مراغه یکی از شهرهای مهم وبزرگ و درعین حال بسیار زیبا در استان آذربایجان شرقی و مرکز اداری شهرستان ویژه مراغه است. این شهر در کنار رودخانه صوفی‌چای در دامنه جنوبی کوه سهند و در ۱۳۵ کیلومتری جنوب مرکز استان واقع شده است. در سال ۱۳۸۷ خورشیدی طرح ایجاد منطقه ویژه اقتصادی در این منطقه به تصویب دولت رسید. مراغه که به باغ شهر ایران و پایتخت نجوم ایران شهرت دارد جزو ده شهر تاریخی ایران میباشد. سالانه گردشگران خارجی و ایرانی زیادی از مراغه دیدن میکنند.


۱. رصدخانه مراغه

رصدخانه مراغه روی تپه ‌ای در شمال غربی شهر و در نزدیکی دو روستا به نام‌ های طالب‌ خان و حاجی‌ کرد قرار دارد امروزه تنها پی‌های بخش‌های مختلف و بخشی از سدس سنگی آن باقی ‌مانده ‌است. رصدخانه مراغه رصدخانه‌ ای بود که در دوره هلاکوخان به سال ۶۵۷ هجری زیر نظر خواجه نصیرالدین طوسی فیلسوف و ریاضیدان و منجم بزرگ دوره ایلخانی و با همراهی عده ای از فضلا و دانشمندان بنا شد. این رصدخانه زمانی از مشهورترین رصدخانه های اسلامی بوده که آوازه آن تمام جهان آن روز را فرا گرفته بود. 

در جوار رصدخانه، سرایی عالی برای استفاده خواجه و منجمین ساخته شده و مدرسه علمیه ای جهت استفاده طلاب دانشجو نیز احداث گردیده بود. این کارها مدت ۱۳سال به طول انجامید، تا اینکه هلاکو در سال ۶۶۳ ه. ق. درگذشت. لیکن خواجه تا آخرین دقایق عمر خود مواظبت و اهتمام بسیار نمود که آن رصدخانه و کتابخانه از بین نرود و خللی در کار آنجا رخ ندهد و تقویم و زیج ایلخانی حاصل این تلاش بی وقفه بوده است هم اکنون از بزرگ ترین مرکز علمى منطقه، تنها قسمت هاى کوچکى بر بلنداى تپه مشرف به  شهر مراغه باقیمانده است. خوشبختانه در طول دهه پنجاه با کاوش هایى که به سرپرستى دکتر پرویز ورجاوند انجام شد باقیمانده هاى این بنا مرمت شده است. در حال حاضر، گنبدی بزرگ به جهت حفظ بناهای باقیمانده بر روی آن قرار داده شده که ظاهرا به صورت نمایشگاه نیز از آن استفاده میشود.


۲. گنبد کبود مراغه

گنبد کبود از بناهای دوره سلجوقیان در شهر مراغه است و سومین مزار از قبرهای پنج‌ گانه مراغه که قبر مادر هلاکو نیز نامیده می ‌شود تزیینات ‌بکار رفته در این بنا در مقایسه با سایر بناهای دوره سلجوقیان و ایلخانان مغول کم‌ نظیر است درباره زمان احداث گنبد کبود نظرات دیگری نیز وجود دارد؛ عده‌ای آن ‌را مربوط به ‌زمان مغول می‌ دانند و عده‌ای تاریخ بنای برج را مربوط به قبل از هلاکوخان ذکر کرده‌اند با این اوصاف می توان تاریخ بنا با توجه به نظرات مختلفی که در مورد صحت وجود قبر مادر هلاکو، در این گنبد مطرح  است، احتمالا در فاصله سال‌های ۵۸۲ و ۶۵۲ می باشد. این برج ده متر با برج مدور فاصله دارد.


۳. معبد مهر مراغه

این‌ معبد با قدمت دوره اشکانی و ساسانی برای پرستش خورشید و برگزاری آیین مهرپرستی در عمق‌ زمین‌ کنده‌ شده‌ و به‌جز ورودی‌ دالان‌ راه‌ دیگری‌ ندارد. این‌ اثر در حدود قرن‌ هشتم‌ دچار تغییراتی‌ شده‌ وقف‌ اصلی‌ نیایشگاه‌ آن‌ دست‌ کاری‌ شده‌ است‌. این‌ معبد تاریخی‌ از نظر حجم‌ کار، دقت‌ و هنری‌ که‌ در حجاری ‌آن‌ به‌ کار رفته‌ در شمار نمونه‌های‌ ارزنده‌ نیایشگاه‌های‌ کهن‌ سرزمین‌ ایران‌ است‌. معبد مهر یا همان معبد مهر ورجوی مراغه که باید آن را در ردیف یکی از نخستین سکونتگاه‌ها و معابد بشر پیش از تاریخ محسوب کرد از تاریخ ناگفته مراغه حکایت دارد. این معبد در زیر یک گورستان تاریخی قرار دارد و با خاکبرداری، بخش‌هایی از آن، خود را نمایان کرده، اما همچنان بخش عمده‌ای از آن در زیر خاک قرار دارد. 

