بیانیه گام دوم انقلاب به عنوان یک سند بالادستی، مسیری را ترسیم می کند که با طی آن، ایران اسلامی نه تنها از موانع و مشکلات پیش رو عبور خواهد کرد بلکه به قله های عزت و سربلندی نیز خواهد رسید. یکی از مهم ترین توصیه های رهبر انقلاب، ضرورت توجه بیش از پیش به علم و دانش و پژوهش است.

رهبر حکیم انقلاب به عنوان اولین توصیه مهم در بیان گام دوم انقلاب می فرمایند: «دانش،‌ آشکارترین وسیله‌ی عزّت و قدرت یک کشور است. روی دیگر دانایی، توانایی است. دنیای غرب به برکت دانش خود بود که توانست برای خود ثروت و نفوذ و قدرت دویست‌ساله فراهم کند و با وجود تهیدستی در بنیانهای اخلاقی و اعتقادی، با تحمیل سبک زندگی غربی به جوامع عقب‌مانده از کاروان علم، اختیار سیاست و اقتصاد آنها را به دست گیرد. ما به سوءاستفاده از دانش مانند آنچه غرب کرد، توصیه نمیکنیم، امّا مؤکّداً به نیاز کشور به جوشاندن چشمه‌ی دانش در میان خود اصرار می‌ورزیم.» ایشان با اشاره به پیشرفت های بزرگ علمی که از آن به «رستاخیز علمی» تعبیر کرده اند، تاکید می کنند که «این راه طی‌شده، با همه‌ی اهمّیّتش فقط یک آغاز بوده است و نه بیشتر. ما هنوز از قلّه‌های دانش جهان بسیار عقبیم؛ باید به قلّه‌ها دست یابیم. باید از مرزهای کنونی دانش در مهم‌ترین رشته‌ها عبور کنیم. ما از این مرحله هنوز بسیار عقبیم؛ ما از صفر شروع کرده‌ایم. عقب‌ماندگی شرم‌آور علمی در دوران پهلوی‌ها و قاجارها در هنگامی که مسابقه‌ی علمی دنیا تازه شروع شده بود، ضربه‌ی سختی بر ما وارد کرده و ما را از این کاروان شتابان، فرسنگها عقب نگه داشته بود. ما اکنون حرکت را ‌آغاز کرده و با شتاب پیش میرویم ولی این شتاب باید سالها با شدّت بالا ادامه یابد تا آن عقب‌افتادگی جبران شود.»

معظم له با فراخوان از همه جوانان کشور برای «جهاد علمی» می فرمایند: «اینجانب همواره به دانشگاه‌ها و دانشگاهیان و مراکز پژوهش و پژوهندگان، گرم و قاطع و جدّی دراین‌باره تذکّر و هشدار و فراخوان داده‌ام، ولی اینک مطالبه‌ی عمومی من از شما جوانان آن است که این راه را با احساس مسئولیّت بیشتر و همچون یک جهاد در پیش گیرید. سنگ بنای یک انقلاب علمی در کشور گذاشته شده و این انقلاب، شهیدانی از قبیل شهدای هسته‌ای نیز داده است. به‌پاخیزید و دشمن بدخواه و کینه‌توز را که از جهاد علمی شما بشدّت بیمناک است ناکام سازید.» (بیانیه گام دوم انقلاب (22/11/1397)

رهبر بصیر و حکیم انقلاب پیش از این نیز بارها راجع به اهمیت کار علمی و لزوم فعالیت جهادگونه در این زمینه فرمایشاتی داشته اند. در این نوشتار سعی شده است تا بازخوانی بخشی از سخنان ایشان، موضوع مهم «جهاد علمی» و لوازم آن تبیین شود.
 

