مقبره‌ی سادات در شمال شهر زاهدان قرار گرفته و از مناطقی است که پس از تخریب نیمی از قبرستان قدیمی شهر توسط شهرداری در سال‌هایی نه چندان دور و عبور بلوار شهید میرحسینی، با پیگیری مرحوم باباحسینی و دستور مقام معظم رهبری مانع تخریب آن شدند و در وسط بلوار قرار گرفت.

تعداد کلمات:1762/ تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه.
نویسنده: امین رضا کمالیان

نام: مقبره‌ی سادات/ نشانی: شهرستان زاهدان، بخش مرکزی، بلوار شهید میرحسینی، روبه‌روی آرامستان (قبرستان) قدیمی شهر زاهدان/ مدیریت: فرزندان مرحوم باباحسینی (خادم قبلی مقبره)/ تاریخ نخستین: دهه‌ی اول 1300 شمسی/ بانی: آیت الله کفعمی/ تاریخ نخستین بازسازی: 1360-1361؛ 1384/ دایر: دارای فضای سبز/ ثبت در فهرست میراث فرهنگی: به شماره 16415 در تاریخ 1384
 

 موقعیت مقبره

زاهدان، مرکز استان سیستان و بلوچستان، از شهرهای در حال توسعه و رو به رشد است که در سال‌های اخیر، شهرنشینی و رشد شهرسازی در آن قابل توجه بوده است.

نام قدیم آن دزدآب بوده که در سال 1315 هـ.ش به زاهدان تغییر نام پیدا کرده است (سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، 1386، ص3).

مقبره‌ی سادات در شمال شهر زاهدان قرار گرفته و از مناطقی است که پس از تخریب نیمی از قبرستان قدیمی شهر توسط شهرداری در سال‌هایی نه چندان دور و عبور بلوار شهید میرحسینی، با پیگیری مرحوم باباحسینی و دستور مقام معظم رهبری مانع تخریب آن شدند و در وسط بلوار قرار گرفت.

در این تقسیم‌بندی، قسمتی را به پارک کودکان تبدیل کردند و قسمتی دیگر، کماکان به عنوان قبرستان قدیمی شهر باقی مانده است.

موقعیت بنای مقبره به صورتی است که به آسانی از طریق دیگر خیابان‌های اصلی شهر قابل دسترسی است. عموم مردم به ویژه کودکان و نوجوانان در اوقات فراغت، از امکانات موجود در نزدیکی آن استفاده می‌کنند.
 

 تاریخچه‌ی مقبره

الف) نام و نشان صاحب مقبره:
این بنا که از بناهای قدیمی شهر به حساب می‌آید تنها مقبره‌ای است در شهر زاهدان که ساختمان دارد و به نام «مقبره‌ی سادات» مشهور است. دلیل عمده‌ی آن به لحاظ جنبه‌های اعتقادی است که در نزد مردم اهمیت دارد زیرا قبور تعداد کثیری از سادات در این مکان قرار دارد.

در این مکان شخصیت‌های مذهبی و علماء و سادات زیادی از منطقه به خاک سپرده شده‌اند که تعداد آن در حدود شصت تن است.

از قدیمی‌ترین این قبور می‌توان به قبر مرحوم سید هادی جهانشاهی اشاره کرد که در این مکان دفن شده است.

با توجه به تعداد قبور در این مکان سعی شده است که مشخصات فردی این افراد ذکر شود که البته در قسمت دفن‌شدگان به آن پرداخته می‌شود و از آنجا که مقبره‌ی درون این محوطه مدنظر است به مشخصات دو قبر داخل مقبره اشاره می‌شود. در ضلع جنوب غربی داخل مقبره، قبر یکی از سادات به نام مرحوم سیدرضا الموسوی خاوری فرزند سید علی اصغر است که در سال 1373ق چشم از دنیا فروبست. این مرحوم در نزد مردم به سید بربری شناخته می‌شد و قبر بعدی، متعلق به خادم قبلی مقبره به نام مرحوم سید محمدعلی باباحسینی است که در اول محرم الحرام سال 1325ق در سن هفتاد و یک سالگی به علت سکته مغزی در بیمارستان خاتم الانبیای شهر زاهدان دار فانی را وداع کرد و به اجداد طاهری‌اش پیوست.

پدر سید، مرحوم «سید حاجی» است که به عنوان خادم مسجد جامع زاهدان در آن مکان فعالیت داشته و فرزند ایشان سید علی در سال 1312 در همان مسجد پا به عرصه وجود نهاده است.

مرحوم سیدعلی همسری از سادات به نام «بی‌بی مرضیه طباطبایی» داشت که ثمره‌ی این پیوند هشت فرزند است که فرزندان پسر آنها به نام‌های سیدکاظم، سیدصادق، سیدحسن و سید حسین هستند.

 ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
طبق گفته‌های راویان، این بنا را در دوره‌ی پهلوی توسط مرحوم آیت اله کفعمی، که در آن زمان امام جماعت مسجد جامع زاهدان و از علمای برجسته و مبارز علیه رژیم شاهنشاهی بود، و دو نفر از بازاریان سرشناس زاهدان با هزینه‌ی شخصی ساختند که بعد از فوت مرحوم کفعمی و انتقال جسد وی به مشهد مقدس این مکان توسط مرحوم سید محمدعلی بابا حسینی اداره می‌کرد و اولین تعمیرات سطحی بنا را در سال‌های حدود 1360-1361 هـ.ش برای جلوگیری از تخریب بنا این مرحوم انجام داد.

همچنین با پیگیری مرحوم باباحسینی امتیاز آب و برق به این بنا داده شد و در همان ایام نیز دیواری به ارتفاع یک متر با مصالح آجر و سیمان دور تا دور مقبره به صورت حصار ساخته شد.
 

 محوطه و معماری کنونی مقبره

بنای فوق که بیش از هفتاد سال از ساخت آن می‌گذرد به شکل هندسی ساخته شده است. دور تا دور مقبره در محوطه‌ی قبور، شخصیت‌های مذهبی و سادات مختلف به خاک سپرده شده‌اند. در اطراف این مقبره نیز دیواری به ارتفاع یک متر ساخته شده از مصالح آجر و سیمان است که آن را با آستری از سیمان سیاه پوشانده‌اند. سطح محوطه‌ی مقبره، یک متر پایین‌تر از خیابان است که با هشت پله به سطح محوطه‌ی مقبره پیوند می‌خورد. در اطراف محوطه نیز درختان تنومند گز سایه بر قبور و مقبره افکنده‌اند.

بنا دارای مساحتی در حدود چهارصد و چهل مترمربع است که در حدود صد متر بنای ساخته شده است و دو در ورودی در ضلع جنوبی و شمالی دارد از آهن با آستری از رنگ سبز که ابعاد آنها یک متر و پنجاه  در یک متر و هشتاد سانتی‌متر است، در حال حاضر، عبور و مرور از قسمت جنوبی صورت می‌گیرد. همچنین به جهت تهویه‌ی هوا و نور کافی داخل مقبره دو پنجره‌ی آهنی به ابعاد یک متر و بیست در یک متر و شصت سانتی‌متر در ضلع شرق و غرب دارد که با پوششی از رنگ سبز کامل شده است.

ارتفاع دیوارهای مقبره در حدود سه متر و هشتاد سانتی‌متر است که بر روی آن، سقفی گنبدی از آجر و سیمان ساخته شده است.

محوطه‌ی دور تا دور مقبره، موزاییک فرش است که قسمت‌هایی از آن تخریب شده و کف داخل مقبره بعد از تعمیرات جزئی با موزاییک پوشانیده شده و با موکت قهوه‌ای رنگ فرش شده است که سنگ قبر مرحوم سیدرضا موسوی خاوری که در ضلع جنوب غربی مقبره با سطح مقبره یکسان شده است. سنگ قبر مرحوم، دارای ابعاد سی در نود سانتی‌متر دارد که بر بالای سنگ قبر، گلدانی پلاستیکی با گل‌های مصنوعی قرمزرنگ به همراه یک جلد قرآن مجید گذاشته شده است.

بر بالای سنگ قبر نیز طاقچه‌ای از سنگ مرمر به ابعاد پنجاه در پنجاه سانتی‌متر است که در داخل آن تعداد زیادی زیارت نامه عاشورا و چند جلد قرآن مجید گذاشته شده است.

دورتادور دیوارهای داخلی مقبره و محوطه‌ی بیرونی دیوارها تا ارتفاع یک متر با سنگ مرمر تزیین شده است. نمای داخلی دیوارهای مقبره نیز با گچ سفید شده است.

همچنین دیوارهای بیرونی با آستری از سیمان سفید کامل شده که تمامی این تعمیرات را بازماندگان مرحوم سیدعلی در سال 1384 انجام داده‌اند که گویا بنّای آن فردی از مهاجران افغانی به نام عبدالله بوده است.

از سقف داخل مقبره لوستری چهار لامپی به پایین آویزان شده است که نور داخلی را تأمین می‌نماید همچنین در بیرون نیز به جهت روشنایی چندین لامپ نصب شده است.

مرحوم سید علی بابا حسینی نیز بعد از فوت، بنا به وصیت وی در داخل مقبره به خاک سپرده شده است که در فاصله‌ی سی سانتی‌متری از قبر مرحوم خاوری و تقریباً در وسط مقبره است به ابعاد هفتاد سانتی‌متر در یک متر و چهل سانتی‌متر که ارتفاع آن از کف مقبره در حدود بیست سانتی‌متر است. بر روی قبر، پارچه‌ای سبز رنگ از جنس مخمل پهن شده که عکس مرحوم به همراه یک جلد قرآن بر روی قبر گذاشته شده است، همچنین قاب عکس پدر مرحوم باباحسینی (سیدحاجی) خادم قبلی و مؤذن مسجد جامع زاهدان در دوران پهلوی نیز در ضلع شمال شرقی به دیوار آویزان است.