مهر یا میترا خدایی بوده که پرستش او در غرب تا شمال انگلستان و در شرق تا هند، هزاران سال رواج داشته است و هنوز هم مورد احترام زردشتیان است. پیروان مهر او را فرشته مهر و دوستی و عهد و پیمان و مظهر فروغ و روشنایی می‌پنداشته‌اند. آنها بر این عقیده بودند که مهر در غاری متولد شده است از این‌رو هر جا غاری می‌یافتند، در آن به پرستش و نیایش مهر می‌پرداختند و آن مکان را «مهرابه» می‌گفتند. نیایشگاه زیرزمینی مهر در روستای ورجوی واقع شده و پیروان آیین مهر، آن را با تراشیدن قطعه سنگی عظیم از جنس شیست با دهانه‌ای به عرض پنج متر به وجود آورده‌اند.

این بنا را از نظر حجم کار و دقت هنرمندانی که در امر حجاری آن دخیل بوده‌اند می‌توان جزء نمونه‌های ارزنده ستایشگاه‌های کهن دانست.طبق تحقیقات و بررسی‌ها معلوم شده که در این معبد آرامگاه یکی از علمای بنام و با تقوی مراغه یعنی آخوند ملا معصوم مراغه‌ای قرار دارد که بعد از وفاتش در این معبد دفن شده است.


۴. کلیسای هوانس مراغه

کلیسای سورب هوانس مراغه یکی از کلیساهای ارامنه کاتولیک است و نام آن برگرفته از اسم یکی از حواریون عیسی بنام یوحنا که ارامنه به آن "هوانس” می‌گویند گرفته شده‌ است کلیسای سورب هوانس در داخل شهر مراغه واقع شده و تنها کلیسای موجود در این شهر است. تاریخ بنای آن را قرن ۵ و ۶ میلادی می‌دانند.

بنای اصلی کلیسا بارها بر اثر عوامل مختلف تخریب شد و بنای فعلی در سال ۱۸۴۰ میلادی به ابتکار سردار سامسون خان و توسط معماران روسی و فرانسوی ساخته شد. کلیسای هوانس مراغه در دوران حکومت ایلخانان مغول از موقعیت خاصی برخوردار بوده‌ است، ولی در زمان حاضر این کلیسا به دلیل مهاجرت ارامنه به تهران و شهرهای دیگر عملا بدون استفاده باقی مانده ‌است. 

کلیسای هوانس شامل سه بخش محل اسکان اسقف اعظم، مدرسه و روشن‌ کردن شمع وعود است که برخلاف عرف رایج در کلیساسازی، دارای پلان مربع القاعده است. مدخل این کلیسا در ضلع غربی و ورود به داخل آن از طریق درگاه زیر تاق گنبدی صورت می‌‌گیرد. سردر ورودی کلیسا دارای گنبد رک هرمی با روکش شیروانی است و ناقوس کلیسا نیز در این محل واقع شده ‌است.


۵. موزه ایلخانی مراغه

ساختمان موزه ایلخانی مراغه در سال ۱۳۶۳ همزمان با تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور به موزه مقدماتی مراغه تبدیل و با آثار عرصه شده از دوره های مختلف تاریخی برای بازدید عموم دایر شد. موزه مراغه در سال ۷۵ در جهت هدفمندی آثار خود و بلحاظ اهمیت نقشی که این شهر در دوره ایلخانی داشته، به عنوان موزه تخصصی ایلخانی فعالیت خود را آغاز نمود. مراغه علیرغم استواری استمرار تمدن از دوران پیش از اسلام تا دوران مختلف اسلامی، در دوره ایلخانی از موقعیت برجسته‌ای برخوردار شد و بعلت انتخاب این شهر به عنوان اولین پایتخت ایلخانان، مرکز ثقل این سلسله محسوب گردیده و عصر دوباره سازندگی ایران پس از یک دوره طولانی قتل، غارت و ویرانی مغولان از آن آغاز می‌شود. 

نوع موزه تخصصی مراغه باستان‌شناسی است موزه مراغه به منظور معرفی این دوره خاص از تاریخ کشورمان که گستره آن از هرات تا فرات بوده ‌است، با هدف جدید تشکیل و در فهرست موزه‌های رسمی کشور جای گرفت و با تمرکز و انتقال صدها اثر برجسته و گردآوری مجموعه‌ای نسبتا کامل از آثار مختلف ایلخانی شامل انواع سفال، کاشی، سکه، فلز، شیشه و کتابت، این موزه به عنوان منبع مطالعاتی و پژوهشی در اختیار محققان و بازدیدکنندگان قرار گرفت.


۶. مسجد جامع مراغه

این بنا درخیابان خواجه نصیر، روبه روی بازار واقع گردیده و دارای صحن و شبستان ستوندار است . صحن مسجد دارای دو در و شانزده اتاق جهت سکونت طلاب علوم دینی است. شبستان مسجد درسمت جنوب صحن قرار گرفته است و ۲۸ متر طول، ۱۸.۵ متر عرض و ۳۵ ستون دارد. سقف و ستون های شبستان همه چوبی و منقش هستند. مسجد متروکی نیز درجنب شبستان وجود دارد که در قطعات کتیبه یافت شده درآن، تاریخ های ۱۰۲۴ و ۱۱۰۶ ه-.ق دیده می شود. بر این اساس به نظر می رسدکه بنای اصلی مسجد مربوط به دوره صفوی باشد.


منبع: سایت ستاره