جنگ فرهنگی و اهمیت آن

همان گونه که گذشت رهبر انقلاب، در بیانیۀ مهم گام دوم، از جوانان می خواهند که با جهاد علمی خود، دشمنان ایران و اسلام را ناکام سازند. البته این اولین بار نیست که رهبر عزیز انقلاب از واژه جهاد برای امور غیر نظامی استفاده می کنند. ایشان در موارد متعددی اهمیت جهاد در نبرد فرهنگی را مهم تر از جهاد نظامی دانسته و بر هشیاری نسبت به آن تاکید داشته اند: «کارزار فرهنگی از کارزار نظامی اگر مهم‌تر نباشد و اگر خطرناک‌تر نباشد، کمتر نیست»؛ (19/09/1392) «کشور امروز خوشبختانه درگیر جنگ نظامى نیست امّا درگیر جنگ سیاسى است، درگیر جنگ اقتصادى است، درگیر جنگ امنیّتى است و بالاتر از همه درگیر جنگ فرهنگى است؛ یعنی یک جنگ است. یعنى این را اگر کسى نداند، آن‌وقت خواب خواهد ماند؛ اگر کسى نداند خواب خواهد ماند». (14/02/1394)
 

معنای جهاد

حال ممکن است این سوال مطرح شود که جهاد یعنی چه و رهبر فرزانه، از این واژه، چه معنایی را مد نظر دارند. با مراجعه به فرمایشات ایشان، می توان جهاد را معنا کرد: «جهاد یعنی مبارزه. در زبان فارسی، جنگ و ستیزه‌گری معنای مبارزه را نمی‌دهد. می‌گویی من دارم مبارزه می‌کنم: مبارزه‌ی علمی می‌کنم، مبارزه‌ی اجتماعی می‌کنم، مبارزه‌ی سیاسی می‌کنم، مبارزه‌ی مسلحانه می‌کنم؛ همه‌ی اینها مبارزه است و معنا دارد. مبارزه یعنی تلاش پُر نیرو در مقابل یک مانع یا یک دشمن. اگر هیچ مانعی در مقابل انسان نباشد، مبارزه وجود ندارد. در جاده‌ی آسفالته، انسان پایش را روی گاز بگذارد و با باک پُر از بنزین سفر کند؛ این را مبارزه نمی‌گویند. مبارزه آن‌جایی است که انسان با مانعی برخورد کند، که این مانع در جبهه‌های انسانی، می‌شود دشمن؛ و در جبهه‌های طبیعی، می‌شود موانع طبیعی. اگر انسان با این موانع درگیر شود و سعی کند آنها را از میان بردارد، این می‌شود مبارزه. جهاد در زبان عربی عیناً به همین معناست؛ یعنی مبارزه. جهادِ در قرآن و حدیث هم به همین معناست؛ همه‌جا به معنای جنگ مسلحانه نیست. البته یک‌جا با جنگ مسلحانه تطبیق می‌کند، یک‌جا هم با جنگ غیرمسلحانه تطبیق می‌کند»؛ (20/08/1383) «جهاد فقط در میدان جنگ نیست، در میدان علم هم مثل بقیه‌ی میادین زندگی، جهاد لازم است. جهاد یعنی تلاش بی‌وقفه، همراه با خطرپذیری و پیشرفت و امید به آینده». (03/07/1387)
 

ایمان لازمه کار جهادی

یکی از امور مهمی که که مقام معظم رهبری، بر آن تاکید دارند کار جهادی بر آمده از ایمان به خدا و ایمان به قدرت ملی است. ایشان با تاکید بر حفظ قدرت ایمان و جهاد  می فرمایند: «راه پیروزی نهائی و کامل ملت ایران این است که این خط مستقیم، خط ایمان؛ ایمان به خدا، ایمان به خود، ایمان به قدرت ملی، اعتماد به نفس ملی و راه حرکت و مجاهدت در همه‌ی اشکالش؛ مجاهدت علمی، مجاهدت عملی - و آنجائی که لازم است، مجاهدت نظامی - و ایمان و جهاد را از دست ندهند». (19/11/1387)
 

عدم پیروی همیشگی از غرب

از دیگر نکاتی که رهبر انقلاب در رابطه با جهاد علمی بر آن تاکید داشته اند ضرورت دستیابی به خودکفایی علمی است: «پیشرفت علمی، اگرچه که با فراگیری علم از کشورها و مراکز پیشرفته‌ترِ علمی حاصل خواهد شد - بخشی از آن بلاشک این است - اما فراگیری علم یک مسئله است، تولید علم یک مسئله‌ی دیگر است. نباید ما در مسئله‌ی علم، واگن خودمان را به لوکوموتیو غرب ببندیم. البته اگر این وابستگی ایجاد بشود، یک پیشرفتهائی پیدا خواهد شد؛ در این شکی نیست؛ لیکن دنباله‌روی، نداشتن ابتکار، زیرِ دست بودنِ معنوی، لازمه‌ی قطعیِ این چنین پیشروی‌ای است؛ و این جایز نیست». (03/07/1387)
 

