چکیده: قرآن کریم دستور داده است که به حبل الله چنگ بزنیم، در روایات حبل الله و ریسمان الهی توضیح داده شده است.


چنگ زدن به حبل الله دستور قرآن

خداوند متعال در سوره آل عمران، آیه ۱۰۳ می فرماید: “وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا”، “و همگی به ریسمان خدا [= قرآن و اسلام، و هرگونه وسیله وحدت‌]، چنگ زنید، و پراکنده نشوید!” (۱)


حبل الله از منظر احادیث

از حضرت امام محمد باقر علیه السّلام روایت شده است که آن حضرت فرمودند: “ آلُ مُحَمَدٍ علیهم السلام هُمْ حَبْلُ اللَّهِ الَّذى‌ اُمِرْنا بِالْاعْتِصامِ بِهِ فَقالَ: “وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا”، ”آل محمّد علیهم السلام آنان ریسمان خدای تعالی هستند که تمسّک نمودن به آن را به ما امر شده، پس فرمود: “وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا.” (۲)
عیاشی از ابن زید روایت کند که او گوید: از ابی الحسن علیه السّلام درباره قوله: “وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا” سؤال نمودم، آن حضرت فرمودند: "علی بن ابی طالب حبل اللّه المتین ؛ علی بن ابی طالب ریسمان محکم خدا هست". (۳)
در امالی شیخ طایفه قدّس سرّه با اسنادش به عمر بن راشد، از جعفر بن محمّد، امام صادق علیه السّلام درباره قوله: “وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً”، روایت کند که آن بزرگوار فرمود: “نحن الحبل"، ”ما هستیم ریسمان.
در کتاب معانی الاخبار با اسنادش از موسی بن جعفر، از پدرش جعفر بن محمّد، از پدرش محمّد بن علی، از پدرش علی ابن الحسین علیهم السّلام روایت شده که آن حضرت فرمودند:
الامام منا لا یکون الا معصوما، و لیست العصمة فی ظاهر الخلقة فیعرف بها، و لذلک لا یکون الا منصوصا، فقیل له: یا ابن رسول اللّه! فما معنی المعصوم؟ فقال: هو معتصم بحبل اللّه، و حبل اللّه هو القرآن، لا یفترقان الی یوم القیامة، و الامام یهدی الی القرآن، و القرآن یهدی الی الامام، و ذلک قول اللّه عزّ و جلّ:” إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ” ؛ "امام از ما به جز معصوم نباشد، و عصمت چیزی نیست که در ظاهر خلقت مشخص باشد، تا بدان شناخته شود، و به همین جهت باید منصوص باشد. پس به آن حضرت گفته شد: ای فرزند پیامبر خدا! معنای معصوم چیست؟ آن حضرت فرمودند: او کسی است که به “حبل اللّه” تمسّک می‌جوید و “حبل اللّه” همان قرآن است که این دو تا روز قیامت از هم جدا نمی‌شوند، و امام به سوی قرآن هدایت می‌کند و قرآن به سوی امام، و آن، قول خدای عزّ و جلّ است که: “إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ". (۵)
در روایت ابی جارود از ابی جعفر، امام باقر علیه السّلام فی قوله: “وَ لا تَفَرَّقُوا”، آمده است که آن حضرت فرمودند: “إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى عَلِمَ أَنَّهُمْ سَیَفْتَرِقُونَ بَعْدَ نَبِیِّهِمْ وَ یَخْتَلِفُونَ، فَنَهَاهُمْ عَنِ التَّفَرُّقِ کَمَا نَهَى مَنْ کَانَ قَبْلَهُمْ،فَأَمَرَهُمْ أَنْ یَجْتَمِعُواعَلَى وَلاَیَةِ آلِ مُحَمَّدٍ (عَلَیْهِمُ الصَّلاَةُ وَ السَّلاَمُ)، وَلاَ یَتَفَرَّقُوا"؛ "همانا خدای تبارک و تعالی می‌دانست که آنان به زودی بعد از پیامبرشان، از هم متفرق می گردند و اختلاف می کنند، لذا آنان را از تفرقه نهی کرد؛ همچنان که آن کسانی را که پیش از آنان بودند، نهی نمود، پس آنان را به این‌ که بر ولایت آل محمّد (علیهم الصلاۃ والسلام) اجتماع کنند و از هم متفرق نگردند، امر نمود. (۶)
لازم بذکر است که این احادیث و تفاسیر، هیچ کدام با یکدیگر اختلاف ندارند؛ زیرا منظور از ریسمان الهی، هرگونه وسیله ارتباط با ذات پاک خداوند است، خواه این وسیله، اسلام باشد، یا قرآن، یا پیامبر و اهل بیت او، و به عبارت دیگر، تمام آنچه گفته شد، در مفهوم وسیع “ارتباط با خدا” که از معنای “حبل اللّه” استفاده می‌شود، جمع است.


