفتوح و گازر مراجعه كرده و از آنها مطالبى برگزيده و گاه سخنان اهل عرفان و بزرگان و مشاهير متصوفه را در لابه لاى تفسير جاى داده و هر جا مناسب دانسته، از اخبار و رويات اهل بيت عصمت _ عليهم السلام - كمك گرفته است.
مؤلف در تقرير اصول دينى عقايد شيعه و مسائل مناسب آن، متين و معقول سخن مى راند و تعصب و بغضى به مخالفان نشان نمى دهد. از اين رو، از زمان نگارش آن مورد توجه عالمان قرار گرفته و از معروف ترين تفاسير قديمى شيعه در زبان فارسى به شمار مى رود.
ملا فتح الله پيش از تفسير، مقدمه اى نگاشته به مباحثى از علوم قرآن و مبادى تفسير اشاره كرده است. مهم ترين مباحث مقدمه عبارت اند از: فضل قرآن، اسماى قاريان قرآن، معناى تفسير و تأويل، حديث «نزول القرآن على سبعة احرف» و معناى آن، مصونيت قرآن از تحريف و گردآورى قرآن.
اين كتاب در 10 جلد به زبان فارسي به تصحيح على اكبر غفارى و مقدمه و حواشى شيخ ابوالحسن شعراني، به وسيله انتشارات علميه تهران چاپ شده است.

پي نوشت :

[1]. رياض العلماء، ج 4، ص 318.
[2]. ريحانة الادب، ج 5، ص 20.
[3]. ريحانة الادب، ج 5 ـ 6، ص 20.

منبع: کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي، ص 501
/س