جهاد و نزول رحمت الهی

جهاد در تمام عرصه های مورد نیاز جبهه حق، موجب نزول رحمت الهی و امداد های خداوند خواهد شد. عرصه جهاد علمی نیز از این قاعده مستثنی نیست: «باید دانست که رحمت الهی و کمک الهی بستگی دارد به حرکت و تلاش انسان مؤمن؛ به عمل صالح او. باید در میدان باشیم، باید احساس وظیفه را فراموش نکنیم؛ مجاهدت را فراموش نکنیم؛ جهاد در صحنه‏های مختلف، وظیفه‏ی ماست و ضامن پیشرفت و پیروزی ماست. در صحنه‏ی سیاسی هم جهاد هست، در صحنۀ فرهنگی هم جهاد هست، در صحنه‏ی تبلیغاتی و ارتباطاتی هم جهاد هست، در صحنه‏های اجتماعی هم جهاد هست. جهاد فقط جهاد نظامی نیست؛ انواع و اقسام عرصه‏های زندگی بشر، عرصه‏ی جهادند». (28/05/1386)
 

جهاد مستمر علمی به عنوان یکی از سیاست های کلی علم و فناوری

با توجه به نکات بیان شده، مقام معظم رهبری در ابلاغ سیاست های کلی علمی و فن آوری در اوخر شهریور ماه 1393 جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان را به عنوان یکی از اصول راهبردی تعیین و به دستگاه های مربوطه ابلاغ نمودند.
 

اقتدار آفرینی علم

ایشان با تاکید بر اینکه امروز علم در خدمت ظالم‌ترین انسانها و ظالم‌ترین جوامع است و  باید از این حالت خارج شود،  بر نقش قدرت آفرین علم تاکید کرده می فرمایند: «خود دانش مایه‌ی اقتدار است؛ ثروت‌آفرین است؛ قدرت نظامی‌آفرین است؛ قدرت سیاسی‌آفرین است. (13/11/1388)
 

پیشرفت علمی در گرو جهاد علمی

رهبر انقلاب با بر شمردن حرکت جهادگونه علمی در زمره لوازم دستیابی به موفقیت و پیشرفت علمی می فرمایند: «این پیشرفت علمی بایستی با خودباوری اولاً؛ امید به موفقیت ثانیاً؛ حرکت جهادگونه ثالثاً؛ همراه باشد. چون ما فرض را بر این گذاشتیم که پیشرفت علمی، بایستی با نگاه بومی و با تکیه‌ی به فرهنگ خودمان باشد - فرهنگ ما یعنی اسلام و مواریث ملیِ پسندیده‌ی ما - و نیز ناظر به نیازهای کشور. این، بایستی مجموعه‌ی حرکت علمی ما را تشکیل بدهد. ممکن است بعضی خدشه کنند که آقا مگر میشود؟ ما باید این باور را پیدا کنیم - همین طور که حالا بعضی از آقایان فرمودند - که میتوانیم. بدانیم که وقتی حرکت انجام گرفت، امید رسیدن به موفقیت وجود دارد و چهارم اینکه در این حرکت، تنبلی و تن‌آسائی و محول کردن کار به یکدیگر جایز نیست؛ حرکتِ جهادگونه باید کرد. جهاد فقط در میدان جنگ نیست، در میدان علم هم مثل بقیه‌ی میادین زندگی، جهاد لازم است. جهاد یعنی تلاش بی‌وقفه، همراه با خطرپذیری - در حد معقول البته - و پیشرفت و امید به آینده». (03/07/1387)

ایشان با اشاره به موفقیت های کسب شده در عرصه علمی تصریح می کنند: «ما هنوز خیلى راه در پیش داریم تا به آن نقطه‌اى برسیم که از لحاظ علمى مورد نظر است؛ خیلى باید تلاش کرد؛ خیلى باید مجاهدت کرد». (11/04/1393)