حبل الله در بیانات حضرت امام خمینی (ره)

آیه فقط امر به اجتماع نیست، تمام دستورهاى مردم عادى و رژیم‌هاى غیر الهى این است که همه با هم باشید و دستور به اجتماع است لکن دستور خدا دستور و اعتصموا بحبل الله است. اینکه مهم است این است که تنها این نباشد که همه با هم در یک امرى مجتمع باشید و متفرق نباشید، امر این است که همه با هم اعتصام به حبل الله بکنید. راه راه حق باشد و توجه به حق باشد و اعتصام به راه حق باشد. انبیا نیامده‌اند که مردم رادر امور با هم مجتمع کنند انبیا آمده‌اند که همه را در راه حق مجتمع کنند یعنى این (راهى که) راهى است که از طبیعت شروع مى‌شود تا ماوراءالطبیعه و تا آنجاکه ماها نمى توانیم الان بفهمیم و اگر همه با هم مجتمع بشوند و این راه را بروند، دستجمعى این راه را بروند، این اداره امور دنیا را مى‌کند و اداره امور آخرت را، هر دو.
شما دیدید که در این اجتماعاتى که اخیرا کردید، همه باهم مجتمع شدید، اینکه واقع رمز بوده است از براى پیروزى شما همان جهت الهیت مسأله بود. یعنى همه اهالى ایران توجه به این داشتند که ما اسلام را مى‌خواهیم. این اعتصام به حبل الله بود. اسلام حبل الله است. (۷)

شما دیدید که در این اجتماعاتى که اخیرا کردید، همه باهم مجتمع شدید، اینکه واقع رمز بوده است از براى پیروزى شما همان جهت الهیت مسأله بود. یعنى همه اهالى ایران توجه به این داشتند که ما اسلام را مى‌خواهیم. این اعتصام به حبل الله بود. اسلام حبل الله است.


حبل الله در بیانات حضرت امام خامنه ای (حفظه الله):

قرآن میفرماید: “واعتصموا بحبل الله جمیعاً ولاتفرّقوا”. اعتصام به حبل‌الله برای هر مسلمان یک وظیفه است؛ اما قرآن اکتفا نمیکند به این که ما را به اعتصام به حبل‌الله امر کند، بلکه به ما میگوید که اعتصام به حبل‌الله را در هیئت اجتماع انجام بدهید؛ “جمیعاً”؛ همه با هم اعتصام کنید. و این اجتماع و این اتحاد، یک واجب دیگر است. بنابراین، علاوه بر این که مسلمان باید معتصم به حبل‌الله باشد، باید این اعتصام را به همراه دیگرِ مسلمانها و همدست با آنها انجام دهد. ما این اعتصام را درست بشناسیم و آن را انجام دهیم. آیه‌ی شریفه‌ی قرآن میفرماید: “فمن یکفر بالطاغوت و یؤمن بالله فقداستمسک بالعروة الوثقی”. این، اعتصام به حبل‌الله را برای ما معنا میکند. تمسک به حبل‌الله چگونه است؟ با ایمان بالله و کفر به طاغوت. (۸)
قرآن کریم میفرماید: “واعتصموا بحبل اللَّه جمیعاً و لا تفرّقوا” یعنی حتی اعتصام به حبل اللَّه و چنگ زدن به مستمسک و ریسمان الهی را که رابطه‌ای بین بنده و خداست و به نظر میرسد که باید یک رابطه فردی باشد، “جمیعاً” میفرماید. کاری را همه با هم انجام دهید و با هم اعتصام به خدا کنید. اجتماع و وحدت بین امّت اسلامی، از نظر اسلام این قدر حائز اهمیت است. (۹)

نویسنده: حسن جوادی


پی نوشت:

(۱) ترجمه قرآن آیت الله مکارم شیرازی.
(۲) تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۹۴.
(۳) تفسیر نور الثقلین، الشیخ عبد علی العروسی، ج ۱، ص ۳۷۷، حدیث ۳۰۳.
(۴) البرهان فی تفسیر القرآن، بحرانی، سید هاشم، الناشر: مؤسسة البعثة، ج۱، ص۶۷۱.
(۵) معانی الأخبار،  شیخ صدوق، ص۱۳۲.
(۶) البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۶۷۲.
(۷) صحیفه نور، روح الله، امام خمینی، ج۸، ص۱۵۵.
(۸) بیانات‌ در دیدار شرکت کنندگان در همایش کنفرانس وحدت اسلامی، ۱۳۸۵/۰۵/۳۰.
(۹) بیانات در دیدار کارگزاران نظام، ۱۳۷۵/۱۱/۲۱.