«ری» در دوره ایران اسلامی، عروس شهرهای اسلام نامیده شده است. از هزاران هزار اثر و نشانه بر جای و برپای یاسپرده شده در دل این خاک پاک،که تک تک آنها گویای پویایی انسان ایرانی است، یکی برج طغرل است. این شاهکار دوران گذشته در حاشیه شهر تهران در منطقه «ابن باویه» شهر ری در میان انبوهی از سازههای زمان سر به فلک کشیده شکوه خود را پس از ۷۰۰ اندی سال که از قدمت آن گذشته حفظ نموده است. برجی به بلندای تاریخ و شکوه و تمدن ایران زمین.


چه کسی (کسانی) در برج طغرل آرمیده‌اند؟

گروهی این بنای تاریخی شهرتهران را مدفن سلطان طغرل بیک سلجوقی، همان حاکم مهاجم خوانده اند که جذب در فرهنگ آن زمان ایران، حضورش موجب آبادانی آن نقطه از شهر تاریخی شد. گروهی که معتقدند برج تاریخی طغرل مدفن سلطان طغرل بیک سلجوقی است به مجمل التواریخ از آثار تاریخی قرن ششم هجری و همچنین نوشته های «فارق سومر»، مورخ ترک استناد میکنند. این بنا نیز بر اساس همین باور برج طغرل نامیده می شود. طغرل بیک در سال ۴۴۵ هجری دربازگشت ازبغداد دچار بیماری خون دماغ شد و او را برای مداوا به روستای تجرش یا همان تجریش امروزی بردند که درمان افاقه نکرد و در همان روستای قدیمی تهران جان باخت. میگویند طغرل را به ری بازگرداندند و او در سردابه برج دفن شد.
 
برخی دیگر میگویند سلطان طغرل بیک سلجوقی نه،که خلیل سلطان ازفرزندان تیمورلنگ وهمسر او شادالملک در سردابه برج دفن شده اند. اما سیدمحمد محیط طباطبایی، استاد ادبیات و فرهنگ ایران که خود از غنودگان در جوار این برج تاریخی است، با استناد به تحقیقات زیادی که بر بنای برج طغرل و شخصیت آرمیده در آن داشته معتقد بوده است هیچیک از نظریه پردازان درخصوص برج و شخصیت دفن شده در آن درست نمیگویند. استاد محمد محیط طباطبایی نوشت که برج در نزدیکی گورستان تاریخی ابن بابویه تهران مدفن «ابواسحاق ابراهیم بن احمد بن اسماعیل» از دانشمندان مسلمان قرن سوم هجری مشهور به «ابراهیم خواص» است.


 معماری برج طغرل

این بنا با مساحتی بالغ بر ۴۸ متر مربع و ارتفاعی در حدود ۲۰ متر و با اسکلتی خشتی و آجری به صورت استوانه‌ای افراشته خودنمائی می‌کند که نمای داخلی آن به صورت استوانه گون و نمای بیرونی آن بصورت مشلع تزئین یافته است که از ۲۴ کنگره با زوایه‌های حاده تشکیل شده است.

در ضلع شمالی و جنوبی برج دو سر در با معماری طرح رازی ساخته شده است و تقریباً تا ارتفاع چهارمتری برج دیوارها به صورت توپ تا قطر دیوارهای حدود ۱.۵ متر تشکیل شده و دیوارهای بالای ارتفاع چهارمتر به صورت تو خالی طراحی شده و وسط آن پلیکانی وجود دارد که درب آن در همان ارتفاع در ضلع شمالی بنا خودنمائی می‌کند که رابطی بین قسمتهای تحتانی و فوقانی برج می‌باشد دربها و قوسهای رازی که فشار فوق‌العاده‌ای را تحمل می‌کند و تو خالی بودن دیوارهای فوقانی به استحکام بنا کمک کرده و جنس خشت به کار رفته در برج که از زاج و خاک و سفیده تخم مرغ است بر استحکام آن می‌افزاید.


نکات جالب درباره برج طغرل

قدمت برج و پا برجا بودن این برج در طی ۷۰۰ سال که از ساخت آن می‌گذرد با توجه به وقوع زلزله‌های سهمگین در ناحیه نشان از پی مستحکم و عمیق این بنا دارد. پی سازنده این برج در کف آن در کناره‌های دیوارها کانالهای گذر هوا را تعبیه کرده‌ که این کانالها مانع از رطوبت دیوارها و از بین بردن خرابیهای ناشی از آن می‌شود و دیوارهای برج طوری طراحی شده که موجب طنین صدا در درون بنا می‌شود.

اگر واعظی یا خواننده‌ای در وسط برج خطبه‌ای ایراد کند و یا تصنیفی را بسراید صدای آن در همه برج طنین انداز می‌شود و به صورت اکو وار به سمع همه می‌رسد. که البته وجود سقفی مخروطی که بر فراز دیوارهای برج قرار داشته که هم اکنون اثری از آن بر جای نیست شاید به این فناوری اکستیکی جلوه‌ای دیگر می‌داده است.

این برج استفاده در شبهای تار با استفاده از روشن کردن آتش بر باروی بلند آن برای راهنمای مسافران جاده ابریشم که از جانب خراسان به جانب ری می‌آمدند بوده و در روز احتیاجات گاهشماری مردم را مرتفع نموده است. بنا به گفته فرزانه اندیشمند استاد منوچهر آرین پژوهشگر خراسانی عرصه تاریخ علم کشور در مقاله نگاه دیگری به برجها اطلاق واژه برج به این بنا و بناهای مشابه از آنجا که برج به منازل عبور حرکت سالانه خورشید در دائره‌البروج گفته می‌شود حکایت از این مطلب دارد که گذشتگان از این روی سایه‌های این ابنیه و دریچه‌های گذر نور خورشید که در روی آنها تعبیه شده پی به برجی که خورشید در آن غوطه ور می‌باشد می‌بردند زیرا که در هر برجی خورشید ارتفاع خاصی در آسمان نسبت به افق و میل خاصی نسبت به جهات جغرافیایی مناطق دارد لاجرم سایه‌ها و طرز تابش آن متفاوت خواهد بود که از این تغییرات می‌توان در تعیین روزها و برج‌ها بهره‌ برد و این فناوری به کار رفته در این ساختمانهاست که کلمة برج را زیبنده نام آن کرده است.

برج طغرل علاوه بر این ویژگی فوق‌العاده، ویژگی منحصر به فرد دیگری در خود نهفته دارد که سرود زیبای اندیشه استاد سازنده خود را جلوه‌گر می‌کند و آن ساعت آفتابی منحصر به فردی است که در دل کنگره‌های آن پنهان دارد. که شاید مورد مشابه آن در تاریخ علم کمتر یافت می‌شود. همان طور که ذکر شد حول این برحج از نمای بیرونی ۲۴ کنگره با زاویة حاده جلوه‌گر شده که اگر در روبروی درگاه آن بایستید گویی شیری با دهانی باز به شما می‌نگرد. در دقت در این بنا از آنجا که این کنگره‌ها درو تا دور این اثر را فرا گرفته به گونه‌ای خاص طراحی شده که اگر چنانچه طلوع آفتاب اتفاق بیافتد در جانب شرق بنا کم‌کم یکی از کنگره‌ها روشن می‌شود و آفتاب درون آن می‌تابد، اگر نیم ساعت از طلوع آفتاب بگذرد.


منبع: سایت ستاره