حقایق علمی و دانستی‌های جذّاب درباره ­ی عنکبوت

نزدیک عید که می‌شود، مامان و بابا شروع به خانه­ تکانی می‌کنند؛ از اتاق‌ها گرفته تا انباری. یکی از هدف‌های بزرگ مامان در خانه­ تکانی، پاک کردن گوشه­ ی دیوارها از تار عنکبوت است و معمولاً هم برای رسیدن به این هدف بزرگش از بابا کمک می‌گیرد. در همین روزها بود که از نزدیک، یک عنکبوت را نگاه کردم. دوست داشتم بهش دست بزنم؛ اما بابا گفت نکند سَمّی باشد. با دقّت به نقش و نگارهای رویش نگاه کردم. عجب موجود زیبایی بود! چند مگس و مورچه و یک سوسک را هم گرفتار تارش کرده بود. یادم آمد یک سوره هم در قرآن به نام عنکبوت است. باید بیش­تر از این حیوان عجیب بدانم. شروع کردم به جست­وجو و فهمیدم که این عنکبوت کوچک و مظلوم، چه دنیای بزرگ و شگفت‌آوری دارد.
 

عنکبوت‌های مختلف، از جهنده تا پرنده

تا امروز چهل­ هزار گونه­ ی مختلف از عنکبوت شناخته شده است. دانشمندان باور دارند به همین اندازه، هنوز عنکبوت شناخته­ نشده وجود دارد.

عنکبوت بافنده، پنجه‌های کوچکی روی پاهایش دارد که به او کمک می‌کند بدون گیرافتادن در چسب تارش، رشته ­به ­رشته ببافد. بدن او مایع روغن­ مانندی تولید می‌کند که کمک دیگری در بافندگی اوست.

یکی دیگر از این گونه‌ها، عنکبوت غول­پیکر است که به او فسیل زنده می‌گویند. او شبیه‌ترین نمونه به عنکبوت‌های سیصد­میلیون سال پیش است و در جنوب آسیا، چین و ژاپن زندگی می‌کند.

بزرگ­ترین عنکبوت جهان، جالوت نام دارد. نیش او حدود 28سانتی‌متر طول دارد و می‌تواند مارمولک، موش، قورباغه و حتی مار و پرنده‌های کوچک را هم زخمی کند.

عنکبوت‌های خانگی با پُرزهای کوچکی که روی پاهای­شان هست می‌توانند از دیوار راست بالا بروند؛ امّا از جاهای لیز مثل وان حمام، نمی‌توانند بالا بروند.

عنکبوت‌های باغ و باغچه روی پاهای­شان تولید­کننده ­ی ابریشم دارند؛ امّا نمی‌توانند مثل عنکبوت خانگی از دیوار بالا بروند.

عنکبوت نمی‌تواند پرواز کند؛ اما با استفاده از تارش، بالون می‌سازد و به این عنکبوت، «بالونی» می‌گویند.

عنکبوت‌های گرگی می‌توانند با سرعت 60 سانتی‌متر در ثانیه بدوند.

در مناطق گرمسیری، عنکبوت‌هایی هستند که تار خود را به سمت طعمه، پرتاب می‌کنند.

اغلب عنکبوت‌ها هرروز چندین تار می‌بافند؛ اما عنکبوتی به نام «گوی طلایی»، برای ساختن تار، سال‌ها وقت صرف می‌کند؛ تار او می‌تواند پرنده‌ها را هم شکار کند.

یک نوع از عنکبوت، شبیه مدفوع پرند‌گان است که به آن، «عنکبوت پرنده‌گریز» می‌گویند؛ چون در برابر پرنده‌ها می‌تواند خود را استتار کند.

عنکبوت جهنده می‌تواند چهل برابر قدّ بدنش بپرد. اگر انسان چنین توانایی داشت، می‌توانست بیش­تر از هفتادمتر بپرد.

ماهیچه‌های پای عنکبوت جهنده، قوی نیستند. او برای پرش از ماهیچه­ ی شکم و مایع درون پاهایش کمک می‌گیرد. با قدرت پاهای پشتی می‌تواند به جلو بجهد.

عنکبوتی به نام «داروین» می‌تواند قوی‌ترین تارها را با استفاده از موجودات زنده ­ی محیط زیست ببافد. تارِ او در رودخانه، سیل و دریاچه خراب نمی‌شود.

عنکبوت آبی در آب زندگی می‌کند؛ مانند بقیه­ ی عنکبوت‌ها تار می‌سازد و با پاهایش مانند ماهی‌ شنا می‌کند و از تارش برای گیر انداختن ماهی‌ها و جانوران دریایی استفاده می‌کند.

