کمی درباره‌ی قلب بیشتر بدانیم

گوشه کنار دل ما

قلب از چهار حفره تشکیل شده است؛ دو دهلیز که در چپ و راست قرار گرفته اند و دو حفره‌ی دیگر نیز بطن‌ها هستند.

نظم مهمترین ویژگی قلب است. برای همین همیشه باید قلبمان منظم بزند. منظم یعنی این‌که با توجه به شرایطی که بدن در آن قرار داد، ضربان قلب ما هم تغییر می‌کند، اما این تغییر نظم و قوانین مخصوص به خودش را دارد. گره کوچکی در قلب به نام گره سینوسی-دهلیزی مسئول حفظ نظم و تولید ضربان‌های قلبی است. این گره مثل یک باتری برای قلب کار می‌کند. هر بار که این گره شروع به کار کند، یک دوره‌ی قلبی آغاز می‌گردد. دوره‌ی قلبی، زمان بین شروع یک انقباص تا انقباض بعدی قلب است. در مرحله‌ای از دوره‌ی قلبی،  قلب از خون پر شده و بعد از آن خون با فشار از حفره‌های قلبی خارج می‌شود.

دهلیزها را یادتان هست؟ خونی که در اندام‌های ما جریان پیدا کرده، با از دست دادن اکسیژن به دهلیز راست قلب می‌ریزد. سپس بطن راست، خون بدون اکسیژن را به شش‌ها می‌فرستد. بنابراین سمت راست قلب حاوی خون بدون اکسیژن است. در حالیکه خون حفره‌های سمت چپ قلب، خون اکسیژن‌دار است. بدین صورت که پس از اکسی‍ژن‌دار شدن خون در شش‌ها، خون وارد دهلیز چپ شده، از آنجا به بطن چپ ریخته و سپس به تمام بدن پمپ می‌شود. قلب حدود یک بار در ثانیه می‌تپد و ماهیچه‌های آن که به آن‌ها ماهیچه‌های قلبی می‌گویند، هیچ وقت از کار خسته نمی‌شوند.

حالا فهمیدید هر بار که قلبتان تپش می‌کند چه ماجرایی رخ می‌دهد؟ شبیه فیلم‌های تخیلی است اما برای ما زندگی است. راستی یادم رفت بگویم قلب هر کس تقریبا به اندازه‌ی حجم مشت بسته‌ی اوست.

نواری از حرف دل قلب ضبط می‌شود
هر بار که گره‌ها یک دستور می‌فرستند تا قلب تپش کند، جریان‌های الکتریکی از داخل قلب به سطح بدن منتشر می‌شوند. لابد با خودتان فکر می‌کنید مگر قلب مدار برق است که جریان الکتریکی داشته باشد؟ چه حرف‌ها! همین جریان الکتریکی‌ که در سیم‌های برق وجود دارد و باعث روشن چراغ خانه‌یتان می‌شود، با کمی تفاوت و مقدار بسیار کم، در بدن ما هم وجود دارد. قلب هم برای اینکه کار بکند از جریان‌های الکتریکی که همان گره سینوسی-دهلیزی آن را می‌سازد، استفاده می‌کند. جریان‌های الکتریکی به تمام سطح قلب می‌رسند و موتور قلب را روشن می‌کنند. جریان های ناشی از ضربان قلب به سطح بدن می‌آیند و با استفاده از دستگاهی می‌توان آن را ضبط کرد. تا به حال اسم نوار قلب به گوشتان خورده است؟ نوار قلب، همین جریان‌های کوچک سطح بدن است که روی یک کاغذ یا در یک کامپیوتر نمایش داده می‌شوند و پزشکان قادرند که بیماری‌های بسیاری را از روی نوار قلب تشخیص دهند. داشت یادم می‌رفت! حتما توی فیلم‌ها دیده‌اید که وقتی یک نفر می‌میرد، آن شکلی که روی یک صفحه نمایش نشان می‌دهند، به یک خط صاف تبدیل می‌شود! خطوط نوار قلب نشان دهنده‌ی زنده بودن و میزن سلامت ماست. باید خیلی مواظب قلبمان باشیم.

چه جوری بیماری‌های قلب را  پیدا کنیم؟
گاهی بیماری‌های قلبی به خاطر کم کار کردن یا پر کار کردن قلب است. گاهی هم یک رگ در داخل قلب بسته می‌شود. گاهی ماهیچه‌های قلب ضعیف می‌شوند و نمی‌توانند با قدرت به تمام بدن خون بفرستند، گاهی هم اندازه‌ی ماهیچه‌ها بیش از حد بزرگ یا کوچک می‌شود. برای همین هم می‌گویند که منظم ورزش کنید. ورزش منظم باعث قوی شدن ماهیچه‌های قلب می‌شود. غذاهای سالم و متنوع نیز می‌تواند به خوب کار کردن قبل کمک کنند.

تصویربردان پزشکی مثل رادیولوژیست‌ها از قلب عکس می‌گیرند و پزشک می‌تواند بفهمد چه مشکلی برای قلب پیش آمده یا همانطور که قبلا گفتم، با استفاده از نوار قلب بیماری‌ها را تشخیص می‌دهند. صدای قلب را هم حتما شنیده‌اید. این صدا، حرف‌های زیادی برای درمانگران و امدادگران دارد. اگر انگشتتان را روی مچ دستتان که سرخرگی از روی استخوان و زیر پوست می‌گذرد، بگذارید می‌توانید نبض را احساس کنید. برای گرفتن نبض از انگشت شست استفاده نکنید چون خود شست یک نبض قوی دارد.‌ یکی دیگر از روش‌هایی که می‌توانیم بیماری‌های قلب را تشخیص دهیم، گرفتن فشار خون است. به فشاری که خون به دیواره‌ی رگ‌ها وارد می‌کند، فشار خون می‌گویند. پزشکان و پرستاران با استفاده از فشار سنج، فشار خون را می‌سنجند. از فشار خون خیلی چیزها می‌شود فهمید، یکی از آن‌ها بیماری‌های قلب است.

چه کسانی به قلب خدمت می‌کنند؟
پزشکان، پرستاران، رادیولوژیست‌ها، آزمایشگاه‌ها، داروساز‌ها، جراحان و مهندسان پزشکی که دستگاه‌های مرتبط با قلب را می‌سازند. پزشکان می‌توانند بیماری‌های قلبی را به روش‌های مختلف تشخیص دهند و با دارو یا راه‌های دیگر آن را درمان کنند. اما گاهی نیاز به عمل جراحی است. وقتی یک لخته‌ی خون (خونی که در جریان نباشد را لخته می‌گویند) رگی از قلب را ببند، یک جراح می‌تواند با باز کردن قفسه‌ی سینه (چون قلب درون قفسه‌ی سینه محافظت می‌شود) به قلب دسترسی پیدا کند و آن‌را جراحی کند. پرستاران در هنگام درمان از قلب شما مواظبت می‌کنند و مدام حالش را می‌پرسند. رادیولوژیست‌ها و تصویربرداران پزشکی در تشخیص بیماری‌ها و اینکه چقدر بهبود یافته‌اید کمک می‌کنند. آزمایشگاه‌ها هم نوار قلب و آزمایش‌های مربوط به قلب را می‌گیرند. داروسازها برای بهبود قلب دارو می‌سازند و مهندسان پزشکی تجهیزات و دستگاه‌هایی که تمام این افراد از آن‌ها استفاده می‌کنند را طراحی و تولید می‌نمایند. شاید برایتان جالب باشد که رشته‌های مختلفی در مهندسی پزشکی دور هم جمع می‌شوند و برای افرادی که قلبشان از بین رفته، قلب مصنوعی می‌سازند یا برای قلبی که درست کار نمی‌کند، باتری می‌سازند.

آدم‌های زیاد دیگری هم برای سلامتی قلب تلاش می‌کنند. کسانی که سیگار نمی‌کشند و یاد می‌دهند که سیگار دشمن درجه یک سلامتی قلب است. کسانی که از آلودگی هوا جلوگیری می‌کنند به سلامت قلب خدمت می‌کنند. آنهایی که آرامش را به آدم‌ها هدیه می‌دهند هم حافظ سلامتی قلب اند. چون استرس و اضطراب زیاد برای قلب خطرناک است.

شما هم انتخاب کنید که چگونه می‌توانید به قلب کمک کنید؟ قلب شما تا بحال خیلی برای زندگی‌تان تپیده است. تا می‌توانید مراقبش باشید...

نویسنده: سیده افروز ارزه‌گر