با توجه به اعتقادات و باورهای مردم، در ضلع جنوب شرقی خارج از مقبره نیز مکانی به جهت سوزاندن شمع و عود ساخته شده که فضای داخلی آن کاشی‌کاری و دارای نرده‌هایی فلزی است.

این مقبره در عصر روزهای پنج‌شنبه از ساعت چهارده الی نوزده پذیرای زائران است. در حال حاضر، محوطه‌ی بیرونی مقبره در ندارد و همیاری مسئولان را با توجه به جنبه‌های معنوی و اعتقادی مردم و همچنین سبک معماری خاص این بنا، می‌طلبد.
 

 توضیحات تکمیلی و ملاحظات

 1. زائران:
قرار گرفتن مقبره در نزدیکی گلزار شهداء و قبرستان قدیمی باعث شده که زائران به این مکان نیز مراجعه نمایند و معمولاً عصر روزهای پنج‌شنبه از روزهای دیگر شلوغ‌تر است، تعدد قبور در این مکان نیز باعث شده است که بازماندگان افراد دفن شده به این مکان مراجعه کنند.

بیشتر زائران از ساکنان شهر زاهدان هستند و از نقاط دیگر استان و همچنین از شهرهای نزدیک استان نیز به این مکان مراجعه می‌کنند و دلیل عمده‌ی آن را می‌توان جنبه‌ی اعتقادی مردم به این مکان دانست.

 2. نذورات:
بیشتر نذورات را در روز پنج‌شنبه زائران در بین زیارت کنندگان مقبره پخش می‌کنند که معمولاً شامل خرما، شکلات، آش و شله‌زرد است که اکنون کمرنگ‌تر شده است و در حال حاضر، مراجعه کنندگان وجوه نقدی خود را به داخل صندوق می‌اندازند یا اینکه به جهت خواندن قرآن بر سر قبر گذشتگان خود به قرآن خواهان می‌پردازند.

همچنین زائران در ضلع جنوب شرقی خارج از مقبره، مکانی برای سوزاندن شمع و عود برای برآورده شدن حاجات خود دارند.

 3. موقوفات:
این بنا در گذشته جزیی از قبرستان عمومی شهر بوده و وقفی است و با توجه به طرح تفضیلی شهر در سال‌های گذشته و قرار گرفتن این بنا در بلوار شهید میرحسینی و داشتن فضای سبز در اطراف در حال حاضر در اختیار شهرداری است.

4. مراسم:
به گفته‌ی راویان و مراجعه کنندگان هر ساله در سالرزو تولد امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در این مکان شیرینی و شربت پخش می‌شود.

همچنین در ایام عاشورای حسینی در این مکان حلوا و شربت در بین هیئت‌های عزادار تقسیم می‎شود. در گذشته نیز در این مکان مراسم دعا برگزار می‌شده است که می‌توان به هیئت بنت الرقیه اشاره نمود.

 5. دفن شدگان:
در این مکان بیش از شصت قبر از شخصیت‌های مذهبی و سادات شهر زاهدان به خاک سپرده شده‌اند. برخی از آنها عبارت‌اند از:

- مرحوم سیدحسن میرجهانشاهی فرزند سیدهادی؛
- مرحوم سید نصرالله کالوندی فرزند سیدآقا؛
- مرحوم سید جواد کاظمی (معروف به سید عرب) فرزند عیسی؛
- مرحوم سید حسام‌الدین باباحسینی فرزند حاجی/ برادر مرحوم سید محمدعلی باباحسینی؛
- مرحومه بی‌بی حوا بابا حسینی فرزند حاجی/ خواهر مرحوم سید محمدعلی بابا حسینی؛
- مرحومه بی‌بی معصومه حسینی فرزند سیدرضا؛
- مرحومه بی‌بی زینب میرجهانشاهی فرزند سیدهاشم؛
مرحومه سید جلیله بگم درافشان طباطبایی فرزند حاج سید حسن ام شهید؛  
- مرحوم حاج سید نوربخش، صاحب جان خزایی بنت عباس؛
- مرحوم سید احمد موسوی فرزند سیدعلی؛
- مرحوم حجت الاسلام والمسلمین میرزا حسن مهدوی فرزند سیدابراهیم؛
- مرحوم سید عبدالباقی فرزند حاجی سید عبدالکریم؛
- مرحوم عبدالرحیم مجدالدینی فرزند سیدرضا؛
- مرحوم حاج سید حسین درافشان طباطبایی فرزند سید یحیی؛
- مرحوم میرزاعباس قائمی فرزند مرحوم شیخ محمدرضا از مجتهدان سیستان

 6 . متولیان و خادمان:
در حال حاضر، مقبره‌ی مذکور را فرزندان مرحوم سیدعلی بابا حسینی اداره می‌کنند.
 

 راویان محلی:

غلامعلی سلیمانی (کلیددار مقبره) و فرزند دوم مرحوم سید صادق باباحسینی
 

 تحقیق میدانی:

1389/3/1


منبع‌مقاله: کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.



 

مطالب مرتبط
مقبره ی بابا حاتم در نزدیکی بلخ
مقبره‎ی باباپیر و بی‌بی نور
مقبره‎ی شیخ جمعه