یک گونه­ ی عنکبوت در ارتفاع هفت­ کیلومتری زمین زندگی می‌کند. در این ارتفاع، نه پرنده‌ای وجود دارد و نه گیاهی. او با خیال راحت از حشرات کوچک تغذیه می‌کند.
 

در زندگی عنکبوت‌ها

عنکبوت‌ها همه ­جا وجود دارند؛ به­ جز قطب جنوب!

عنکبوت‌ها معمولاً تنها زندگی می‌کنند. چند نمونه­ ی زندگی گروهی از آن‌ها در آفریقا دیده شده است. زندگی گروهی آن‌ها روی درخت است.

بیش­تر عنکبوت‌ها فقط یک­ سال زندگی می‌کنند؛ اما عنکبوت‌هایی با عمر بیش­تر از بیست سال هم وجود دارد.

عنکبوت‌ها برای جویدن غذا دندان ندارند. آن‌ها غذا را با مکیدن به بدن­شان تزریق می‌کنند.

عنکبوت‌ها حشره­ ی بیش­تری از پرنده‌ها و خفّاش‌ها می‌خورند.
 

عنکبوت به­ دردبخور

عنکبوت برای محیط زیست، اهمیت زیادی دارد. آن‌ها حشره‌های مُضِر را می‌خورند؛ به گرده­ افشانی گُل‌ها و بازیافت باقی­مانده­ ی جسد گیاهان و حیوان‌ها کمک می‌کنند. عنکبوت‌ها حتّی یک منبع ارزشمند غذایی برای بسیاری از پرندگان، پستان­داران کوچک و ماهی‌ها هستند.

دانشمندان از عنکبوت‌ها برای ساخت روبات‌های فضانورد، الهام گرفته‌اند. یکی از روبات‌های عنکبوتی، در خارج از فضاپیما برای تعمیر طراحی شده است. ایده‌ای که این روبات از عنکبوت گرفته، تقسیم وزنش روی هشت­ پا است؛ به­ طوری­ که به بدنه­ ی فضاپیما آسیب نزند. روش راه رفتن عنکبوت هم الهام ­بخش طراحی روبات‌هاست.

هزاران سال قبل، انسان‌ها تار عنکبوت را روی زخم‌های­شان می‌گذاشتند؛ چون فکر می‌کردند خاصیت ضد خونریزی دارد. امروز دانشمندان ثابت کرده‌اند تار عنکبوت دارای ویتامینK  است که خونریزی را کاهش می‌دهد.

دانشمندان از تار عنکبوت برای ساخت جلیقه­ ی ضد گلوله استفاده می‌کنند.

ابریشم تار عنکبوت، پنج برابر مستحکم‌تر از فولاد و به همان ضِخامت است. اگر تاری به اندازه­ ی یک مداد از ابریشم عنکبوت ببافیم، می‌تواند یک هواپیمای غول پیکر را متوقّف کند. ابریشم عنکبوت، مستحکم‌ترین و منعطف‌ترین مادّه ­ی شناخته ­شده است.
 

 عنکبوت‌های سَمّی

نیش بعضی از عنکبوت‌ها، بیماری‌های خونی ایجاد می‌کند؛ مثلاً سَمّ یک عنکبوت، باعث ترکیدن گلبول‌های قرمز خون و بعد، مشکلات کلیه‌ای و یَرقان می‌شود.

سَمّ نیش یک عنکبوت باعث نرسیدن فرمان به عضُله‌ها می‌شود و در عضُله‌ها درد و انقباض‌های شدید ایجاد می‌کند. از بلایای دیگر سَمّ عنکبوت: بی‌قراری، گرفتگی عضُله‌های صورت و فشار خون بالا است.

این­که چقدر سَمّ خطرناک باشد به چند عامل بستگی دارد: مقدار سَمّی که وارد بدن می‌شود و سن و اندازه ­ی فردی که گَزیده شده. سالمندان و کودکان بیش­ترین آسیب‌پذیری را دارند.

نیش عنکبوت‌ها مانند موچین‌های کوچک رو به جلو هستند؛ امّا یک نوع عنکبوت پرنده‌خوار، نیشِ بزرگ و رو به پایین دارد.

برخلاف پشه، عنکبوت از خون انسان تغذیه نمی‌کند و دلیلی برای نیش زدن او وجود ندارد؛ فقط زمانی که بترسد برای دفاع از خود نیش می‌زند. عنکبوت‌ها انسان خوابیده را نیش نمی‌زنند.
 
نویسنده: سیده ­افروز ارزه‌گر