مقدمه:
وقف یکی از شیوه‌های خیرخواهانه و بشردوستانه است که بر مبنای آن جمع کثیری از نیازمندان و غیر نیازمندان جامعه از مواهب مختلف آن بهره‌مند‌می شوند.این سنت برمبنای منش بشردوستی انسان از دیرباز در نهاد انسان‌ها به‌عنوان ودیعه‌ای ماندگار سرچشمه مهربانی ها و نیک‌اندیشی‌ها بوده و تعالی اخلاقی و رفتاری بشریت را در ادوار مختلف رقم زده است.

وقف یکی از شیوه‌های خیرخواهانه و بشردوستانه است که بر مبنای آن جمع کثیری از نیازمندان و غیر نیازمندان جامعه از مواهب مختلف آن بهره‌مند‌می شوند.این سنت برمبنای  منش بشردوستی انسان از دیرباز در نهاد انسان‌ها به‌عنوان ودیعه‌ای ماندگار سرچشمه مهربانی ها و نیک‌اندیشی‌ها بوده و تعالی اخلاقی و رفتاری بشریت را در ادوار مختلف رقم زده است.

بر این اساس سنت نیک وقف برخاسته از نهاد فطری بشر همواره منشأ خدمت و حرکت به سمت روشنی وجاودانگی  و راهی برای آزادسازی ثروت و مکنت از حصار تنگ تکثر و تصرف نامحدود است .

اگر به پیشینه این منش انسانی نظری بیفکنیم به درازای تاریخ وسعت و قلمرو فکری وفرهنگی خواهیم یافت، قلمرویی به عمق تاریخ که در عصر ظهور اسلام راهگشای حرکت تعالی‌بخش تمدن اسلامی در قرون متمادی قرار گرفت.

بعثت خاتم‌الانبیاء و سیره ائمه اطهار(ع) مبدأ هویت یابی  وقف به سبک دینی و شکل‌گیری و نشو و نما و رونق این سنت پویا و الگویی برای سایر ابناء بشر در همه عصرها و نسل‌ها در دوره های تاریخی  بعدی بوده است ،

با این نگرش اگر وقتی می‌شنویم در مقطعی از تاریخ  در اصفهان زمین در مرکز شهر برای وقف کردن یافته نمی‌شد، نباید متعجب شویم، چراکه نفوذ و عمق باورپذیری نسبت به این روش خیرخواهانه به‌قدری ژرف وعمیق ودقیق  بود که  هرگونه تردید وتزلزل را نسبت به‌ آن روا نمی‌دانستند،

اما باگذشت زمان و ورود به دوران افشاریه و  پهلوی‌ها و حاکمیت تفکر سکولاریستی و ضد دینی وبی تقیدی نسبت به این حکم دینی، موجی از تعرض‌ها و دست‌اندازی را به حریم و حرمت این سنت والا دامن زد و بخش عظیمی از این سرمایه و اندوخته واقفان خیراندیش به تاراج  وایلغاررفت.

 قانون اصلاحات ارضی پهلوی دوم  نیز یکی ازاین‌دست اندازی های به‌ظاهر قانونی واصلاحی بر حریم این سنت الهی و سرمایه‌های آن بود که به‌واسطه آن موقوفات مرغوب شناسایی و از وقفیت خارج و به بستگان، خویشان و دوستان و... واگذار شد ، برخی از مشکلات امروز  مردم در نقاط مختلف کشور نیز با موقوفات از این مسئله نشأت می‌گیرد.

 با پیروزی انقلاب اسلامی و فتوای بنیان‌گذار جمهوری اسلامی مبنی بر بازگشت موقوفات به وقفیت وعمل به نیات موقوفات در اردیبهشت ماه سال58وتنها با گذشت۷۳روز  از پیروزی انقلاب اسلامی(۱) 

موانع رونق دوباره  سنت وقف بعد از انقلاب
راه ومسیر تازه ای برای رشد و تعالی و رونق دوباره این سنت حسنه  باید گشود ه شود.اما با همه این احوال موات=نع زیادی وجودی دارد.

1-تبلیغات کم‌رنگ و کم سو، مهجور ماندن ابعاد ،
2- آثار و برکات و خدمات وقف،
3- بی‌تدبیری نسبت به شیوه‌های وقف نوین،
4- مسکوت ماندن احیای موقوفات،
5- بی توجهی های دولت ها
 6- ناآگاهی بیش از 70 درصد مردم نسبت به آثار این سنت نیک
7- غفلت رسانه‌ها نسبت به سنت وقف

این موارد  موجب حرکت سست و کم‌رنگ این فرهنگ خیرخواهانه در سال‌های پس از انقلاب و رشد کم رمق وقف های جدید وکم توجهی به رفع نیازهای جدید از طریق وقف شد .

اما باگذشت زمان و بروز مشکلات مختلف اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی و نا توانی دولت در تامین بخشی از نیازهای جامعه ، تاکیدات رهبری معظم انقلاب و مراجع عظام و آغاز یک تحول رسانه ای وتغییر نگرش ها به این نیاز اجتماعی همراه با  برنامه ریزی سازمانی بتدریج نگاه وگرایش عامه مردم هم مثبت تر و از سالهای ابتدایی دهه چهارم انقلاب شاهد رشد  وایجاد موقوفات نوین  وتوجه به نیاز های جدید در عرصه های مختلف وقف شدیم.

آمار موجود نشان می دهد در حال حاضر بیش از 200 هزار موقوفه(۲) در سطح کشور از ابتدا  تا کنون  داریم که از این تعداد بیش از 32 هزار موقوفه پس از انقلاب  اسلامی به ثبت رسیده است و از این تعداد بیش از 19 هزار و500وقف جدید(۳) متعلق به دهه چهارم انقلاب است.  این آمار نشان‌ دهنده رشد10 برابری میانگین سالانه  وقف های جدید پس از انقلاب اسلامی  و در دهه چهارم حیات انقلاب کبیر ایران است.

این موقوفات در زمینه‌های مختلف وبا نیات گوناگون و برخوردار از ارزش‌های متفاوت اقتصادی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ثبت رسیده که بی تردید  از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی و گام مهمی در توسعه فرهنگ مشارکت پذیری  اجتماعی شهروندان    به شمار می‌آید.

 برآورد اولیه هم  از شکل گیری وهدایت سرمایه گذاری  هزاران  میلیاردی واقفان خیر اندیش در عرصه موقوفات نوین  ونشان دهنده رکوردی جدید در جهان  است.

 در عین حال در سایر شوون خیریه وخیر اندیشی هم ، هم عرض با  فرهنگ وقف رشد کرده ودر اشکال خیرین مسجد ساز،مسجد ساز ،بیمارستان ساز،خیریه های مجازی واستارتاپی ،در آمدهای صدها میلیاردی  صندوق های صدقات و...، خود حاکی از رشد چشمگیر وبی نظیر فرهنگ خیر اندیشی و نیک اندیشی در رفتار های اجتماعی ایرانیان و ونهادینه شدن آن به مثابه یک هنجار و آداب اجتماعی به برکت انقلاب اسلامی است .
 
پی نوشت
۱_گزارش مسئولین اداره موقوفات ملک،کتابخانه آستان قدس رضوی ،ص۲۷. 
۲_سامانه جامع موقوفات واطلاعات آماری موجود در سازمان اوقاف
۳_ مصاحبه های منتشره در خبر گزاری ها واطلاعات آماری موجود در سارمان اوقاف

نویسنده: علی شیرین 
این مقاله در تاریخ  1403/4/06 بروز رسانی شده است: